Абылай хан атындағЫ Қазақ халықаралық

 
through  voices,  ideas,  and  places  which  exist  outside  the  mainstream  or 
majority perspective. 
2. 
Magical  realism  blends  the  extraordinary  with  the  ordinary  and 
remains  the  accumulation  of  realistic  details  in  describing  an  impossible 
event.The  story,  as  it  unfolds,  gives  the  reader  a  sense  of  being  inside  a 
puzzle or maze. 
3. 
It causes the reader to be drawn between the two views of reality. 
4. 
Time is both history and the timeless, space is often challenged and 
identity is broken down at times. 
5. 
The  story  is  set  in  an  otherwise  ordinary  world,  with  familiar 
historical and/or cultural realities. Story events are not always explained by 
universal laws or familiar logic. 
6. 
The  work  is  often  metafictional  or  self-referential.  The  text  may 
employ a ―verbal magic‖ where metaphors are treated as reality [6]. 
Most  of  these  features  characterize  Salman  Rushdie‘s  writing,  particularly 
Midnight‘s  Children,  which  provides  us  with  perfectly  illustrative  examples  of 
how  magic  realism  can  work  with  historical  postmodernism.  In  Midnight‘s 
children,  Rushdie  retraces  Bombay  and  India  of  his  own  childhood  not  as 
autobiography but as cultural history. The history he provides is not that written in 
colonial  history  books,  but  is  one  constructed  around  individuals  and  their 
involvement in the historical process. 
The  researchers  of    Midnight‘s Children  determine  the  magical  realism 
firstly, as  a  literary  genre,  secondly,  as a narrative technique and  thirdly, 
as a device,  for  instance:«The  integration  of  the  elements  of  ―magic‖  and 
―realism‖  gives  beauty  and  meaning  to  Midnight‘s  Children.  Rushdie‘s  use  of 
magic  realism  as  a  narrative  technique  is  very  appropriate  as  he  portrays  the 
postcolonial life in his novel. The magic realism can therefore be seen as a device 
binding Indian culture of the past to the contemporary multicultural interface» [1]. 
Such features/characteristics of this genre as ―magical elements, fantasy‖ are 
realised  as  a  method/device,  for  example:  «In  Midnight‘s  Children  ―fantasy‖  is 
shown as Matrix. A literary work of fantasy is often seen to be characterized by 
strange and unrealistic elements. Fantasy may be deliberately used by the author 
not to escape but to transcend reality, to subvert it to create a more encompassing 
vision of reality. So fantasy may be consciously used as a device, as a method, as 
Salman Rushdie and so many postmodernist novelists do so often» [4]. 
The narrator-protagonist of Midnight‘s Children admits that his history or a 
major  part  of  it  ―ends  in  fantasy‖  because  in  a  situation  where  reality  ceases  to 
exist, or is subverted or made invisible, where the truth is manufactured, fantasy is 
the only means of uncovering what is hidden. Fantasy is a device of tracing and 
uncovering  what  is  hidden,  as  ReenaMitra  points  out,  ―The  fantastic  traces  the 
unsaid and the unseen of culture that has been silenced, made invisible, covered 
over or made ―absent‖ [4, 54-60]. So through his novel, Rushdie tries to reveal the 
hidden identity of India.
 
In  addition  to  the  above  mentioned  features/  characteristics,  according  to 
Shamsutdinova, there are certain concepts of magical realism such as migration, 
translation, hybridity, blasphemy, globalization [7]. As we know, Salman Rushdie 
also  uses  various  themes  and  elements  of  magic  realism  like  the  themes  of 
multiplicity,  displacement,  migration,  fragmentation  and  disintegration  are 
metaphorically used in various incidents in his novel. Besides, the elements of pity 
and fear, time and space, rude puns and funny anecdotes, recurrence, all give an 
unrivalled beauty to the novel. Some researchers of this genre consider hybridity, 
not as a concept or theme, but as a method / technique of magical realism. 
According to Hegerfeldt, magic realists integrate many techniques that have 
been  related  to  post-colonialism,  with  hybridity  being  a  primary  feature. 
Specifically,  magic  realism  is  illustrated  in  the  inharmonious  arenas  of  such 
opposites  as  urban,  rural,  Western  and  indigenous.  The  plots  of  magic  realist 
works involve issues of borders, mixing, and change. Authors establish these plots 

 
to reveal an essential purpose of magic realism: a more deep and true reality than 
conventional realist techniques would illustrate [3]. 
The  principle  ofhybridity  as  a  method  /  technique  of  the  genre  of  magical 
realism  found  a  reflection  in  the  metaphor  ―Chutney‖,  as  the  symbol  of  the 
transformation of meanings in the context of the whole. 
It is possible to distinguish three interrelated and interacting levels in the structure 
of complex national and cultural concept of chutney: 
1.  
National – social level: the technology of creating a unique national specific 
reality,  i.e.  a  seasoning,  in  the  synthesis  of  all  its  ingredients  into  the  unique 
whole;  
 2.   Personal – spiritual level: the transformation of a personality as a result of 
trials;  
 3.   National – spiritual level: the transformation of the country and the people 
as a result of historical, social, political and religious events; 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Saleem  Sinai  describes  the  technique  of  ―Chutnification‖  in  Midnight‘s 
children  in  this  way:  ―What  is  required  for  chutnification?  Raw  materials, 
obviously-fruit,  vegetables,  fish,  vinegar,  spices.  Daily  visits  from  Koli  women 
with  their  saris  hitched  up  between  their  legs.  Cucumbers  aubergines  mint.  But 
also: eyes, blue as ice, which are undeceived by the superficial blandishments of 
fruit-which can see corruption beneath citrus-skin; fingers which, with featheriest 
touch, can probe the secret inconstant hearts of green tomatoes: and above all a 
nose  capable  of  discerning  the  hidden  languages  of  what-must-be-pickled,  its 
humors and messages and emotions‖… [5, 235]. 
 
 
 
 
 
 
 
Here, the main character Saleem Sinai stateshow he was madlyin love with 
chutney:  ―And  while  chutney-the  same  chutney  which,  back  in  1957,  my  ayah 
Mary  Pereira  had  made  so  perfectly;  the  grasshopper-green  chutney  which  is 
forever associated with  those days-carried them back into the world of my past, 
while chutney mellowed them and made them receptive, I spoke to them, gently, 
persuasively,  and  by  a  mixture  of  condiment  and  oratory  kept  myself  out  of  the 
hands of the pernicious green-medicine men‖ [5, 108]. 
 
 
 
 
Saleem describes how each of the thirty chapters relates to a label on a jar of 
chutney he has filled with his  ―special blends‖ of  ―memories, dreams, ideas, so 
that once they enter mass-production all who consume them will know‖ what he 
has lived through, what he has seen, and how it felt [5,530]. He shares precisely 
how  he  preserves  his  memories  for  future  generations:  ―Every  pickle-jar  .  .  . 
contains,  therefore,  the  most  exalted  of  possibilities:  the  feasibility  of  the 
chutnification of history; the grand hope of the pickling of time! I, however, have 
National – social level: ―Chutnification‖ 
 
―Chutney‖ is a sauce made from fruit, vegetables and spices. 
 In the Indian cuisine chutney is aconstant ingredient. 
 
Literary line: ―Chutney‖ is a favorite sauce of the main character Saleem Sinai. The gentle 
green Chutney aroma is the result of the chutnification as a synthesis of ingredients, moods, 
senses, creating unique national specific pickles, i.e. a symbol of the national tradition and 
culture. 
 
Personal – spirituallevel: ―Mary and Chutney‖ 
 
Literary line: Saleem Sinai loved Chutney which was made by Mary. Only Mary could cook 
tasty Chutney. Chutney symbolizes the wholeness of Mary‘s personality, her devotion and 
love to Saleem. 
The main character Saleem Sinai found Mary some years later with the help of chutney that 
was a spiritual bond between the characters, a root of the present time in the past. 
 
National – spiritual level: The Braganza Pickle factory 
Literary line: Saleem Sinai works at the Braganza Pickle factory, he takes care of Mary‘s 
famous recipes, and also Saleem has an ability to add memories, dreams and thoughts to 
pickles and to replicate them with whole batches. 
Having passed through experiments and transformations and reached a new degree of love 
Saleem and Mary began to create chutney as a synthesis of old traditions and new spirit of the 
nation. Here, Chutney is a symbol of the national and spiritual union of independent India. 
 

 
pickled chapters . . . in words and pickles, I have immortalized my memories‖ [5, 
529].  
The  main  character  of  the  novel  emphasizes  the  meaning  of  chutney  as  a 
synthesis of personal, national-cultural and national-historical aspects as follows: 
―One day, perhaps, the world may taste the pickles of history. They may be too 
strong for some palates, their smell may be overpowering, and tears may rise to 
eyes;  
I  hope  nevertheless  that  it  will  be  possible  to  say  of  them  that  they  possess  the 
authentic taste of truth… that they are, despite everything, acts of love‖ [5, 381]. 
         In  the  philosophical  aspect,  ―Chutney‖  is  a  method  of  interaction  of 
theindividual,  particular  and  universal  categories  enabling  to  combine  the  real 
and  fantastic,  individual  and  national,  subjective  and  objective,  casual  and 
necessary  things  into  the  single  space  and  time  continuum  of  the  novel.  For 
example, the mystical properties of the midnight‘s children are transformed at the 
level  of  the  united  whole  into  a  real  opportunity  of  the  national  revival  and 
ascension. 
Saleem Sinai is born, along with one other child, at the exact  moment ofIndia‘s 
independence. He imagines that his miraculously timed birth ties him to the fate of 
his country. He later discovers that all children born in India between 12 AM and 
1  AM  on  15th  August,  1947,  are  gifted  with  special  powers.  Saleem  has  the 
powers of telepathy and a preternaturally acute sense of smell, which allow him to 
find  the  other  children  of  midnight  and  create  the  Midnight‘s  Children‘s 
Conference. He acts as a telepathic conduit, bringing hundreds of geographically 
disparate children into contact while also attempting to discover the meaning of 
their gifts.  
Mystical properties of ―Midnight‘s children‖ synthesize an unlimited potential of 
opportunities  for  India  after  its  liberation  from  the  colonial  dependence  in  the 
context of the whole space and time continuum of the novel. 
Table 1. The mysticalproperties of Midnight’sChildren 
 
 
   
   
   
 
   
 
 
 
   
 
 
 
 
 
Another  illustration  of  the  transformation  of  the  unit  is  the  fate  of  the 
midnight‘s  children  in  the  context  of  the  historical  way  of  postcolonial 
India.Rushdie announces the  mysterious birth of Saleem and Shiva (―Noses and 
knees  and  knees  and  noses‖)  and  predicts  the  crucial  moments  of  his  life: 
―Spittoons  will  brain  him  -  doctors  will  drain  him  -  jungle  will  claim  him  - 
wizards  reclaim  him!  Soldiers  will  try  him  -  tyrants  will  fry  him  .  .  .‖  [5,  4].  . 
However,  Saleem  was  destined  to  be  the  great  leader  of  the  nation,  but  he  was 
beaten by his own family, the history and even by his lovers. 
In  conclusion,Midnight‘s  Children  is  the  story  of  postcolonial  India  where 
the  narrator  Saleem  Sinai  is  presented  as  the  microcosm  of  independent  India. 
Saleem‘s personal life and events are paralleled with the nationalevents which are 
done by the proper use of magical realism. One of the elements of magical realism 
hybridity is revealed as a metaphor of chutneyand plays an important role in the 
novel,  because  every  aspect  of  the  novel  is  filled  by  blending  different 
characteristics  and  elements.  Finally,  Rushdie  uses  the  taste  of  chutney  as  an 
allegory  of  the  spiritual  kinship  and  the  unity  of  the  characters.  The  smell  and 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Parvati-the-witchhasthe 
powers of the true adept, the 
illuminatus, the genuine gifts of 
conjuration and sorcery, the art 
which required no artifice. 
Shiva - Saleem‘s arch-rival. He is 
blessed with a pair of 
preternaturally strong knees and 
an amazing prowess in war. Shiva 
is named after the Hindu god of 
destruction, who is also the god 
associated with procreation.   
Saleem Sinai is blessed with the 
powers of telepathy and an uncanny 
sense of smell, has a great gift- 
―intuition‖, he could read the secret 
and inner thoughts of people. Saleem 
can communicate with other children 
of midnight and create the 
Midnight‘s Children‘s Conference. 
                     ―Midnight's children‖ 
There was a boy who could 
eat metal and a girl whose 
fingers were so green that she 
could grow prize aubergines in 
the Thar Desert. 
From the great watershed of the 
Vindhyas, a boy who could 
increase or reduce his size at will, 
and had already mischievously 
been the cause of wild panic and 
rumors of the return of Giants. 
From Kerala, a boy who had the 
ability of stepping into mirrors and 
re-emerging through any reflective 
surface in the land through lakes 
and with greater difficulty the 
polished metal bodies of 
automobiles. 

 
flavour  of  green  chutney  presents  a  great  atmosphere  of  India  and  acts  as  a 
combination of ancient histories and new perspectives of the nation. 
References 
1 Bowers, Maggie Ann. Magical Realism. London: Routledge, 2004. – 150 p. 
2Hawthorn, Jeremy.  A Glossary of Contemporary  Literary Theory. 4th ed. New 
York: Bloomsbury Academic, 2000. – 416 p. 
 
3Hegerfeldt,  Anne.  Magic  Realism,  Magical  Realism.  The  Literary 
Encyclopaedia, 2004. 
4  Mitra,  Reena.  Salman  Rushdie‘s  Midnight‘s  Children:  Fantasy  as  Matrix.           
New Delhi: Atlantic Publishers and Distributors Ltd, 2008. – 192 p. 
5 Rushdie, Salman. Midnight‘s Children. London: Vintage Books, 2006. – 672 p. 
6 Zamora, Lois Parkinson and Wendy B. Faris. Magical Realism: Theory, History, 
Community. Durham: DukeUP, 1995. – 581 p. 
7  Шамсутдинова  Н.З.  Магический  реализм  в  современной  британской 
литературе:  Анжела  Картер,  СалманРушди.  М.:  Издательство  МГУ  имени 
М.В.Ломоносова, 2008. – 181c. 
Сартбаева Э.К., 
магистрант, Абылай хан атындағыҚазХҚжҽне ҼТУ, 
Алматы, Қазақстан 
 
«Чатни» концептісі бҥтін мәнмәтіндегі мағыналар трансформациясы 
ретінде (С.Рушдидің «Тҥн қойнауындағы балалар» романы бойынша)  
 
    Мақалада С.Рушдидің «Түн қойнауындағы балалар» романына тҽн негізгі 
белгілері мен тылсым реализмнің жанрлық ерекшеліктері айқындалады; бұл 
жанрдың  негізгі  ҽдісі  ретінде  «Чатни»  метафорасында  кҿрініс  тапқан 
гибридтілік  кеңінен  қарастырылады.  Чатни  романның  тұтас  кеңістік-уақыт 
континуумы  сюжетін  жүзеге  асыратын  ерекше,дара  ҽрі  жалпылама 
аспектілерін біріктіретін күрделі кҿпдеңгейлі ұлттық-мҽдени концепт болып 
табылады. 
 
Сартбаева Э.К. 
магистрант, КазУМОиМЯ им. Абылай хана,  
Алматы, Казахстан 
 
Концепт «Chutney»  как трансформация смыслов в контексте целого         
(в романе С.Рушди  «Дети полуночи») 
 
 
В  статье    определяются  основные  признаки/характеристики  жанра 
магического  реализма,  присущие  роману  С.Рушди    «Дети  полуночи»; 
подробно рассматривается гибридность как один  из методов  этого жанра, 
нашедший  отражение  в  метафоре  «Чатни».  Чатни  представляет  собой 
сложный 
многоуровневый 
 
национально-культурный 
концепт, 
объединяющий    аспекты  единичного,  особенного  и  всеобщего  в  сюжетной 
реализации  единого пространственно-временного континуума романа. 
 
УДК: 130,2 
Қонысбаева С., 
ф.ғ.к., доцент, Каспий мемлекеттік технологиялар жҽне инжиниринг 
университеті, Ақтау, Қазақстан 
 
АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН РЕФЛЕКСИЯ 
ТҤРЛЕРІ 
 
Мақалада тілді жетік білу, тілді үйрету, коммуникативтік құзіреттілік, оны 
дамытудағы рефлексия рҿлі сҿз болады.  
Түйін сөздер: рефлекия, құзіреттілік, үдеріс, эмоция, мазмұн 
 
Қазақстанның білім беру саласындағы ҿзгерістер ағылшын тілін үйретуде де 
жаңа ҽдістемелерді қажет етеді. Ең бастысы сабақ жүргізудің парадигмасы ( 
сабақтың ҿту құрылымы) ҿзгерді. Ең басты ҿзгеріс тілді үйрету ғана емес, ол 

 
тілді жетік меңгеріп, қарым қатынас құралы ретінде пайдалана білу, оның 
коммуникативтік құзіреттілігінде. Ол үшін мұғалім жаңа ҽдістерді 
пайдаланып, ҿз іс- ҽрекетіне ҿзіндік талдау жасап, шығармашылық қабілетін 
жетілдіре отырып, ҿз білімін жетілдірумен айналысуы керек.  
Рефлексия қазіргі заман мұғалімінің кҽсіби біліктілігі мен педагогикалық 
құзіреттілігінің негізігі компоненттерінің бірі болып саналады. Рефлексия 
сҿзі латын тілінде reflexio- артқа қарайлау деген сҿз. Шет тілдер сҿздігінде 
рефлексия ой електен ҿткізу, ҿзін ҿзі тану, ҿз ҿзіне есеп беру деген сҿз. Бұл 
адамның ҿз іс ҽрекетінің заңды түрде жүзеге асуының теориялық формасы. 
Ал педагогика саласында рефлексия іс-ҽрекеттің ҿзіндік талдауы жҽне оның 
нҽтижесі.  
Оқушылардың ой-ҿрісінің дамуы оқу үрдісі кезінде болады, ол оқушының ҿз 
бетімен білімін толықтыруы мен ҿзін ҿзі дамытуды қамтиды, бұл екеуі де 
рефлексиясыз жүзеге асуы мүмкін емес. Білімді саналы түрде меңгеру жҽне 
белсенді болу дамыта отырып оқытудың негізгі қағидаларының бірі. Оқушы 
лілім алудың мақсатын саналы түрде түсінсе ғана белсенді болады.  
Рефлексияны ҽр түрлі жүзеге асыруға болады, сабақтың соңындаң ҽр 
тақырыптың соңында, сабақ этаптарының арасынла, тарау соңында. Ол 
ақырындап оқушының ішкі рефлексисына ұласу керек.  
Рефлексияның тҿмендегідей түрлері бар:  
-оқу материалының мазмұнының рефлексиясы  
-кҿңіл-күй жҽне эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы  
- іс-ҽрекет рефлексиясы  
Рефлексияның бұл түрлерін жеке,топтық, жұптық түрде ҿткізуге болады.  
Тҿменде бірнеше мысалдар келтірейік:  
1. Оқу материалдарының мазмұнының рефлексиясы.  
Оны мұғалім оқушылар ҿткен материалдың мазмұнын қалай түсінгенін 
анықтау үшін қолданады.  
1 Ақталмаған сҿйлем тҽсілі (тезис):  
got acquainted with….  
During today‘s lesson we have  
Found out……  
Аяқталмаған фразалар сабақ тақырыбына да байланысты болуы мүмкін.  
- Alexander Bell was a man …  
- A dictionary is a book…  
2.Сабақ мақсатына жету рефлексиясы.  
Сабақ мақсаты тақтаға жазылып, сабақ соңында талқыланады.  
Understand the information…  
know how to give arguments…  
Now I < can say my opinion on…  
Etc.  
3. Think wane (синквейн) 5 жолдық  
• Бірінші жол- тақырып атауы;  
• Екінші жол – тақырыпты екі сҿзбен сипаттау,– белгі немесе сын есіммен;  
• Үшінші жол - осы тақырыптағы іс-ҽрекетті үш сҿзбен сипаттау, етістікпен;  
• Тҿртінші жол – тҿрт сҿзден тұратын фраза, тақырыпқа қатысты;  
• Бесінші жол– синоним, тақырыпты ашатын.  
Бұл жұмыс түрінде ҽр оқушы ҿз ойын, алған ҽсерін білдіреді.  
Мысалы: Michael Jackson  
Handsome ,talented  
Sings, dances, loves  
King of pop music  
A famous star.  
2. кҿңіл-күй жҽне эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы;  
Тҿменде бірнеше тҽсілдер кҿрсетілген.  
1Тҽсіл <<Пейзаж–кҿңіл күй айнасы>> ҽр оқушы табиғат пейзажы бар сурет 
таратылады. Мұғалім оқушыларға суретте ҿзі қалаған жерді кҿрсетіп, 
ағылшынша бірнеше сҿйлеммен түсіндіруді ұсынады.  
2. Оқушыларда екі карточка: синяя кҿк жҽне қызыл. Мұғалім сабақ басында 
жҽне аяғында қалаған карточкасын кҿрсетуді сұрайды, бұдан оқушының 
кҿңіл күйінің ҿзгерген, ҿзгермегенін білуге болады.  
3. Іс-ҽрекет рефлексиясы  
Жеке жазба жұмыс рефлексиясы.  
Бұл жұмыс сабақтың соңғы этапы, қорытынды. Ҿткізу түрі – тестер, мини - 
шығарма, эссе, кесте, досыма хат, тірек сызба. Тҽсілдерге тоқтасақ:  
1.Тҽсіл<>  
Оқушыларға бір жағында(!)белгісі бар, қандай сұрақтарға жауап алғанын 
жазады, , келесі бетінде (?) белгісі, қандай сұрақтарға жауап алмағанын 

 
жазады. Оқушылардың жауабы келесі сабақтың міндеттерін қоюға септігін 
тигізеді.  
2.Тҽсіл << Телеграмма>>.  
Сабақ соңында 10-15 сҿзден тұратын ағылшын сабағы туралы ата-аналарына 
телеграмма жазу ұсынылады. 2-3 минут телеграмма құруға беріледі, содан 
соң барлығы ҿз телеграммаларын оқып жалпы қорытынды жасалады..  
3. Тҽсіл <<Ҿзіме хат>> жазу дағдысын дамытуға септігін тигізіп, оқушының 
ҿзіндік талдау жасауына ықпал етеді. Сабақта не ҿткені туралы ҿз-ҿзіне хат 
жазу тапсырылады, оқушы жазбаша түрде талдау жасайды.  
 
4. <<Рыбья кость>>. Проблемалық мҽселелерді шешу  
A fish bone  
 
Problems Solution  
 
5.<<Диаграмма>> Сабақтағы материалды қалай түсінгенін тексеруге 
арналған.  
 
6. Тҽсіл <<Уақыт шкаласы>> мҽтіндегі хронологиялық даталарды есте 
сақтау үшін қолданылады,  
Уильям Шекспир туралы мҽтін.  
 
7. Бақылай-бағалау рефлексиясы. Оқушылардың бірін-бірі, ҿзін ҿзі бағалауға 
негізделген, бұл тҽсілдің мақсаты ҿзін жҽне құрбыларын ҽділ бағалауға 
үйрету.  
Evaluation card  
Me neighbor group class teacher  
 
Бұл тҽсіл сын тұрғысынан оқыту ҽдісінің элементі болып табылады..  
Рефлексия адамның негізгі үш қасиетін ҿз бетімен білім алу, шешім 
қабылдай білу, бақталастыққа түсе білуін қалыптастырады, бұл 21 ғасыр 
талабы.  
Біздің мамандығымыз жаңа ойларды, тҽсілдерді ұнемі қажет етіп отырады. 
Сондықтан рефлексия жаңа заманға сай талапкерді қалыптастырып, 
қабілеттерін дамытатын жолдың бірі. Бала ойлауға, сҿйлеуге , ҿзін-ҿзі 
дамытуға еркін қол жеткізе алады. 
  
Қолданылған әдебиеттер 
1 Оқыту-тҽрбиелеу технологиясы. №7 2010 ж. 
2 Шет тілін оқыту ҽдістемесі.  № 6 2011ж. 
3 Оқыту-тҽрбиелеу технологиясы. № 1 2009ж. 
 
 
Конысбаева С., 
к.ф.н., доцент, Каспийский государственный университет технологий и 
инжинеринга, Актау, Казахстан 
 
Виды рефлексий используемые на уроках английского языка 
 
В статье рассматривается проблемы изучения языка, использование языка в 
коммуникативной 
ситуаций, 
роль 
рефлексии 
в 
формирований 
коммуникативной компетенций.  
 
Konysbaeva S., 
c.ph.sc., Kaspy state university of technologies and engineering,  
Aktau, Kazakhstan 
 
Types of reflexion used on the lessons of English 
 
The article deals with learning the language, usage of a language in 
communicative situations, the role of reflexion in the formation of communicative 
competence. 
 
 
УДК: 62-5 
Зәбірова А.,  
2 курс магистранты, Абылай хан атындағы ҚазХҚ жҽне ҼТУ, 
Алматы, Қазақстан 

 
 
 
БІЛІМ БЕРУДЕГІ МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ     ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ 
МҤМКІНДІКТЕРІ 
 
Мақалада  ақпараттық  коммуникативтік  технологиялардың  ЖОО    шет  тілі 
пҽні барысында қолдануына арналған. Интерактивті түрде оқытудың негізгі 
міндеттері  мен  интерактивті  оқытудың  ҽдістері  мақалада  кеңінен 
қарастырылады.  Сонымен  қатар  мақалада  мультимедиялық  технологияның 
негізгі функциясы мен дидактикалық міндеттерді шешуі қарастырылады. 
Түйін  сөздер:  Мультимедия,  мультимедиалық  технология,  бағдарламалық 
құралдар, мультимедиалық ресурстар.  
 
       Елбасымыз  Н.Ҽ.Назарбаевтың  «Болашақтың  іргесін  бірге  қалаймыз» 
атты  жолдауында  [1]:  «Сапалы  білім  беру  Қазақстанның  индустриалдық-
инновациялық дамуының негізі болуы тиіс» деп атап кҿрсетілгендей қазіргі 
кездегі  білім  беру  жүйесі  ҽлемдік  ҿркениет  кҿшіне  сай,  жан-жақты, 
ақпараттық-коммуникациялық, 
соның 
ішінде 
мультимедиалық 
технологиялармен қамтамасыз етілуі керек.  
Қазiргi  таңда  дидактикалық  оқыту  жүйелерiн  қалыптастырудың  
перспективалық  бағыттарының  бiрi  -  мультимедиалық  технологияларды 
оқыту  процесiнде  пайдалану.  Оқытуда  мультимедиалық  технологияларды 
пайдаланудың  теориялық  жҽне  практикалық  аспектiлерiн  Ю.Н.Егорова  [2], 
дидактикалық  аспектiлерiн  Н.В.Клемешова,  тұжырымдамалық  аспектiлерiн  
О.Г.Смолянинова,  орта  мектептiң  информатика,  математика  пҽндерiн 
оқытуда 
мультимедианы 
пайдалану 
ҽдiстемесiн 
С.С.Кравцов, 
Т.Г.Пискунова, 
жоғары 
оқу 
орындарында 
студенттердiң 
ҿзiндiк 
жұмыстарын  дамытудағы  мультимедианың  мүмкiндiктерiн  Д.Э.Френки, 
студенттердiң 
болашақ 
кҽсiби 
iс-ҽрекетiнде 
мультимедиалық 
технологияларды  пайдалану  даярлығын  қалыптастыру  мҽселелерін 
О.Г.Смолянинова,  О.В.Лобач,  А.И.Гридюшко,  Е.Я.Шипнягова,  жоғары  оқу 
орындары оқытушыларының оқу-ҽдiстемелiк  iс-ҽрекетiнде мультимедианы 
пайдалану  ҽдiстемесiн  Т.Ю.Волошинова,    В.Г.Казаков,      мультимедиалық 
оқыту 
кешендерiн 
бағдарламалық 
 
жабдықтау 
 
жолдарын   
И.В.Голубятников секілді ғалымдар ҿз  еңбектерiнде зерттедi. 
Бiлiм  беру  жүйесiнiң  жаңа  талаптары  мен  жоғарыдағы  ғалымдардың 
зерттеу  еңбектерiнiң  нҽтижелерiн  ескере  отырып,  мынадай  тұжырымға 
келуге  болады:  үздiксiз  бiлiм  беру  жүйесiн  жетiлдiрудiң  негізгі 
бағыттарының  бiрi  ретiнде  мультимедиалық  технологияларды  қолдану 
бүгiнгi  күннiң  басты  талабы.  Сондықтан  да,  оның  техникалық  жҽне 
дидактикалық  мүмкiндiктерiн  дамыту,  онан  ҽрi  зерттеу  маңызды  болып 
табылады. 
Ең  алдымен,  ұлы  дидактик  Я.А.Коменский  „Алтын  ережеге‖  балаған 
кҿрнекілік  ұстанымының  талаптарына  толық  жауап  бере  алатын 
мультимедиалық  технологиялар  ұғымдарын  қарастырайық.  Олай  болса 
мультимедиа ұғымына талдау жасап кҿрейік. 
Мультимедиаға зерттеушi ғалымдар түрлiше анықтама бередi: 
Мультимедия  –  ҽр  түрлi  типтi  ақпараттарды  компьютердiң  ұсыну 
мүмкiндiгiн    дамытатын    жҽне    адамның   мультисенсорлық   табиғатына 
негiзделген технология (D.Little).  

 
Мультимедия  -  екi  не  одан  да  кҿп  типтi  ақпараттарды  интерактивтi 
формада бiрiктiру (D.H.Jonassen).   
Мультимедия  -  ҽртүрлi  формада  ұсынылған  ақпараттарды 
бiрiктiруге 
мүмкiндiк 
беретiн 
компьютердiң 
аппараттық 
жҽне 
бағдарламалық құралдары кешенi (И.И.Косенко). 
Мультимедия 
- 
графика, 
гипермҽтiн, 
дыбыс, 
анимация, 
бейнемҽлiметтердi  пайдалануға  мүмкiндiк  туғызатын  аппаратты-
бағдарламалық құрал (И.Вернер). 
Мультимедия  терминi  латын  тiлiнiң  „multy‖  (кҿп)  жҽне  „media‖  (орта) 
деген  сҿздерiнiң  бiрiгуiнен  құралған.  Сондықтан  да,  мультимедиалық 
жүйеге  арналған  оқулықтарды,  ғылыми  еңбектердi  саралай  келе    бұл   
терминге „ақпараттық орта‖  деген мағына беруге болады. Ал, ақпараттық 
орта  түсiнiгiн  белгiлi  бiр  ортада  ақпараттық  технологияларды  пайдалану 
арқылы 
ақпаратты 
ұсыну 
мен 
ҿңдеуге 
бағытталған 
арнайы 
ұйымдастырылған процесс деп қабылдай аламыз.  
Мультимедиалық  технологиялар  –  ҽр  түрлi  типтi  мҽлiметтердi 
дайындау,  ҿңдеу,  бiрiктiру,  ұсыну  ҽрекеттерiн  аппараттық  жҽне 
бағдарламалық  жабдықтарды  пайдалану  арқылы  жүзеге  асыратын 
технологиялар (ҽдiстер мен тҽсiлдер) жиынтығы. 
Бiлiм  берудегi  мультимедиа  -  бiрiншiден,  таным  процесiнiң 
жоғарылауына  септiгiн  тигiзетiн,  екiншiден,  бiлiм  беру  мазмұнын 
интерактивтi  формада  ұсынатын  дидактикалық  аппаратты-бағдарламалық 
құрал.   
Мультимедианың  бағдарламалық  құралдары  –  кез  келген  типті 
ақпаратты  интерактивтi  режимде  пайдалануға  мүмкiндiк  беретiн 
компьютердiң бағдарламалық жабдықтары. 
Мультимедиалық  ресурстар  -  мультимедиалық  құралдар  жҽне  арнайы 
бағдарламалық жабдықтар кҿмегiмен дайындалған ақпараттық ҿнімдер. 
Мультимедианың  дамуы  бейнетехникалық  жҽне  дербес  компьютерлiк 
технологиялардың  ҿркендеуi  нҽтижесiнде  жүзеге  асуда.  Мультимедиа 
статикалық  (мҽтiндiк,  кестелiк,  графиктiк),  динамикалық  (анимациялық, 
бейнелiк)  жҽне  дыбыстық  ақпараттарды  талапқа  сай  дҽрежеде  ұсынуды 
iске асырады.  
Қазiргi  таңда  электрондық  оқулықтарды,  компьютерлiк  оқыту 
бағдарламаларын,  дыбыстық  жҽне  бейнелiк  оқу  материалдарын 
пайдалануда  қолданылатын  мультимедиалық  технологиялар  оқыту 
процесiндегi инновациялық   ҽдiстердi   жүзеге   асыратын  бiрден    бiр    
жаңа    ақпараттық технология болып саналады. 
Мультимедиалық  технологияларды  пайдалану  негiзiнде  жүргiзiлетін 
оқыту  ҽдiсi  оқытудың  теориясы  мен  технологиясын  бiр-бiрiмен 
байланыстырып отыруды қажет етедi. 
Мультимедия – пайдаланушыға ҽр түрлі типті ақпаратты біріктіріп ұсыну 
технологиясы.  
Ҽрбір  оқытушы  ҿзінің  педагогикалық  қызметін  жоғары  деңгейде 
кҿрсетуі үшін мультимедиалық технологияларды пайдалана білуімен қатар, 

 
сол  аталған  технологияларды  тікелей  оқыту  процесінде  қолданудың 
қажеттіліктерін анықтай білуі керек. 
Бірінші қажеттілік – дҽстүрлі оқыту ҽдісінде тҽжірибелік дҽлелдеулері 
жүзеге  асырылуы  мүмкін  емес  заңдылықтар  мен  теорияларды,  ұғымдарды, 
макро  жҽне  микроҽлем  жҿніндегі  түсініктерді,  пҽнаралық  байланыс 
сипатындағы  күрделі  оқу  материалдарын  оқыту  үшін  студенттер  мен 
оқушыларда қажетті білімдер жүйесінің болуы. 
Екінші  қажеттілік  –  студенттер  мен  оқушыларда  репродуктивті 
дағдының қалыптасуы. Мұндай қажеттілік оқу экспериментін жобалау, оқу 
мазмұнына қатысты мҽліметтерді жинақтау, жүйелеу, жіктеу, талдау секілді 
іс-ҽрекеттер кезінде байқалады.  
Ҥшінші  қажеттілік  –  студенттерде,  оқушыларда  шығармашалық 
(креативтілік)  дағдының  қалыптасуы.    Бұл  қажеттілік  күрделі  есептерді 
шешу, зертханалық эксперименттерді жүргізу, объектіні модельдеу,  қандай 
да бір процестің ҿтуіне ҽсер етуші факторларды анықтау кезінде байқалады.  
Тӛртінші  қажеттілік  –  студенттер  мен  оқушыларда  белгілі  бір 
тұлғалық  сапаның  қалыптасуы.  Бұл  қажеттілік  ҽлеуметтік  мҽселелерді 
шешу  арқылы  жас  жеткіншектерді  адамгершілікке,  ізгілікке  тҽрбиелеу 
кезінде  кҿрініс  береді.    Жастарда  тұлғалық  сапаның  болуы  оның  қоғам 
алдында жауапкершілігін күшейтеді. 
Мультимедиа 
құралдарына 
оқыту 
процесінде 
ҽртүрлі 
типті 
ақпараттарды  ұсынушы  кез  келген  оқыту  құралдарын  жатқызуға  болады. 
Атап айтқанда: 
  дыбыстық құралдар (CD-ойнатқыш, магнитофон т.б.); 
  телерадио  жүйелері  (телеқабылдағыш,  радиоқабылдағыш,  оқыту 
теледидары, DVD-ойнатқыш т.б.); 
  проекциялық 
құрылғылар 
(графопроектор, 
мультимиедиалық 
проектор, оверхед проектор, бейнепроектор, интерактивті проектор); 
  интерактивті тақта; 
  ақпарат  кҿбейткіш  құралдар  (микрофильмдеу  құралдары,  ксерокс, 
ризограф); 
  компьютерлік құралдар; 
  телекоммуникациялық  жүйелер  мен  желілер  (кабельдік,  спутниктік, 
оптоволокондық желілер т.б.) [7]  
Сонымен  қатар,  мультимедиалық  технологиялардың  таным  процесін 
жетілдірудің тиімді құралы ретінде қарастырып кетейік. 
Білім  беруде  қолданылатын  тиімді  ҽдістердің  бірі  –  ақпарат  берудің 
сҿздік-логикалық  жҽне  кҿрнекілік  тҽсілдерінің  үйлесуі,  яғни  оқытушының 
сҿзбен  түсіндіруінің  сҽйкесті  кҿрнекі  құралдармен  бекітілуі.  Үздіксіз 
монотонды  ҽңгіме  тыңдап  отырған  адамның  назары  тітіркендіргіштің 
біркелкілігінен  –  сҿйлеушінің  даусынан  20  минуттан  кейін-ақ  басқа  жаққа 
ауа бастайды екен. Егер ҽңгіме қандай да бір объектілерді кҿрсетумен қатар 
жүрсе,  естумен  қатар  кҿру  анализаторы  да  жұмыс  жасайды.    Адамның  кҿз 
алдына  кҿрнекі  образдың  пайда  болуы  ұсынылған  материалды  толықтай 
меңгеруге  септігін  тигізеді.  Кҿрнекілік  ҽдіс  «жүз  рет  естігеннен,  бір  рет 

 
кҿрген  артық»  деген  нақылдың  бекер  айтылмағандығын  айқындай  түседі. 
Кҿрнекілікті жүзеге асыру мультимедиалық технологиялардың негізгі, басты 
мүмкіндіктерінің  бірі.  Оқу  материалын  кҿрнекілік  ҽдіспен  түсіндіруде 
оқытушы  мультимедианы  пайдалану  негізінде  табиғаттағы  құбылыстарды, 
процестерді,  заңдылықтарды  демонстрациялайды.  Бұл  кезде  оқытушының 
қызметі  –  кҿрсету,  демонстрациялау  болса,  студенттер  мен  оқушыларға 
білім  беру  кҿзі  кҿрнекілік  құралдар,  мультимедиа  болып  табылады  да, 
ұсынылған  оқу  материалынан  қорытынды  жасау,  демонстрация  фактілерін 
бақылау, содан ой-тұжырым қалыптастыру студенттер мен оқушылардың іс-
ҽрекеті болып саналады. 
Мультимедиалық 
технологиялар 
зерттелетін 
құбылыстардың, 
объектілердің,  процестердің  тек  сыртқы  сипатын  ғана  емес,    олардың  ішкі 
мҽнін, сондай-ақ, табиғаттың жҽне қоғамның жеке құбылыстары арасындағы 
байланыстарды ашып кҿрсетуге мүмкіндік береді. 
Мультимедианы  пайдаланудың  артықшылығы  мынада:  мысалы,  кескін 
немесе  сурет  –  адамның  ой-санасында  белгілі  бір  бейнені,  ұғым-түсінікті 
қалыптастыруға,  мҽтін  жҽне  дыбыс  –  қозғалыстағы  бейнелік  ҽрекетті  онан 
ҽрі  дамыту  негізінде  образдың  ішкі  болмысын  аша  түсуге,  музыка  – 
эмоционалдық кҿңіл-күйдің кҿтерілуіне ҽсер етеді. 
Қорыта  айтқанда,  таным  процесінің  заңдылықтарын  зерттейтін  таным 
теориясының 
атқаратын 
мынадай 
міндеттерін 
оқыту 
процесінде 
мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы түсіндіруге болады: 
  объектінің болмысын, даму заңдылықтарын ашып кҿрсету; 
  объектінің  ішкі  табиғатын  ашу  арқылы  оның  болашақтағы  даму 
бағытын айқындау; 
  объектілерді  зерттеу  жҿніндегі  ғылыми  саланың  дамуына  ықпал 
жасау; 
  заңдылықтардың практикада қолданылуын ұғындыру т.б. [8] 
       Зерттеушілердің  пікірі  бойынша  дҽстүрлі  оқу  ҽдісімен  берілген 
материалдың  25%-ы,  кҿру  арқылы  33%-ы,  кҿру-есту  арқылы  50%-ы,  ал 
мультимедиялық  интерактивті  оқыту  бағдарламасы  кҿмегімен  берілген 
материалдаң 75%-ы есте сақталады екен.  
Жалпы  алғанда,  мультимедиалық  технологияларды бiлiм беру  саласында 
дер  кезiнде  игеру  жҽне  тиiмдi  пайдалану  бүгiнгi  күндегi  маңызды 
қажеттiлiктердiң қатарынан саналады. 
Қорытындылай келе, мультимедиалық технологиялар: 
  ҽрбір  пайдаланушының  қабілеті  мен  ерекшелігін  ескере  отырып, 
олардың оқу мотивациясын арттыруға септігін тигізеді; 
  түрлі  типті  ақпараттарды  біріктіріп  ұсыну  арқылы  оқытудың 
интерактивтілік  ұстанымын  қамтамасыз  етеді,  ҿйткені,  ҽр  түрлі  типті 
ақпаратты  пайдалану  адамның  ҽр  түрлі  сезім  мүшелері  арқылы  оқу 
материалын жан-жақты қабылдауына ықпал етеді; 
  нақты,  күрделі  де  қиын,  белгілі  кҿлемде  шығын  мен  ұзақ  уақытты 
қажет ететін экспериментті модельдеуді жүзеге асырады; 

 
  құбылыстар мен процестерді динамикада кҿрсету арқылы  абстрактілі 
ақпараттарды кҿрнекі тұрғыда ұсына алады; 
   макро  жҽне  микро  ҽлемдегі  нысандарды  визуалдауға  мүмкіндік 
береді; 
  бiлiм беруге жұмсалатын шығынның азаюына ықпалын тигізеді. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1. Елбасымыз Н.Ҽ.Назарбаевтың  «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» 
атты жолдауы. 
2.  Егорова Ю.Н. Теоретические и практические аспекты мульти-медиа-
технологий: монография.-Ч.:НАНИ ЧР, 2000. -189 с. 
3.    Little  D.  Іnteractive  video  and  the  control  of  learning.  Educational 
technology. 1991. P.7-15. 
4.    Jonassen  D.H.  Computer  in  the  classroom.  Englewood  cliffs:  Prentice 
Hall. 1996. 
5. Косенко И.И. Изучение мультимедии в процессе подготовки учителя 
информатики: дисс. канд.пед.наук. -Москва, 1999, -119с. 
       6.   Вернер И. Все о мультимедии. Уч.пособие.-Киев:BHV, 1996. -157c. 
        7.    Досжанов  Б.А.  Тұлғаның  танымдық  іс-ҽрекетін  мультимедиалық 
технологияларды  пайдалану  арқылы  дамыту.  Қ.А.Яссауи  атындағы 
халықаралық  қазақ-түрік  университетінің  хабаршысы.    –Түркістан.  2007.  -
№3. –Б.176-180. 
8.  Досжанов  Б.А.  Мультимедиа  жҽне  оның  техникалық  құрамы.  Оқу 
құралы. –Қызылорда:ҚМУ, 2004, -81 б.  
Зәбірова А.,  
магистрант 2 года обучения, КазУМОиМЯ имени Абылай хана, 
Алматы, Казахстан 
 
Возможности мультимедийных технологий в обучений 
 
Данная  статья  посвящена  теме  использования  ИКТ  технологий  на  уроках 
английского  языка  в ВУЗах.  В работе  освещаются  основные  задачи 
интерактивного 
обучения, 
а также 
рассматривается 
использование 
интерактивных  приемов.  В статье  акцентируется  внимание  на  применении 
мультимедийных  технологий,  выявляются  их  основные  функции, 
дидактические задачи. 
 
Zabirova A., 
2
nd
 year master course student, Kazakh Ablai khan UIR&WL, 
Almaty, Kazakhstan 
Possibilities of multimedia technologies in education 
 
This  article  is  devoted  to  the  subject  of  the  use  of  ICT  technologies  in  English 
lessons  in  high  school.  The  paper  highlights  the  main  challenges  of  interactive 
learning, and discusses the use of interactive techniques. The article focuses on the 
use of multimedia technologies, identifies its main functions, didactic tasks. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
Уважаемые авторы и читатели научного журнала  
«Известия Казахского университета международных отношений и 
мировых языков имени Абылай хана серии «Филологические науки»! 
 
             Редакционная коллегия доводит  до Вашего сведения, что начиная с 
этого  номера  научного  журнала  открывается  рубрика  «Труды  ученых 
Казахстана»,  где  будут  воспроизводиться  фрагменты  фундаментальных 
трудов ученых КазУМОиМЯ. 
          Актуальные 
исследования, 
опубликованные 
в 
разные 
годы 
ограниченным  тиражом,  остаются  востребованными  в  международном 
научно-образовательном пространстве. 
          Желающие  пополнить  личную  и  ведомственную  научную  библиотеку 
могут обращаться в УМО университета к Кульбаевой Аиде Рустемовне. 
 
 
Социоисторическая обусловленность развития методики обучения 
иностранным языкам 
(Из книги академика С.С.Кунанбаевой  
«Теория и практика современного иноязычного образования»  
Алматы, 2010) 
 
 

жүктеу/скачать 2,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: