Абай атындағы ҚазҰпу-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру» сериясы, №1(46) 2016 ж

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру» сериясы, №1(46) 2016 ж. 
88 
педагогикалық үрдіске қатысушылардың өзара әрекеттестігін танытады. 
Жалпы  алғанда  басқарудың  негізгі  мақсаты:  күштерді,  құралдарды,  уақытты  адам  ресурстары  үшін 
қол жеткізетін ықтималды нәтижелерді тиімді де, толыққанды ұтымды пайдалану болып табылады. 
Осы мақсаттардан келіп, басқарудың міндеттері туындайды. Ол кең көлемде шешімін тауып, мақсатқа 
қол  жеткізудің  технологиясын  бізге  айқындап  береді.  Мұндағы  міндет  дегеніміз  –  жұмыс  немесе 
жұмыстың бір бөлігі (операция, іс-әрекет), ал  ол алдын ала келісілген мерзімде, алдын  ала белгіленген 
тәсіл арқылы орындалады. 
Кез  келген  басқарушылық  қызмет  белгілі  бір  аяқталған  циклді  білдіретін  бір  ізге  түскен  мынандай 
функциялардан тұрады: 
а) анализ (талдау); 
ә) мақсатты ұйғарылым мен жоспарлау; 
б) ұйымдастырушылық қызмет; 
в) бақылау мен реттеу; 
Педагогикалық  жүйені  басқару  функцияларына  сипаттама  бере  кетелік.  Ресей  ғалымы                     
Ю.А.  Конаржевский  жасап  шығарған  педагогикалық  анализдің  функциясын  түсінуде  біз  оның  басқару 
қызметінде  ерекше  жағдайға  ие  екендігін  айқын  аңғарамыз  [3.4.].  Өйткені,  басқару  циклі  анализден 
бастау алып, үнемі сонымен аяқталып отырады. Педагогикалық анализдің басты мәнісі – педагогикалық 
үрдістің  даму  тенденциясы  мен  жағдайын  зерттеуде,  сондай-ақ  осы  негізде  басқару  жүйесін  тәртіпке 
келтіруді  ұсынатын  келесі  талдау  жасалынған  кезде  оның  нәтижелерін  объективті  бағалаудан  тұрады. 
Анализ зерттелетін нысандағы бөліктердің бөлініп шығу, ондағы әрбір бөліктің орны мен рөлін, бөліктер-
дің тұтасуын, олардың арасындағы байланыстың орнауын ұсынады. Аталған функцияны жүзеге асырмай, 
басқару қызметінің мақсаты мен міндетін дәл анықтау, нақты шешімдер қабылдауға, қызметті басқаруда-
ғы  тиімділік  тағы  тағыларға  қол  жеткізу  мүлде  мүмкін  емес.  Педагогикалық  анализ  аналитикалық 
ойлаудың  негізінде  қалыптасқан  тұлғалардың  интеллектуалдық  әлеуеттілігін  қатаң  талап  етеді  .  Өзінің 
мазмұнына қарай анализ мынадай түрлерге бөлінеді: 

 
Параметрлік; 

 
Тақырыптық; 

 
Қорытындылық; 
Параметрлік анализ педагогикалық үрдіс нәтижелерінен өту барысындағы себептер мен заңдылықтар-
дың орын алған келеңсіздіктердің анықталуының күнделікті алынып отырған ақпарын зерттеуден тұрады. 
Аталған  анализдің  нысанасы  болып:  жеке  сабақ,  не  тәрбие  ісі,  білім  алушылардың  ағымдағы  үлгерімі 
немесе мектептің санитарлық-гигиеналық жағдайы да болуы әбден мүмкін. Параметрлік анализ негізінде 
қабылданған шешімдер кезек күттірмей анықталған, белгіленген сәтте шұғыл орындалуға тиіс. 
Тақырыптық анализ педагогикалық үрдістің нәтижесі мен өрістеуі барысындағы ең тұрақты, әрі ең жиі 
қайталанушы  бағыныңқылықты  тенденцияларды  зерттеуге  бағытталады.  Ол  тұтас  педагогикалық 
үрдістегі жеке бөліктердің өзіндік бой көрсетулерінің басты-басты деген ерекшеліктерін тауып, олардың 
арасында  орын  алатын  өзара  әрекеттестіктерін  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Педагогикалық  анализдің 
нысанасы: сабақтар жүйесі, сыныптан тыс жұмыстар тағы басқалар бола алады. Тақырыптық анализдің 
мәліметтері өз кезегінде қорытындылық анализдің технологиясын анықтайды.  
Қорытындылық анализ ең көп көлемді уақыттық кеңістік пен мазмұндықты қамтиды. Ол өз бойына 
оқу семестрі мен жыл соңындағы педагогикалық қызметтің негізгі нәтижелерін байыптауды сіңірген.  
Яғни, қорытынды анализ дегеніміз-келесі мақсат пен жоспарлаудағы басқару циклдары функциясын 
жүзеге асырудың негізгі базасы болып табылады. Мақсат кез-келген жүйенің жүйе құрушы бөлігі болып 
табылғандықтан,  мақсатты  ұсыну  мен  жобалау  -  өз  кезегінде  басқару  қызметінің  бөлінбес  функциясы 
болып табылады. Педагогикалық жүйелерді басқарудағы мақсатты ұсыну ерекшелігі мыналардан тұрады: 
мақсаттар  иерархиясының  сатылануын  түзгендегі  жалпы  мақсат  түптеп  келгенде,  білім  алушылардың 
өзіндік ерекшелігі және индивидуальдық-психологиялық ерекшелігіне қатысты болып келеді. Жоспарлау 
дегеніміз – алға қойылған мақсат пен педагогикалық анализдің нәтижелері арасындағы қатынас негізінде 
байыпты шешім қабылдау. Осы қабылданған шешім не перспективалы, не ағымдығы шұғыл міндеттерді 
шешуге есептелініп қабылдануы да әбден мүмкін. Мақсатты ойлау мен жоспарлау дегеніміз – дамудың 
қажетті жағдайы және педагогикалық жүйенің динамикалық үзіліссіз қозғалысы болып табылады. 
Қызметті ұйымдастыру өз кезегінде қабылданған шешімдерді орындауға бағытталған. Бұл функцияға 
енетіні:  алдын  ала  орындаушылар  мен  көмекші  орындаушыларды  екшеп  алып,  орындаушылардың 
реалды  мүмкіндігі  мен  жағдайына  сай  алда  тұрған  қызметтің  формасы  мен  әдістемесін  таңдап  алу. 
Қызметті ұйымдастыру дегеніміз – алға қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін адамдар мен рухани-матери-

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Художественное образование», №1(46), 2016 г. 
89 
алдық  құралдардың  басын  қосып  біріктіретін  процесс.  Басшының  ұйымдастырушылық  қызметінің 
құрылымында басты орын алатыны алда тұрған шаруаның мотивациясы болып табылады. Мотивация-
ның астарынан біздің түсінетініміз, тұлғалық мақсат пен ұйымдастырушылық мақсатқа қол жеткізу үшін 
басшының өз бойындағы іскерлікті оятып, және басқа қызмет түріндегі процеске қозғау салу. Мотивация-
ны қалыптастырудағы кері байланыс: жеке істердің нәтижелері мен өту барысын бағалауда үлкен мәнге 
ие  болады.  Басқару  циклінің  функциялары  мен  оны  бақылау  өзара  тығыз  байланысты  болып  келеді. 
Бақылау өзінің жалпы түрінде жоспарланғаны мен қол жеткізілген нәтижелерінің арасында өзара орын 
алатын арақатынастарының процесін білдіреді. Бақылау процесінде мынанадай сауалдарға жауап аламыз: 
нені үйрендік? Келесі жолы нені басқаша істеу керек? Қабылданған шешімге бақылау қандай әсер етті? 
Бақылаудың  әсері  тиімді  немесе  тиімсіз  болды  ма?  Жаңа  мақсатты  жобалауда  қандай  қорытындылар 
шығару керек? 
Бақылау істің жай – күйіне объективті бағалау мен педагогикалық қызметке жан бітіру үшін төменде-
гідей талаптардың орындалуы қажет: 

 
Жүйелілік – бақылау үнемі түрлі әдістер мен формаларды қолдану арқылы жүзеге асуға тиісті: 

 
Объектілік (нысандық)-тексеру мемлекеттік стандарттың талабына сай өткізілуге тиісті: 

 
Іскерлік,  яғни  бақылау  нәтижелері  позитивті  (тиімді)  өзгерістер  және  қателіктерді  жоюға 
жұмылдырылуға тиіс; 

 
Бақылаушының (тексерушінің)-іс мәнісін жете білушілігі. 
Бақылау  барысында  алынған  ақпарат  өз  кезегінде  педагогикалық  анализдің  өзегіне  (нысанасына) 
айналады.  Педагогикалық  оқу-тәрбие  үрдісінде  басқарушы  белгілі  бір  мақсатқа  жету  үшін  осы  аталған 
талаптарды қызмет барысында өз деңгейінде меңгере атқарса, нәтижесі жемісті болары сөзсіз. 
Басқару  басқада  қызмет  түрлері  сияқты  бірқатар  принциптерді  сақтауға  негізделеді.  Басқарудың 
принциптері  дегеніміз  -  басқару  функцияларын  жүзеге  асырудағы  негізгі  идея.  Бір  сөзбен  айтқанда, 
приниптер-басқару заңдылықтарының нақты сезілуі мен көрініс табуы болып табылады. 
Енді педагогикалық жүйелердің негізгі принциптерін қарастыралық: 

 
Педагогикалық жүйелерді басқаруды демократияландыру мен гумандандыру. 
Аталған  принципті  жүзеге  асыру  тек  жетекшілердің  ғана  емес,  сонымен  бірге  педагогтер,  білім 
алушылар, ата-аналардың белсенділігі мен бастамашылығының дамуын ұстанады. Басқаруға қатысудың 
бір формасы-басқарушылық шешімдерін әріптестікпен қабылдау. Бұл тек сол жағдайда ғана мүмкін, егер 
басқару  ақпараты  ашық  және  қол  жеткізілімді  болса.  Осы  мақсатта  жалпы  білім  беру  мекемелерінің 
алдына  ұсынылатыны  үнемі  әкімшілік  есеп  беріп,  педагогпен  мен  білім  алушылардың  оқу  орны 
жағдайындағы сауалдарды талқылауға мүмкіндік жасап отыру. Басқарудағы демократиялық нышандарды 
дамыту  өзімен  бірге  байқаулық  сайлауды  өткізіп,  педагогикалық  кадрларды  іріктеуде  келісім  шарт 
жүйесін енгізуге септеседі. 
Педагогикалық  менеджмент  өзіндік  ерекшелікке  ие,  себебі  ол  оқыту  мен  тәрбиелеу  саласындағы 
адамның  шығармашылық  қызметіне  байланысты.  Бұдан  шығатыны  сол  -  педагогикалық  менеджмент 
дегеніміз-өзіндік  сатылануы:  басшы,  педагогикалық  ұжым,  білім  алушылар  ұжымы  бар  ғылыми 
ұйымдастырылған басқару, сондықтан осылайша басқару түрлі модульдер арқылы жүзеге асуы мүмкін. 
Тұтасқан (интегральды) модельде (үлгіде), оның бірінші деңгейі-педагогикалық ұжым әрекетін басқару 
болса, екіншісі - білім алушылардың әрекетін бақылау болып табылады. Бірақ басқару Л.Фишман айтқан 
модельден  өзге  әр  текті  (дифференциялды)  екі  деңгейлік  сипатқа:  педагогтың  әрекетін  және  шәкірттің 
әрекетін  басқаруға  ие  болуы  да  мүмкін.  Қазіргі  кезеңдегі  педагогикалық  үрдістің  басты  құндылығы 
ретінде  оқушының  тұлғалық  және  әр  педагогтың  шығармашылық  дамуы  танылады,  сондықтан  екінші 
модельді базалық басқару деп санағанымыз өте орынды. 
Қажетті түрде атап өтілетіні, кез келген шынайы ғылыми басқару өзі негізге алынатын принциптерін-
сіз  әсте  мүмкін  емес.  ТМД-лық  зерттеуші  В.П.  Симонов  педагогикалық  менеджменттің  төмендегідей 
принциптерін бөліп көрсетеді: 

 
Мақсатты  ойлаушылық  басқарудың  кез  келген  буынындағы  менеджердің  барша  әрекетіндегі 
жоспарлаудың, ұйымдастыру және бақылаудың негізі; 

 
Мақсатты  бағытталған  басқару  (перспективті,  әлеуметтік  маңыздылық  және  реалды  жағдайды 
есепке ала отыра мақсат қоя білу дағдысы); 

 
Ұжымдастық (кооперациялық) және басқарушылылық еңбек бөлінісі, яғни, ұжымдық шығармашы-
лық пен ақыл-ойға арқа сүйеу; 

 
Функциялық амал-орындаушылар функциясын үнемі жаңғарту, анықтау және нақтылау; 

 
Ауқымдылық (комплекстік) - бұл мақсат пен міндетті айқындау емес,сонымен бірге қабылданған 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру» сериясы, №1(46) 2016 ж. 
90 
шешімдердің орнындалуын ұйымдастыру, мерезімдік бақылау,қызмет келісімділігі; 

 
Педагогикалық менеджменттің барлық деңгейдегі басқаруда жүйелі түрде өзіндік жетілдірілуі. 
В.П.  Симоновтың  анықтамасы  бойынша  педагогикалық  менеджменттің  функциясы  дегеніміз  - 
«ақпарат пен менеджмент субъектісі (тұлғасы) арасындағы іс-әрекеттің ерекше түрі». Ақпарат - басқару 
үшін ең қажет нәрсе,сонымен бірге:барша менеджменттік қызметтің өзіндік өнімі болып табылады [5.6.]. 
Осы орайда, төмендегідей функцияларды бөліп көрсетуге болады: 

 
шешім қабылдау(жарлық, бұйрық, ұсыныс, жоспар және т.т.); 

 
қабылданған  шешімдерді  орындауды  ұйымдастыру(материалдық-техникалық  жақтан  қамтамасыз 
ету, келісім, орындаушының тұлғалық қажетінің есебі); 

 
алдын ала, ағымдағы және қорытынды бақылау(нәтиженің есебі, талдау мен тиімділікті бағалау). 
Педагогикалық менеджментте барша функция ауқымды сипат пен аяқталған циклге ие болып келеді. 
Педагогикалық  менеджменттің  әдістері  -  алға  қойылған  мақсатқа  жеткізудің  және  оның  негізгі 
функцияларын жүзеге асыру тәсілі ретінде қарастырылады. 
Мұндай әдістер 4 топқа бөлінеді: 

 
Педагогикалық  жобалауды  жасауға  экономикалық  жағдай  жасау  әдістері  (жұмыстың  саны  мен 
сапасына, санат, атақ үшін төлем т.т. қатысты); 

 
Ұйымдастыра - бөлу немесе әкімшілік әдістері(орындаушылар қызметінің тәртібін белгілеу/регла-
ментация/, тапсырма, жарлық, бұйрық және т.б.). 

 
Психо-педагогикалық әсер ету әдістері(кеңестер, өтініштер, тілектер, алғыстар және т.б.). 
Сонымен, осы негізде қадап айтарымыз, әкімшілік тарапынан шығарылып, кез келген басқару деңгей-
інде қабылданған шешім  белгілі бір талаптарға сай келуі керек. Атап айтсақ: мақсатты  бағытта болуы, 
нақтылана негізделіп, нақты тұрақ-жайының болуы:кім?қашан?қай уақытта; аталған шешім жалпы басқа-
ру жүйесінің шешімімен ымыралас болуы керек; қабылданған шешім ықтималды жұмсалатын күш,құрал 
және уақытқа үйлесуі тиіс. Шешім өзекті, заманалық, қысқа, әрі нақты бағаланған болуға тиісті. 
Қорытындылай келе, педагогикалық менеджменттегі мақсат пен міндетке табысты қол жеткізу үшін 
білім беру мекемесінің басшылары: кәсібилік пен адамзаттық ортақ құндылыққа бағыт ұстанып, мораль-
дық-психологиялық  ахуал,қарым-қатынас  стилі  мен  уақыттық  және  кеңістіктік  сипаты,  сонымен  бірге, 
материалдық-техникалық қамтамасыз етілуі, гигиеналық, эстетикалық жағдайларды жолға қоюы қажет. 
Сонымен,  педагогикалық  менеджмент  дегеніміз-ғылымның  белгілі  бір  қатпары,  ол  үшін  білім  беру 
жүйесіндегі барша мамандықты игеру қажет, тек осы жағдайда ғана барлық деңгейдегі басқару қабілетті 
де, қауқарлы және кәсіби бола алады. 
 
1
 
Алферова Ю.С., Курдюмова И.М., Писарева Л.И. Оценка и аттестация кадров образования за рубежом. - М., 
1997. 
2
 
Внутришкольное управление: Вопросы теории и практики / Шамова Т.И. - М., 1991. 
3
 
Конаржевский Ю.А. Внутришкольный менеджмент. - М., 1993. 
4
 
Конаржевский Ю.А. Педагогический анализ учебно-воспитательного процесса и управление школой. - М., 1986. 
5
 
Симонов В.П. Теоретические основы школоведения. - М., 1982. 
6
 
Менеджмент в управлении школой / Шамова Т.И. - М., 1992. 
 
Резюме 
Тәукейұлы С.- кафедры теории и методики начальной военной подготовки, Каз НПУ имени Абая 
ПЕДАГОГИЧЕСКИ МЕНЕДЖМЕНТ И ПОНЯТИЕ УПРАВЛЕНИЕ 
В статье рассматривается понятие управление и педагогических менеджмент в образование. В условиях интегра-
ции Казахстана в мировое образовательное пространство этот вопрос очень актуален. Продуктивность образователь-
ного учреждения любого уровня зависит от руководителя. В условиях инновации современное состояние казахстан-
ского общества, интеграция в мировое образовательное пространство требует модернизации системы образования, 
что  обуславливает  необходимость  пересмотра  целей,  структуры,  содержания  и  научно-методическое  обеспечение 
педагогического образования. Управление образованием на любом уровне – сложная комплесная система. Важной 
задачей управления является объединение, интеграция всех сторон и аспектов деятельности организации и участни-
ков  их  частных  цели  данной  системы.  Управленчесое  решение  менеджера  образования  представляет  собой  план 
ликвидации, разрешения проблемы, творческое волевое действие менеджера на основе знания объективных законов 
функционирования системы образования и анализа информации о ее функционировании, состоящее в выборе цели, 
программы, способов дятельности педагога по решению поблемы. 
Ключевые  слово:  Социальное  управление,  система  образования,  цель  контроля,  надзора,  задачи  управления, 
функции управления, принципы управления, управления 
 
Summary  

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Художественное образование», №1(46), 2016 г. 
91 
Taukeiyly C - Department of theory and methodology of basic military training, Kaz NPU named after Abai 
PEDAGOGICAL MANAGEMENT AND THE CONCEPT OF CONTROL 
This article discusses the concept of management and teaching management in education. In the context of integration of 
Kazakhstan into the world educational space, this question is very relevant. Efficiency of educational institutions at all levels 
depends on the head. The author emphasizes that the training should be carried out at all stages of the education system and, 
consequently ensures a successful future. The article is devoted to the training of manager’s education suitable for the modern 
market and development of professional competence. Modern activity requires educated, competent, competitive managers. 
The article deals with the issues of education, professional competence of the manager and the modernization of professional 
competence of management education as a sector of the economy. 
Keyword:  management,  social  management,  educational  system,  the  aim  of  control,  supervision,  management  task, 
management function, principles of management, management 
 
УДК: 94(574) «652»:739.1 
 
ЗВЕРИНЫЙ СТИЛЬ УНИВЕРСАЛЬНЫЙ ХУДОЖЕСТВЕННЫЙ ЯЗЫК 
 
Ж.О. Небесаева – научный руководитель PhD Докторант КазНПУ им. Абая 
Института искусств, культуры и спорта г. Алматы, 
А.Т. Муканова – студентка 1 курса «Образовательная биология» КазНПУ им. Абая, 
Институт естествознания и географии 
   
В данной статье пишется о «зверином стиле». Разъясняется представления о художественном воспроизведении 
окружающего животного мира, свойственное многим народам и многим эпохам. Раскрывается условное наименова-
ние стиля, широко распространённого  в  древнем  декоративно-прикладном  искусстве  Азии  и Европы  типа декора, 
отличительной чертой которого выступают стилизованные изображения. Связь и происхождение с пережитками и 
утверждением роли воина – племенного вождя.  
Анализируя в этом контексте звериный стиль, очевидно, что искусство, пожалуй, единственный способ обрести 
подлинное  бессмертие  в  материальном  мире.  Идея  бессмертия  неразрывно  связана  с  идеей  судьбы.  Эта  формула 
красной нитью проходит насквозь и объединяет все культурные традиции мира.  
Ключевые слова: звериный стиль, искусство, художественный стиль, художественный язык 
 
Стремление познать свои корни, увидеть целостную картину духовного генезиса не только отдельно 
взятого  этноса,  но  общий  культурный  контекст,  всегда  актуально.  Обращаясь  к  прошлому,  одним  из 
самых  значимых  и  проблемных  явлений  видится  феномен  звериного  стиля  как  сакрального  образного 
языка древних номадов Евразии. Будучи одной из важных культурных детерминант, звериный стиль не 
просто оставил свой след в истории, но стал концептуальной основой в художественном сознании многих 
последующих культур вплоть до сегодняшнего дня [1, с. 56]. 
Звериный  стиль  -  представляет  собой  не  просто  художественное  воспроизведение  окружающего 
животного  мира,  свойственное  многим  народам  и  многим  эпохам.  По  мнению  многих  исследователей, 
это  - вполне стройная система, в которой изображались только определенные звери (главным образом, 
хищники, копытные, птицы и  фантастические существа  - грифоны),  только определенным способом (в 
канонических  позах,  с  преувеличенными  глазами,  ушами,  когтями,  клювами),  воплощая  определенные 
идеи, мировоззренческие представления, ценностные ориентации древних людей. 
«Звериный  стиль»  -  условное  наименование  широко  распространённого  в  древнем  декоративно-
прикладном искусстве Азии и Европы типа декора, отличительной чертой которого выступают стилизо-
ванные изображения отдельных животных. Хотя изображения животных (наскальные росписи, мелкая и 
монументальная пластика) появились в искусстве в эпоху палеолита и широко встречаются в памятниках 
первобытной художественной культуры в Европе, Азии, Африке и других районах, «звериный стиль» как 
характерный вид декора сложился и широко распространился (преимущественно в степях и лесостепях 
Евразии) в железном веке (1-е тыс. до н. э.) животных, частей их тела или сцен борьбы зверей.  
Его происхождение связано с пережитками (культа животных - прародителей рода) и утверждением 
роли воина - племенного вождя. Первоначально декор в «зверином стиле» был характерен для оружия и 
деталей  конской  упряжи,  но  впоследствии  широко  встречается  в  ювелирном  искусстве  (на  ожерельях, 
браслетах, ручках зеркал и т.п.).  
В наиболее развитом виде «звериный стиль» выступает у скифов, саков, древних алтайцев, фракийцев 
и  сарматов  и  ведёт  своё  происхождение,  по  мнению  ряда  исследователей,  от  древнего  искусства 
Передней Азии. 
 
Художественные произведения в «зверином стиле» у каждого из народов имеют свой набор наиболее 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Көркемөнерден білім беру» сериясы, №1(46) 2016 ж. 
92 
характерных сюжетов (так, у скифов часто встречаются изображения оленей и пантер, у фракийцев - сцен 
борьбы зверей и охоты всадника и т.п.), что связано, очевидно, с характером сложившихся религиозных 
верований (например, типично зороастрийские мотивы у саков).  
Специфичны у каждого из народов и способы художественной трактовки образов.  
Так, в искусстве Северного Причерноморья, испытывавших культурное воздействие древнегреческих 
городов, живость в передаче характерных черт, повадок и движений животных, динамизм композиции и 
объёмность изображений сочетаются с искусным приспособлением к форме и материалу предметов.   
Животные,  как  правило,  изображаются  в  традиционных  канонических  позах  (в  момент  скачка  или 
борьбы,  с  поджатыми  ногами,  свернувшимися  в  клубок)  [2].  Искусство  выражает  не  только  форму,  а 
вечное движение сил природы, сильного тела - в этом выражается суть «звериного стиля». Идеал красо-
ты,  сочетался  со  стремлением  символически  выразить  в  изображении  некую  магическую  власть  над 
таинственными  силами  природы.  Кочевой  образ  жизни  не  позволял  создавать  произведения  монумен-
тальной живописи или архитектуры. Скифы жили в седле и постоянно передвигались по огромнейшим 
территориям, следовательно, произведения их искусства могли быть миниатюрными, и служить украше-
нием  скифского  быта,  оружия,  снаряжения,  упряжи.  Эта  золотая  миниатюра  поражает  грандиозностью 
динамики  композиции,  на  которой  крылатый  тигр  с  кудрявой  гривой  или  с  рогами  антилопы  терзает, 
склоненного перед ним коня. В глазу коня ясно видна смертная мука и страшная пустота смерти, а в глазу 
тигра  свирепая  ярость,  выражающая  безудержную  и  беспощадную  волю  злой  стихии,  пожирающей, 
губящей жизнь. Спаянные в борьбе эти фигуры – хищник и жертва, представляют собой единое, нераз-
рывное целое.  
Отличительные  особенности  звериного  стиля  Яркой  отличительной  особенностью  звериного  стиля 
является динамика изображений, которые передают одновременно несколько образов в  момент борьбы 
или  стремительного  движения.  Кроме  того,  все  эти  изображения  предельно  схематичны.  Например,  на 
изделиях мы видим не глаз животного, а «знак» глаза, не коготь, а «знак» когтя. В конце концов, изобра-
жение  является  не  реалистичным  изображением  животного,  а  его  «знаком».  Причем,  особое  внимание 
здесь  уделяется  тем  качествам  животного,  которые  превозносятся  воинами:  силе,  скорости,  зоркому 
глазу,  тонкому  слуху  и  т.п.  Такая  система  ценностей  скифов  объясняется  не  тотемизмом,  как  считают 
некоторые ученые, а магическими представлениями скифского общества. По законам парциальной магии, 
достаточно  заменить  предмет  его  условной  схемой.  Таким  образом,  главные  качества  культового 
животного как бы переносились на скифа-владельца ювелирного изделия в зверином стиле [3]. 
Чем скифский зверниый стиль отличается от изображения зверей других эпох? Когда мы говорим о 
скифском искусстве звериного стиля, возникает вопрос: разве зверей и птиц не изображали раньше? На 
память приходят  пещеры  палеолита с изображениями на стенах  мамонтов, диких лошадей, бизонов  … 
Видно, скифское искусство на то и скифское, что отличается от всего предыдущего. Чем же? 
Во-первых, скифские звери отличаются от других способом изображать тело животного и отдельные 
его  части.  Рога  оленя,  клювы  хищных  птиц,  голова  хищника  и  т.д.  составлены  как  бы  из  отдельных 
плоскостей,  которые  углами  сходятся  друг  с  другом.  Получаются  острые  грани  с  ребрами,  а  в  итоге 
создается  картина  игры  света  и  тени  на  плоских  поверхностях.  Представим  себе  воина  со  щитом,  на 
котором изображена золотая пантера или золотой олень. Под лучами солнца олень горит! Вот воин чуть 
повернул щит, и новыми бликами засиял олень, подобный живому … 
Во-вторых, для скифского звериного стиля было характерно выделение какой-либо одной части тела, 
ее преувеличение. Рога у оленей, например, нереально большие. Они разветвляются по всей длине спины 
и заканчиваются только у хвоста. Глаз хищной птицы изображен так, что он имеет размеры чуть ли не 
всей головы. Неестественно велики когти хищников – и зверей, и птиц. Явно видно стремление художни-
ка выделить ту или иную часть зверя. 
В-третьих, в этом искусстве часто встречаются изображения различных животных, птиц на крупах, 
лопатках оленей, хищников. А когти хищников часто заканчиваются головами хищных птиц. Это что-то 
вроде перевоплощения одного животного в другое. 
В-четвертных, скифские звери и птицы очень редко составляют какие-либо сюжетные композиции, 
вроде  пасущегося  стада  оленей  и  т.д.  Звери  и  птицы  сами  по  себе.  Они  оторваны  от  окружения  и  не 
связаны с каким-либо действием. Вот лежит олень, стоит кабан, летит птица, у каждого «свое дело» и ни 
до кого им нет дела. 
В-пятых, в скифском зверином стиле было популярно изображать не целое животное или птицу, а их 
части – голову лося, оленя, грифона, когти хищной птицы и т.д. Эта черта – заменять частью целое – была 
распространена в искусстве скифов и сарматов [4]. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Художественное образование», №1(46), 2016 г. 
93 
Анализируя  в  этом  контексте  звериный  стиль,  очевидно,  что  искусство,  пожалуй,  единственный 
способ  обрести  подлинное  бессмертие  в  материальном  мире.  Идея  бессмертия  неразрывно  связана  с 
идеей  судьбы.  Эта  формула  красной  нитью  проходит  насквозь  и  объединяет  все  культурные  традиции 
мира. Термины «карма», «мактуб», «тағдыр», «destiny» и многие другие, - все это грани одного фунда-
ментального понятия, определяющего мировые жизненные циклы как частные, так и общие. О.Шпенглер 
писал:  «Судьба»  -  это  слово  для  не  поддающейся  описанию  внутренней  достоверности.  Идею  судьбы 
можно сообщить только будучи художником» [5, с. 326]. 
Звериный стиль, будучи универсальным художественным языком, смог воплотить, сохранить и пере-
дать живое дыхание древних кочевников Евразии, навсегда объединивших разные миры и части света. 
 
1
 
Султанова М.Э., Михайлова Н.А., Оразкулова К.А., Золото в скифском зверином стиле: символика и мифопо-
этика - Вестник Санкт-Петербургского Университета, Искусствоведение, серия 15 выпуск 1, март 2013 г. 
2
 
http://artap.ru/cult/z_stil.htm; 
3
 
Источник: 
http://www.2queens.ru/Articles/Dom-Mody-Ukrasheniya/Skifskij-zverinyj-stil-v-yuvelirnom-
iskusstve.aspx?ID=217; 
4
 
http://vantit.ru/antiquities/42-skifskoe-iskusstvo-zverinogo-stilja.htm; 
5
 
Шпенглер О. Закат Европы. Т.2. - Мн: ООО «Попурри», 1999 г. 
 

жүктеу/скачать 4,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: