Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
§ 75. ЖАЛПЫЛАУ ЕСІМДІКТЕРІ
жүктеу/скачать 0,65 Mb.
|
| § 75. ЖАЛПЫЛАУ ЕСІМДІКТЕРІ
Жалпылау есімдіктеріне бэрі, барлық, барша, бар (бар адам), күллі, бүкіл, түгел деген сөздер ғана жа- тады. Жалпылау есімдіктері деп мағына жагынан кем де- генде екі я онан көп заттар мен құбылыстарды жинаңтай атау үшін ңолданылатын сөздерді айтамыз. Мысальі, Ат шабыс, көкпар, серке, тарту, теңге алу, балуан күресті- ру — баршасы да осы күні болып жатыр. (М. Әуезов). Жалпылау есімдіктерінің ішінен бэрі деген атау фор- мада субстанциялық (заттық) ұғымды білдіреді де, бас- калары атау формада аттрибуттык. (аньіқтау) үғымдар- ды білдіреді. Бірақ аттрибуттық ұғым білдіретін басқа жалпылау есімдіктері тәуелденсе, субстантивтеніп зат- тық үғымды да білдіре береді. Жалпылау есімдіктерінің ішінен бар, бүкіл, күллі сөз- дері лексикальіқ жолмен өзге сөз таптарынан ауысқан, бәрі, барлық, баріиа сөздері морфологиялық тәсіл арқьі- лы бар есімдігінен жасалған. Бірақ бұл сөз де әуелдегі бар (жоқ деген сөздің антонимі) деген есімнен проно- миналдану негізінде пайда болған. Бар, барлың, барша есімдіктеріне тәуелдік жалғау- ларьі оңаша және ортақ түрінде де жалғана береді де, бүкіл, күллі, бүтін есімдіктеріне ешқашан да жалған- байдьі. Жіктік жалғаулары да жалпылау есімдіктерінің ешбіріне жалғанбайды. Жалпьілау есімдіктерінің ішінде тек субстантивтенген түрлері тәуелденіп барып қана сеп- теле аладьі. Жалпылау есімдіктері, негізінен алғанда, сөйлемде анықтауьіш болып қызмет атқарады. Бірак оның өзі де жалпылау есімдіктерінің бәріне бірдей қызмет емес. “йткені олар ретіне қарай, тольіқтауьіш мүше больіп та жұмсалады, бірақ еш уақытта да пысықтауьіш болып Қызмет атқармайды. Мысальі: Барлың көш, иесіз түл кетіп бара жатңан, анау қара- Лы ким, түл ат — бариіасы осы барлың қауымның қай- ғысын Абайға өзгеіие терең түсіндірді (М. Әуезов); )Ка- с&уыл үйңыдағы бәрі де үнсіз, Озбырға обал бар ма, 221 өлсе қүнсыз? (Н Лхметбеков); Церімбаланың ашықты- ғын, еркелігін бар охастар түтас үнатқан еді (М. Әуе- зов); Жылы менен суықтың бәрін көріп, Ксійрсін көңіл қайьіспай қайрат етті (Абай); Абылғазының айтңаны түгел орындалып болған-ды (М. Әуезов). VIII т a р а у ЕТІСТІК жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|