А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ
Рязанов А.Ф. Сорок лет борьбы за национальную независимость казахского наро
жүктеу/скачать 7,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| 305
Рязанов А.Ф. Сорок лет борьбы за национальную независимость казахского наро да (1737-1838 гг) // Очерки по истории национального движения Казахстана в 2 -частях. - Кзыл-Орда, 1926. - С. 269. 306 Казахско-русские отношения в XVI-XVIII веках (Сборник документов и материалов). - С. 258-259. 2.1. Қазак қоғамының саяси жэне әлеуметтік жүйесіндегі батыршылық ... 1 0 5 ніспеушілікте екі жақты саясат ұстанды. Оның бір айқын дәлелі жоғарыда өзіміз тоқталып кеткен Жанқожа батыр мен сұлтандар арасындағы кикілжіңде орыс экімшілігінің батыр тілектерін қа- был етуі. Бұған қоса аталған батырға қатысты губернатор Перо- вскийдің қызметкерлеріне берген төмендегідей тапсырмасы көп жайттарды аңғартса керек: «... эзірше батырды сылап-сипап оның ашуын келтірмеңдер, ол элі бізге қажет307 Мұндай саясат жалғыз Жанқожа батырға ғана емес, жалпы қарастырылып отырған ке- зеңдегі ішкі жэне сыртқы саяси қарым-қатынастарда ықпалы бар тұлғалардың барлығына қатысты қолданған деп түсіну керек. Ресей экімшілігінің батырлар институтын өздерінің саясатына пайдалануының тағы бір көрінісі «тархандық» лауазымын енгі- зуден байқалды. Тархан атагын иеленгендердің қатарында шақ- шақ Жәнібек Қошқарұлының, Есет Көкіұлының, Жоламан Тілен- шіұлының, Сырым Датұлының болғандығына қарап, бұл лауазым көп жағдайда беделді батырларға ғана берілген деп қорытынды жасай аламыз. Шындығына келгенде тархандық элеуметтік инс титут ретінде түркі дәуірінен бастау алып, түркі-моңғол тұтасты- гы ыдырай бастаған XV гасырға дейін түрлі даму кезеңінен өтті. Ал Ресей экімшілігі болса, бұл институтты дэстүрлі билікке қа- рама-қайшы қоятын күш ретінде пайдалануға ұмтылды. Танымал тарихшы М. Қозыбаев осыған қатысты былай деп жазды: «Патша Жәнібекке тархандықтың бірінші дәрежесін, Тама Есетке екінші дәрежесін берді. Беріп қоймады, Есеттің іші күйсін, екі батыр- дың арақатынасы шиеленісіп, қазақ тайпаларының, жүздерінің арасындағы қарым-қатынас бұзылсын деп есептеді»308 Бір жа- ғынан зерттеушінің тұжырымында шындық болғанымен, екінші жағынан алып қарайтын болсақ, ең маңыздысы - бұл кұбылыс- та да зертттеу нысанымыз батырлардың алдыңғы орында жүруі. Бір байқайтынымыз тархандық атақты XVIII ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың алғашқы ширегінде иеленген батырлар осы лауа- зымды бекіткен Ресейге қарсы азаттық көтерілістерді ұйымдас- жүктеу/скачать 7,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|