Aбaй aтындaғы Қaзaқ ұлттық педaгогикaлық универcитеті

 
78 
 
 
 
 
Сурет 5 - «Ертегі уақыты» 
концептісінің тілдік құрылымы 
Осымен байланысты халық қиял-ғажайып ертегілерінің дискурсы үнемі 
эсхатологияны  тоқтатып,  өлімге  жол  бермеуге  тырысады.  Мысалы,  «Ер 
Төстік»  ертегісінде:  «Сол  кезде  Шалқұйрыққа  тіл  бітеді:  -  Біз  енді  жер 
астына  түстік,  бізге  бұдан  былай  жер  астының  елі  жолығады.  Біраз 
жүрген  соң,  жылан  Бапы  ханның  ордасына  келеміз.  Жылан  Бапы  ханның 
ордасына  келгенімізде,  мені  алысқа  қойып,  өзің  ордаға  кіресің.  Ордаға 
кіргеніңде,  есіңде  болсын,  үйге  кіргеніңде,  екі  босағадан  екі  қара  шұбар 
жылан ысылдап тұра келеді, олардан сескенуші болма, жылан Бапы ханның 
есігін  күзеткен  құлдары.  Төр  алдына  бара  бергеніңде,  екі  сұр  жылан 
ысылдап  келеді  де,  екеуі    екі  жеңіңнен  кіреді,  қойныңнан  шығады,  қойныңа 
кіреді,  қонышыңнан  шығады.  Бұлар  жылан  Бапы  ханның  ұлы  мен  қызы 
болады. Төрге отыра бергеніңде, дәу екі сары жылан ысылдап тұра келеді, 
одан да сескенбе. Бұлар – жылан Бапы ханның өзі мен әйелі. Егерде бұлардан 
сескенсең, сені Ер Төстік демейді, жер  асты еліне қадіріміз болмайды, жер  
үстіне жол тауып шыға алмай қаламыз, – дейді». 
 
Бұл  ретте  жер  астына  түскен  басты  кейіпкер  жер  үстіне  қайта 
шығатынына  сенімді  болғысы  келеді.  Осы  тұрғыдан  алғанда,  ағылшын 
халқының  қиял-ғажайып  ертегілерінің  дискурсында  қазақ  ертегілеріне 
қарағанда бейнелі және көркем құралдар көп қолданыла бермейді. Басты 
кейіпкер «о дүниеге» тап болған жағдайда үнемі сыпайы, байсалды болып 
келеді: «Good morning, mum», says Jack, quite polite-lскурсыike. «Could you 
he so kind as to give me some breakfast?». For he hadn't had anything to eat, 
you  know,  the  night  before  and  was  as  hungry  as  a  hunter».  Кей  жайғдайда 
ол тұрақты дуа тіркестерін қолданады: «Pray, hedge, let me come through». 
Алайда,  бұл  қиял-ғажайып  ертегінің  тұрақты  орамдары  емес,  магиялық 
дуалаудың өзгермелі нұсқасы болып саналады.   
Ертегі  дискурсы  –  негізін  уақыт  категориясы  құрайтын  «идеалды 
ақиқат 
болмыс» 
болып 
табылады. 
Жұмысымыздың 
алдыңғы 
тараушасында  біз  қиял-ғажайып  ертегісінің  дискурсын  синхрония  мен 
диахронияда  дамып  отыратын  терең  құрылым  жоспарларының  және 
үстіңгі  құрылымның  элементарлық  сюжеттерінің  жиынтығы  ретінде 
анықтаған  болатынбыз.  Бірақ  мұндай  анықтамаға  кез  келген  көркем 
шығарма  сәйкес  келетіні  белгілі.  Дегенмен,  қиял-ғажайып  ертегілерінің 
басты ерекшелігі – ертегі дискурсының негізін ерекше категория – ертегі 
уақыты  құрайтынында  болып  келеді.  Басқа  көркем  шығармаларға 
қарағанда ертегі мынадай белгілермен сипатталады: 
-  қызықты    оқиғалар  сан    түрлі  болуы  мүмкін,  бірақ  олар  үнемі 
бірыңғай  болып  келеді;  олар  белгілі  бір  өте  қатаң  заңдылықтарға 

жүктеу/скачать 1,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: