Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
§ 73. БЕЛГІСІЗДІК ЕСІМДІКТЕРГ
жүктеу/скачать 0,65 Mb.
|
| § 73. БЕЛГІСІЗДІК ЕСІМДІКТЕРГ
Белгісіздік есімдіктердің жасалуьіна бір, әр, элде де- ген үш сез ұйытқы болып қызмет атқарады, белгісіздік есімдіктер осы сөздердің кейбір басқа есімдіктермен бі- рігуі арқылы жасалады: Мысалы: Біреу, кейбіреу, кейбір, қайсыбір, әрбір, бірнеше, бірдеме (бірнеіие). Әркім, әрне, әрқсійсы, әрңалай. Әлдекім, әлдене, әлдгңайдсін, әлденешв, злдеқа- лай, әлдеқашсін (алдақашан). Белгісіздік есімдіктер деп мағыналары Жағынан заттар мен құбылыстарды нақтылы түрде біл- Дірмей. белгісіз мәнде айтылатын сөздерді айтамьіз. Мы- 219 сялы: Қыр жолаушысы сияқтанған біреу кіріп келді (М. Әүезов); Үй ііиіне орнаған берекесіздікті көргісі кел- мегендей, әлдене сылтаулармен әлдеқайда кетіп ңап, үй- ге жөнді жоламайды (С. Мұканов) дегенде, алғашқы сөйлемде кімнің келгені белгісіз болып тұрса, соңғы сөй- лемде сылтаулардьін, кандай екендігі және қайда бара- тыны белгісіз түрде ғана айтылып тұр. Белгісіздік есімдіктерінің бір, біреу, кей дегендері басқа сөз таптарынан лексикалық жолмен ауысқан; әр, әлде, пәлен, бірдеңе, бірнеіие, кейбір, әлдекім, әлдене, әлденеше, әлдеқаіиан (алдақаіиан.), әлдеқалай, әлдебір, әркім, әрне, әрқайсы, әрбір т. б.— құрылымы жағынан морфологиялық жолмен жасалған күрделі есімдіктер. Бүл есімдіктер заттык ұғымды білдіреді де, зат есімше өзгереді (мысалы: әркім, әрне, әрқайсы, әлдекім, әлде- не, біреу, кейбіреу, бірдеме) де, сөйлемде субстанция- лық (бастауьіш, толықтауьіш) қьізмет атқара алады. Ал кейбіреулері затты аныктайды (кейбір, қайбір, ңайсы- бір, әлденеіие, бірнеше), енді біреулері пысьіқтауыш мү- ше больіп (әлдеқалай, әлдеңашан, әлдеңайдан. т. б.) кызмет аткарады. жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|