Адамзат дамуыныњ єр кезењі ѓылым мен мєдениеттіњ, єдебиеттіњ ќалыптасуы,µркендеуі, зерттелуі туралы µзіндік пікірлерімен ерекшеленіп, жања баѓыттар, жања танымдыќ аппарат пен жања терминология тудырып отыратыны белгілі

120 
Ертемен от алуға жұрт келетін. 
Мезгілің озған сайын жыл ескіріп, 
Әр үні бал шағымның жүр естіліп: 
Анашым Прометей боп көрінетін 
Ошақтан жатқанда отты үлестіріп. 
Ақын контексінде өмір концептосферасына кіретін ұлттық тұрмыс 
артефакті негізінде Прометей прецеденттік атауының бір дифференциалдық 
белгісі – адамдарға ақы-пұлсыз от, жылу алып беру, сол арқылы 
қайырымдылық вербалданған. Ол эксплицитті түрде үлестіріп сөзінің 
архисемасымен берілген, яғни прецеденттік атауды қабылдаудың инварианты 
ұлттық бояумен толықтырылып, оқырман қабылдауын жеңілдетеді.
Байқалып отырғанындай, қаламгер прецеденттік атаудың ядросы мен 
перифериясынан өзі қажетті деп тапқан бір немесе қатарынан бірнеше белгіні 
өзектендіріп, вербалдайды. Соңғы мысалдағы образда прецеденттік атау 
құрылымындағы Прометеймен сыртқы ұқсастық, азапқа төзімділік, өзінен 
күштілерге қарсы тұрушылық сияқты жағымсыз сезімдермен ұштасып жататын 
дифференциалды белгілер мүлде ескерілмеген, ол заңды да, өйткені ақын 
контексі тек мелиоративті модальділікке негізделген.
Есімі қалың көпшілікке белгілі С. Ақсұңқарұлы шығармашылығында бұл 
мифоним екі жақты берілген. Оның ертеректе жазған «Россия. 1917-нің күзі» 
поэмасында төмендегі жолдар бар: 
17 болып келдің сен, 
Шашу – жолыңа: 
Адамның ҰЛЫ БАСЫ МЕН АЛЫП ҚОЛЫНА 
Жалт қарады әлем! 
Жаһан нөсері селдеді! 
ПРОЛЕТАРИАТ –
ҒАСЫРДЫҢ ПРОМЕТЕЙЛЕРІ! 
Сүюге – құрбан! Күюге туған пенде еді: 
Маркске сенді –
Құдайға ғана сенбеді! 
Кеңес үкіметі тұсында жазылған поэмада интертекстуалды элементтердің 
бірнеше түрі – аллюзия, реминисценция, цитата – бар: «Авгейдің атқорасы», 
В.Г. Белинскийдің «Гогольге хаты», Маркс, Гитлер, Будда, Христос, Мұхамед, 
Блоктың «Пайғамбары», Париж, «қанды жексенбі», Лермонтов, Құдайға 
сенбеу. Ақын қолданған прецеденттік атаулардың әрқайсысы метонимиялы 
түрде күрделі біртұтас құбылысты сипаттайтындықтан, поэма семантикасына 
өз бойларында сақталған, қатталған коннотацияны үстеп, семантикасы, 
модальділігі мейлінше ауқымды мәтін тууына ықпал еткен. Ақын графикалық 
тәсілдер ақпарлылығын да сәтті пайдаланған. 
Поэмада Прометей мифонимінің дифференциалдық белгілері өзектенуі 
нәтижесінде пролетариаттың трагедиялық жағдайы алға шығарылады. 
Ре
по
зи
то
ри
й К
ар
ГУ

121 
Осы мифоним автордың тағы бір «Прометей алауы» өлеңінде 
қолданылған. Прецеденттік атау өлең тақырыбына шығарылған. Негізгі 
мағыналық ұйытқы сөз алау арқылы жарық пен қараңғының қақтығысы 
шешілген, яғни Прометей қолындағы алау суық, еш сәулесіз әлемге тіршілік 
беріп, басынан өткізген ешқандай азап-қасіретке қарамай, адамзат өмірін 
жалғастыра беретінін көрсетеді. Өлеңнің соңғы жолдарында лирикалық 
кейіпкер – субъектінің көрінуіне байланысты прецеденттік атаудың когнитивті 
сипаты бұрынғыдан да кеңейіп, жан-жақты айқындала түседі: 
Тіл алмайтын баламын мен, көресімді көремін, 

жүктеу/скачать 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: