А. К. Мусина, А. Д. Шайбек

90
Шу-Талас өзені алабы шегіндегі соңғы онжылдықтардағы жылішілік ағындыны бағалау
Климаттың өзгерісі алаптағы су ресурс та-
рының үлестірілуіне тікелей әсер етеді. Шу –
Та лас алабында 1961-1990 жылдар аралығында 
ауа температурасының көпжылдық орта
-
ша мәні 10,26 ˚С-тан, 1991-2020 жылдар 
аралығында 11,19 ˚С-қа дейін артты. Жылдық 
ауа температурасының орташа мәндерінің 
тренді 1970-2020 жылдар ара лығында Шу-
Талас алабы үшін +0,36 °С/10 жыл құрады. Ауа 
температурасындағы мұндай өзгерістер зерттеліп 
отырған алаптағы ағындының жылішілік 
үлестіріміне әсерін тигізбей қоймайды.
Ұсынылып отырған мақаланың мақсаты – 
Шу-Талас су шаруашылық алабы ағындысының 
соңғы онжылдықтардағы жылішілік үлестірімін 
бағалау. Қарастырылып отырған алапқа қатыс ты 
мұндай зерттеулер өткен ғасырдың 70-жылдары
жүргізілген (Ресурсы пoверхнoстных вoд 
СССР, 1973: 200), ал ҚР БҒМ География және 
су қауіпсіздігі институтының су мамандары 
Қазақстанның, сондай-ақ аталған алаптың су 
ресурстарын есептеп, бағалау жұмыстарын 
жүргізуде (Алимкулов С.К., 2018: 80).
Зерттеу объектісі
Шу-Талас су шаруашылық алабы әкімшілік-
аумақтық бөлінісі бойынша Қазақстанның 
оңтүстік бөлігінде орналасқан Жамбыл облы
-
сын, сондай-ақ Түркістан облысындағы Созақ 
ауданының солтүстік-шығыс бөлігін қамтиды. 
Жалпы алғанда, Шу-Талас су шаруашылық 
алабының ауданы 186, 79 мың км
2
(Достай Ж.Д., 
2018: 84) немесе республика ауданының 6,8 % 
құрайды (2-сурет). Алап шегіндегі жер беті су
-
лары ағындысының жалпы көлемі жылына 5,39 
км
3 
(Алимкулов С.К., 2018: 80) құрайды, оның 
негізгі бөлігі – 4,10 км
3
(76,1 %) алап шегінен 
тыс қалыптасқан ағынды есебінен жинақталады, 
ал 1,29 км
3
(23,9 %) алап шегінде қалыптасады.
Ескерту: Карта ArcGIS 10.6 платформасында SRTM жер бедерінің сандық моделі негізінде тұрғызылды
2-сурет – 
Шу-Талас су шаруашылық алабы
Алаптың ірі өзендері – Шу, Талас және Аса 
өзендері. Сондай-ақ зерттеліп отырған алап 
шегінде 242 кіші өзен, 35 көл, 3 ірі кешендік су 
қойма, 38 кіші су қойма және жүзден аса тоған 
бар (Достай Ж.Д., 2018: 84).
Б.Д. Зайков жіктемесі бойынша Шу-Талас 
алабы өзендері суы жылдың жылы мезгілінде 
таситын өзендер тобын құрайтын тянь-шаньдық 
типке жатады (Ресурсы речного стока Казахста
-
на, 2013: 360), (Достай Ж.Д., 2018: 84). Шу және 
Талас өзендері алаптарындағы өзендердің жал
-
пы ұзындығы 38 500 км, ал өзен желісінің жиілігі 
орта есеппен 0,45 км/км
2
, еңістіктері 2-200 ‰. 

жүктеу/скачать 2,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: