Абжанова сокращенная indd
АДАМ АҒЗАСЫНДАҒЫ ЗАТ ЖӘНЕ ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ
жүктеу/скачать 5,39 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Адам ағзасындағы зат алмасу сипаттамасы
- Адамның энергетикалық шығыны және оны анықтау әдістері
| АДАМ АҒЗАСЫНДАҒЫ ЗАТ ЖӘНЕ ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ
Адамның энергияны жұмсауы және оны анықтаудың тәсілдері. Энергия жұмсалуына әсер ететін факторлар адам, басқа да тірі организмдер тәрізді, ашық термодинамикалық жүйені құрайды. Үнемі жүзеге асып тұратын қоршаған орта- мен зат алмасудың нәтижесінде организм өзінің біртұтастығын қамтамасыз етеді. клеткаларда органикалық заттардың химиялық байланыстарының бұзылуы нәтижесінде энергия бөлініп шығады. Яғни диссимиляция үдерісі жүзеге асады. Энергия көзі ақуыздар, майлар және көмірсулар болып табылады. ал тамақ организмге түсіп, клеткалардың құрылымын түзеді. бұл үдерісті ассимиляция деп ата- лады. бөлінген энергия клеткалардың құрылысын синтездеу және оны қалпына келтіру үшін, клеткалардың бөлінуі үшін және басқа да тіршілік әрекеттеріне жұмсалады. Дені сау адам (ересек) пайдаланатын тағамының құрамында қажетті заттардың мөлшері жеткілікті болғанда, ассимиляция және диссимиляция үдерістері тепе-теңдікте болады. тепе-теңдік нейрогу- моралды жүйенің қызметімен қамтамасыз етіледі. 29 1- ке ст е а с қо ры ту ж үй ес і ү ш ін ас қо ры ту фа кт ор ла ры ны ң ма ңы зы а с қо ры ту ж үй ес ін ің бө лі мі н егі згі ф унк ци я Ш ар тт ық н егі згі ф ак то рл ар дың ті зі мі с ти м ул ды те ж еу за қы м да лу Ауы з қуы сы сі ле ке й қа бы қш ас ы с ы рт та н кірг ен бө те н за тт ар да н ор га ни зм ні ң іш кі ор та сы н қор ға у Ре тин ол ж еті сп еу ш іл ігі , ы ст ық та ға м ж ән е су сы н, кү ш ті қышқ ы лд ар Ті л та ға м ме н ау ы з- суд ы ң ор га но ле п- тик ал ық б ағ ас ы Д әм ді к за тта р Қ ышқ ы л кө зд ер і, ет ті ң, ба лық тың , са ңы ра уқ ұла қ- ты ң, тә тт іл ер ді ң сы ғы нд ы з ат - та ры бі р тү рл і та ға м да р Қ ан ық ты лық : ас ы ғы п та ма қ іш у; ж ағ ы мсы з иі ст і, дә мс із та ға м Ре тин ол ж еті сп еу ш іл ігі , ы ст ық та ға м ж ән е су сы н, кү ш ті қы ш - қы лд ар , с он ы ме н бі рг е В то бы дә ру ме ні ні ң ж ет іс пе уш іл іг і, әс ір ес е ри бо фл ав ин F, с а ж ет іс пе уш іл іг і, р кө бе ю і, ка ль - ци фе ро л де фици ті , б ал ла ст ық за тт ар , т ез сі ңе ті н кө мі рс уд ы қо лд ан у, әс ір ес е қа нт сұ йы қс ы з ас ко рб ин қ ышқ ы лын ың , Р дә ру ме ні ні ң ж ет іс пе уші лі гі Тіс та ға м ды ұ нта қта у ті с ж ан ы нд ағ ы ұл па сі ле ке й бе зд ері ті с бе кі ту тү кі рік тің б өл ін уі Ж ұт қы ншақ ж ән е ас қо ры ту а сқ аз ан да ғы та ға м ды қ тү йі н ты м ы ст ы қ та ға м ж ән е су сы н; ащ ы дә м де уі ш те рд і т ы м кө п па йда ла ну ; на ша р ша йна лғ ан та ға м Ас қа за н та ға м ды уа қы тш а қа бы лд ау ; а сқ аз ан сө лі н бө лу 30 жас өсіп жатқан организмде ассимиляция диссимиляциядан басым келеді, қартайған кезде синтезделу үдерісі әлсірейді. 1840 ж. петербург академигі г.и.гесс бірдей өнімдердің түзілуіне әкеліп соқтыратын реакциялардың термиялық әсері бірдей болатынын және айналудың аралық тәуелді емес екендігін дәлелдеді. калориметрде жанған кезде және организмде тотыққан кезде 1 г көмірсудан 16,7 кДж (4,0 ккал), 1 г майдан – 37,3 кДж (9,0 ккал) энер- гия бөлініп шығады. ақуыздар организмде тотыққан кезде, калориметрде тотықтырғанға қарағанда энергия мөлшері аз бөлінеді. себебі (NH 3 ) минералданған азоттан несепнәр алуға энергия мөлшері жұмсалады. Адам ағзасындағы зат алмасу сипаттамасы Энергия – бұл жұмысты орындауға көмектесу үдерісі: физикалық (механикалық) немесе химиялық. Ассимиляция – пластикалық және энергетикалық ресурстар көзі, ол ағзада өзіндік клетка құрылымын түзеді, яғни ілгерілеу. Диссимиляция – химиялық байланыстың тотығуының бұзылуында органикалық заттарда клеткада энергияның босауы жүреді, яғни дис- симиляция. Диссимиляция және ассимиляция үдерістері бір уақытта тығыз байланыста жүреді және ортақ атауы бар – зат алмасуы үдерісі . Ол ақуыздардың алмасуынан, көмірсулардан, минералды заттардан, дәрумендерден және су алмасуынан түзіледі. Орта жастағы сау адамда қажетті тағамның жеткілікті санын қолдануда ассимиляция және диссимиляция үдерісі біркелкі болады. жас дамып келе жатқан ағзада ассимиляция диссимиляциядан басым болады, қартаюда синтез үдерісі әлсірейді. Адамның энергетикалық шығыны және оны анықтау әдістері Энергия шығынын адамнан бөлінетін жылу саны бойынша анықтауға болады, ағзадағы энергияның барлық түрі соңғы есепте жылуға айналады. жаңа қызметпен айналысатын адамның тәуліктік шығынын есеп- теу үшін келесі көрсеткіштер қажет: 1) 1 кг дене салмағына кететін энергия шығыны; 2) зерттелетін қызмет түрінің ұзақтығы жөнінде мәлімет. 31 Энергия шығындалуын (жұмсалуын) есептеу тәсілдері Энергияның барлық түрі организмде ақырында жылу энергия- сына айналатын болғандықтан, энергия шығынын адам бойынан бөлініп шыққан жылу мөлшерімен анықтауға болады. келесі тәсілі организмде энергия көзі болып табылатын органикалық заттардың ыдырауынан соңғы өнімдерін өлшеу де болып табылады. Осыған бай- ланысты екі түрлі тәсіл: тура калориметрия және жанама (тура емес) калориметрия ұсынылады. тура калориметрияның тарихи маңызы бар. себебі, адам- нан бөлініп шыққан жылу мөлшерін өлшеу үшін өте үлкен жылу өткізбейтін камералар қажет. ал ондай камераларда бөлінген энергия мөлшерін анықтауға жағдай жасау өте қиын. жанама калориметрия − органикалық заттардың тотығуының негізгі өнімдерінің мөлшерін өлшеуге және арнайы термиялық коэффициенттерді пайдалану арқылы бастапқы қосылыстардың энергетикалық құндылықтарын есептеуге негізделген. Организмнен бөлінген сО 2 газының мөлшерін және пайдаланылған О 2 мөлшерін анықтау арнайы аспаптың көмегімен жүзеге асыры- лады. бұл аспап кез келген жағдайда ішке жұтылған және шыққан ауаның көлемі мен құрамын тексеруге мүмкіндік береді. алынған көрсеткіштер бойынша организмдегі органикалық заттардың шығынын анықтайды. Энергия мөлшерін бөлу үшін тағы да: бөлінген азоттың мөлшерін және дем алу коэффициентін анықтау қажет. Қалыпты жағдайда тер бөлінген кезде зәрмен бөлінген азоттың мөлшері организмде ыдыраған ақуыздың мөлшерімен анықталады (зәрдегі 1 г азот ішкі ортада тотыққан 6,25 г протеинге сәйкес келеді). 1 г ақуыз тотығуы үшін 966,3 мл О 2 шығындалады және 773,9 мл сО 2 түзіледі. Осы мәндерді ыдыраған ақуыздардың мөлшеріне көбейтсек, ыдыраған майлар мен көмірсулардың үлесін есептеу үшін қаншама О 2 және сО 2 -ні жұтылған және шыққан ауаның жалпы көлемінен алып тастау керек екендігін анықтауға болады. жүктеу/скачать 5,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|