Шнитников А.В. Изменчивость общей увлажненности материков северного полуша­

Аталған аймаққа тэн ерекшелік үлкен аумақты қамтитын ылғада- 
нудың ұзақ фазасы мен құрғақшылықтың ауыспалылығы болып 
келеді. Ылғалдану фазасы туындаған жағдай көшпелі мал ша- 
руашылығына негізделген аграрлы экономикаға қандай жағым- 
ды эсер етсе, ұзақ уақыттарға созылатын қүрғақшылық жылдары 
жүтпен бірге келеді. Мұндай климаттық толкулар зерттеушілер- 
дің пікірінше, 1-3 жылға дейінгі ұзақтыққа созылуы мүмкін. Бұл 
жағдайда көшпелілер табиғаттың мұндай ерекшелігін өз деңге- 
йінде реттеп отыру механизмдерін меңгерген149 Бірақ, кейде бас­
ка жағдай да орын алуы мүмкін. Мәселен, маусымдық өзгеріс- 
терді есептемегенде ішкі циклдық өзгерістерге байланысты ша- 
руашылыққа қолайлы аймақтар ондаған жылдарға дейін жарам- 
сыз болып қалуы мүмкін. Осындай ұзаққа созылатын климаттық 
өзгерістер кезеңінде кең көлемдегі шаруашылықтық дағдарыстар 
қүрғақшылыққа ұшыраған аймаққа ғана емес, көрші аумақтарға 
да өз эсерін тигізеді.
Осындай жағдайда көшпелілер социумы жаңа жайылымдык 
жерлер іздеу мақсатында басқа аумақтарға жаппай көшу, жыл- 
жуға үшырайды. Мүндай көш өз кезегінде басқа аумақтарда ор- 
наласқан көшпелілердің дәстүрлі көші-қон бағыттарын бұзуға, 
оларды басып алуға әкеліп соғады. Бұл басып алулар әрине, эс- 
кери қақтығыстар мен соғыстар нэтижесінде жүзеге асырылады. 
Себебі көшпелілер қоғамында эуел бастан барлық жерлер белгілі 
бір ру-тайпаның қалыптасқан көші-қон аймағы болып табылаты- 
ны белгілі. Ал, табиғат апаттарының салдарынан жайылымдық 
жерлері жарамсыз болып қалған социумдар үшін жаңа жерлерді 
пелену эуел бастан олардың әскери қоғам ретінде де ерекшеле- 
нуін туғызады. Сондықтан жаңа жайылымдық жерлерді пелену 
жолында ең үлкен немесе ықпалды ру немесе тайпаның баста- 
масымен соғыс кезінде көзге түскен жауынгерлер мен қатардағы 
тайпа мүшелерінің арасынан осы эскери қимылдарды басқаратын 
тұлғаны белгілейді. Ол жеке шаруашылық құрылымның өкілі ре- 
тіндегі ру-тайпа көсемдері мен ақсақалдармен басқа да ықпалды.

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: