Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

126 
А. БАЙТҰРСЫНҰЛЫНЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МҰРАСЫН ЖАСТАРДЫ 
 РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДЕ ҰСТАЗДЫҢ ШЕБЕРЛІГІН 
АРТЫРУДЫҢ ШАРТЫ РЕТІНДЕ ҚОЛДАНУ 
Жакиева Уасила Тулемисовна, 
Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының 
«Рудный қаласы білім бөлімінің
№11 жалпы білім беретін мектебі» КММ
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі 
 
 
Қазақстанның инновациялық педагогикалық идеяларының дамуы ұлт ұстазы Ахмет 
Байтұрсыновтың есімімен байланысты. Ахмет Байтұрсынов бастауыш мектептің, жоғары 
білім беру жүйесінің мәселелерін көтеріп қарастырған, мазмұнын, оқыту әдістері мен 
нысандарын, өскелең ұрпақты рухани-эстетикалық тәрбиелеуді жетілдірген. Қазіргі кезде бұл 
мәселелер өзекті болып табылады, өйткені Қазақстанның білім беру жүйесі бүгінде әлемдік 
білім беру кеңістігіне бағдарланған. Ол өз Отанының нағыз азаматын тәрбиелеуге лайықты 
мектеп, ана тілінде білім беретін мектепті құруға шақырды. Өз халқын білімді болсын деп 
армандаған А.Байтұрсыновтың «Қазақша оқу жайынан» мақаласында: «Білім алуға 
ұмтылмаған халық қандай байлыққа ие болса да, біраз уақыттан кейін оның байлығы 
өркениетті халықтардың қолына өтеді», - деп жазады [1]. 
Біздің еліміздің бүкіл білім беру жүйесі білім беру мазмұнын жаңарту үстінде жұмыс 
істейді, оған орта білім беру моделін, оның құрылымын, мазмұнын, оқыту мен тәрбиелеудің 
әдістері мен тәсілдерін, оқушылардың жетістіктерін бағалаудың түбегейлі жаңа жүйесін 
кіргізеді. Ахмет Байтұрсынов педагогикалық мамандықтың мәні мен ерекшелігіне терең үңіле 
отырып, «Мектеп үшін ең маңыздысы - кәсіби педагогика, әдістемелік тәсілдер, балаларды 
оқытуды білетін мұғалім», - деп жазды. Қазақ халқының ұлы ағартушысының бұл сөздері 
бүгінгі таңда мектептер республикадағы білім беру мазмұнын жаңартуға көшкен кезде ерекше 
мәнге ие болады, бұл мектептегі білім берудің басты мақсаты - мұғалімдердің педагогикалық 
шеберлігін жетілдіру және критериалды бағалау жүйесін енгізуді көздейді. 
Ахмет Байтұрсынов мектептегі жұмыстың жетістігі мұғалімнің педагогикалық 
шеберлігіне байланысты екенін атап өтті, сондықтан мұғалімді оқу орындарында кәсіби 
даярлау кезінде оның педагогикалық әдіс-тәсілдерді меңгеруіне, оқушылардың оқу процесін 
ғылыми негізде жүргізе алуына ерекше назар аудару қажет. Ұлт ұстазының барлық 
педагогикалық қызметі мектептегі оқу процесін жетілдіруге және педагогикалық процесті 
сауатты ұйымдастыра алатын білікті педагогты даярлауға бағытталған. «Қазақша оқыту 
жайынан» еңбегінде ол мұғалімге қойылатын негізгі талаптарды анықтайды, ол бірінші 
кезекте жеке әдістемені меңгеруі, балалардың психологиялық ерекшеліктерін және оқу 
процесінің теориялық негіздерін білуі тиіс. Идея мұғалімдердің әдістемелік және 
психологиялық-педагогикалық дайындығында жатыр, өйткені «балаларды оқытумен 
айналысатын адамдар әдістеме мәселелерін жақсы білуі керек». Екіншіден, олар табиғатты 
жақсы біліп, баланың көңіл-күйін сезінуі керек. Ол үшін балалардың туғаннан бастап 
физикалық және ақыл-ой дамуы туралы бәрін білу қажет [1].
Ахмет Байтұрсынов қазақ мектептерінің мұғалімдерінің білімін жетілдіруге және 
біліктілігін арттыруға көп күш жұмсады. Мұғалімдердің мәдени өсуі, үйлесімді, жан-жақты 
дамыған тұлғаны оқыту және тәрбиелеу әдістемесін жетілдіру қажеттілігі мәселелерін жиі 
көтерді [2]. 
Халыққа білім беру мәселелері жөніндегі өзінің барлық еңбектерінде ол халықты оқуға, 
білім мен өнерді меңгеруге шақырады. Оның еңбектерінде тұлғаның рухани дамуына үлкен 
орын беріледі, оның ұлт болашағы ретінде жас ұрпақ үшін қажеттілігі мен маңыздылығы 
түсіндіріледі, адамгершілік, адалдық және тектілік сияқты қасиеттерді жоғары насихаттайды. 

127 
Ұлт ұстазы қазақ тілі білімі мен әдебиетіне өлшеусіз үлес қосты. Шығармаларында қоғамдық-
саяси жүйені сынап, халқын сауатсыздықпен, надандықпен күресуге шақырады. Халықты 
еңбексүйгіштікке, білімге баулиды, өнердің дамуына, халықтың мәдениетінің артуына ықпал 
етеді. 
Ахмет Байтұрсыновтың араб графикасы негізінде жаңа қазақ әліпбиін енгізеді. Оның 
әдістемесі елдегі сауатсыздықты жоюда үлкен рөл атқарды. Алғашқы қазақ әліппесінің, қазақ 
тіл білімі саласындағы бірқатар еңбектердің, қазақ тілін оқыту әдістемесінің авторы. Қазақ 
жазуын реформалау принциптерін әзірлейді, қазақ грамматикасының санаттарын анықтау 
үшін ғылыми терминологияны әзірлейді. Ұлт ұстазы ұрпақтарына бай мұра қалдырды және 
бүгінгі таңда білім беру жүйесінде оның қазақ тіл білімі саласындағы ғылыми-әдістемелік 
еңбектері мен қазақ тілін оқыту әдістемесі кеңінен қолданылады. Ұлттық әдебиеттануда сөз 
өнері, шығарма, ауызша әдебиет, аллегория, эпитет, метафора, метонимия және басқалар 
сияқты жаңа ұғымдар, терминдер, категориялар тұжырымдалған. Ол әдеби мұраны, ауызша 
халық шығармашылығын зерттеді және түпнұсқа өнерден тұратын кітап шығарды.«Қазақ» 
газеті арқылы халықты оятып, халықтың әлеуметтік-саяси сипаттағы мәселелерді, білімі, 
тұрмысы туралы түйткілдерді көтерді. Ахмет Байтұрсынов газетте былай деген: «Өз 
дербестігімізді сақтап қалу үшін бізге барлық күш-жігерімізбен және құралдарымызбен ағарту 
мен ортақ мәдениетке ұмтылу қажет, ол үшін біз бірінші кезекте ана тіліндегі әдебиетті 
дамытумен айналысуға міндеттіміз. Өз тілінде сөйлейтін және өзіндік мәдениеті бар адамдар 
ғана тәуелсіз өмір сүруге құқылы екенін ешқашан ұмытпауымыз керек...» [3]. 
Ахмет Байтұрсынов білім және ғылым саласында оқып, еңбек еткісі келетіндердің күші 
мен мүмкіндіктеріне шын жүректен сенді. Сондықтан 1928 жылы Қазақстанда бірінші жоғары 
оқу орнын ашу кезінде сөз сөйлеген ол жоғары оқу орнының өз атауы мен маңызын ақтауын 
тілеген болатын. Ол «Университет – жоғары мәдениетті құру, ал жоғары мәдениет – 
адамзаттың ғылым мен техникаға қатысты ең жоғары түсініктерінің жиынтығы» деп санайды. 
Университеттің ашылуы, оның пікірінше, біріншіден, қазақ жастарының білім алуына және өз 
халқының жоғары мәдениетке қосылуына көмектесуге; екіншіден, мәдени жағдайды арттыра 
отырып, теңдік пен әділдікке қол жеткізуге - кез келген халықтың дамуының кепілі; 
үшіншіден, «Қазақстандағы жоғары білікті қызметкерлердің алғашқы ошағы» болып 
табылады [5]. Біз оның университетке қандай сенім артқанын, болашақ мамандарды оқыту 
мен тәрбиелеу ісінде оның басымдықтарын, функциялары мен міндеттерін айқындағанын 
көріп отырмыз.
Ахмет Байтұрсынов қазақ халқының болашағы, қазақ тілі мен ұлттық мәдениетінің 
болашағы жас ұрпақтың білім деңгейіне, руханилығына және адамгершілігіне байланысты 
екенін түсінді. Қазақ халқының білім беру мәселелерін баяндайтын өзінің барлық 
еңбектерінде белгілі педагог және әділдік үшін күрескер халықты білімге ұмтылуға, өнер мен 
мәдениетті игеруге шақырады. Жеке тұлғаның рухани даму қажеттілігін түсіндіреді, 
адамгершілікті сақтауға, халықтың мәдени әл-ауқатының өсуі, қазақ тілінің, оның әдебиетінің, 
ұлттық салт-дәстүрлерінің өркендеуі мен дамуының шарты ретінде адами құндылықтарды 
сақтауға шақырады. Оның бұл үндеуінде өз халқына, оның болашағына деген зор махаббат 
пен жанашырлық сезіледі. 
Қoрыта келе айтарым, Ахмет Байтұрсыновтың шығармаларының негізгі идеясы 
жастарды бүгінгі күнде құрғақ сөз, «таусылмайтын» ақыл-кеңес айта бeріп тәрбиeлeгeннeн 
гөрі, жeкe бастың үлгі-өнeгeсіне, ғибратқа нeгіздеудің қажеттігін баса айтқан. 

жүктеу/скачать 3,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: