Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

169 
мүмкіндігінен айырылса, онда оларды кем дегенде осындай біліммен қамтамасыз ету керек, 
олардың көмегімен олар ұлттың әдеби және мәдени өмірін біле алады [2]. 
Ахмет Байтұрсынов мұғалімдер даярлайтын оқу орнын бітірісімен, 1895-інші 
жылдардан бастап бала оқытуға кіріседі. 13-14 жыл бойы (1895-909 жылдар арасында) 
ауылдық, болыстық бастауыш мектептер мен 5-6 жылдық екі сыныптық училищелерде 
мұғалім болып істейді [3]. Оның барлық педагогикалық қызметі мектептегі оқу процесін 
жетілдіруге және педагогикалық процесті сауатты ұйымдастыра алатын білікті педагогты 
даярлауға бағытталған. «Қазақша оқыту туралы» еңбегінде ол мұғалімге қойылатын негізгі 
талаптарды анықтайды, ол бірінші кезекте жеке әдістемені меңгеруі, балалардың 
психологиялық ерекшеліктерін және оқу процесінің теориялық негіздерін білуі тиіс. Идея 
мұғалімдердің әдістемелік және психологиялық-педагогикалық дайындығында жатыр, 
өйткені «балаларды оқытумен айналысатын адамдар әдістеме мәселелерін жақсы білуі керек». 
Қазақ жазуының реформаторының пікірі бойынша «Бала оқытуын жақсы білейін деген 
адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерін өзі жақсы білерге керек, екінші баланың табиғатын 
біліп, көңіл сарайын танитын адам боларға керек. Оны білуге баланың туғаннан бастап, өсіп 
жеткенше тәнімен қатар ақылы қалай кіретін жолын білерге керек баланың ісіне, түсіне қарап, 
ішкі халінен хабар аларлық болу керек». Ол ұсынған мұғалім мамандығына қойылатын 
жоғары талаптар бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Бүгінгі күні жоғары 
интеллектуалды, жан-жақты, бәсекеге қабілетті, педагогты оқыту мен тәрбиелеуде терең 
теориялық және практикалық білімді меңгерген, ұлы қазақ мұғалімі армандаған оқыту 
мәселесі де өткір көтерілуде.
А.Байтұрсынов қазақ мектептерінің мұғалімдерін жетілдіруге және біліктілігін 
арттыруға көп күш пен білім жұмсады. Ол мұғалімдердің мәдени өсуі, үйлесімді, жан-жақты 
дамыған тұлғаны оқыту және тәрбиелеу әдістемесін жетілдіру қажеттілігі мәселелерін жиі 
көтерді [4]. Халыққа білім беру мәселелері жөніндегі өзінің барлық еңбектерінде ол халықты 
оқуға, білім мен өнерді меңгеруге шақырады. Оның еңбектерінде тұлғаның рухани дамуына 
үлкен орын беріледі, оның ұлт болашағы ретінде жас ұрпақ үшін қажеттілігі мен 
маңыздылығы түсіндіріледі, адамгершілік, адалдық және тектілік сияқты қасиеттерді жоғары 
насихаттайды. Ол Қазақстанның әл-ауқаты мен болашағының кепілі деп санай отырып, 
мәдениетті дамытудың үлкен перспективаларын көрді. А.Байтұрсынов өз халқын ыстық сүйді 
және оның ерекше табиғи қабілеттеріне сенді, өз елін әлемдегі өркениетті мемлекеттердің 
қатарында көруді армандады. Қазақ даласының ұлы ұстазының жоспарлары мен үміттері 
Тәуелсіз Қазақстанда жүзеге асырылуда
. 
А. Байтұрсыновтың еңбегі - ол араб графикасы негізінде жаңа қазақ әліпбиін енгізіп, 
«Әліппе» атты алғашқы қазақ әліпбиін жазды. Оның әдістемесі елдегі сауатсыздықты жоюда 
үлкен рөл атқарды. Алғашқы қазақ әліппесінің, қазақ тіл білімі саласындағы бірқатар 
еңбектердің, қазақ тілін оқыту әдістемесінің авторы, қазақ жазуын реформалау принциптерін 
әзірлейді, қазақ грамматикасының санаттарын анықтау үшін ғылыми терминологияны 
әзірлейді. А. Байтұрсынов ұрпақтарына бай мұра қалдырды және бүгінгі таңда білім беру 
жүйесінде оның қазақ тіл білімі саласындағы ғылыми – әдістемелік еңбектері мен қазақ тілін 
оқыту әдістемесі кеңінен қолданылады. Ол әдеби мұраны, халық ауыз шығармашылығын 
зерттеп, «Ер Сайын» көркем шығармасы мен «23 жоқтау» (1926) жинағын қамтитын кітап 
шығарды. Ол Абайдың ағартушылық және сыни дәстүрлерінің жалғастырушысы және оның 
ұлы қазақ көсемсөзінің көркемдік шеберлігі туралы ғылыми-зерттеу тұжырымдары қазақ 
әдебиеттануында көрініс тапты. Абайдың қоғамды демократиялық орналастыру туралы 
идеясын дамыта отырып, оның алғашқы редакторы болған «Қазақ» газеті ұлттық өзін – өзі 
тануын оятып, халықтың әлеуметтік-саяси сипаты, білімі, ағартуы мен тұрмыс мәселелерін де 
көтерді. А.Байтұрсынов газетте былай деген: «Өз дербестігімізді сақтап қалу үшін бізге 
барлық күш-жігерімізбен және құралдарымызбен ағарту мен ортақ мәдениетке ұмтылу қажет, 
ол үшін біз бірінші кезекте ана тіліндегі әдебиетті дамытумен айналысуға міндеттіміз. Өз 
тілінде сөйлейтін және өзіндік мәдениеті бар адамдар ғана тәуелсіз өмір сүруге құқылы екенін 

170 
ешқашан ұмытпауымыз керек...» [3]. Білімнің, ана тілін, мәдениеті мен дәстүрін білудің 
жарқын жақтаушысы жоғары патриотизмнің, Отанға, өз халқына, халықтың мәдениетіне 
ұмытылмас сүйіспеншіліктің үлгісі болып қала береді
. 
Ахмет Байтұрсыновтың болашақ ұрпақты тәрбиелеу және оқыту мәселелеріне қатысты 
еңбектерін зерттей отырып, қазіргі педагогика өткенмен байланысты деген қорытындыға 
келесің. Қазіргі заманғы мұғалімдер қолданатын бағдарламалар өткен ғасырлардағы ойлармен 
әзірленді және зерттелді. Адамның басты байлығы - оның білімі, қолөнері. Бұл баға жетпес 
жүктеме адамды бақытты етеді. Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық қызметінің басты 
мақсаты - өскелең ұрпақты адал және еңбекқор, өз халқына адал, оның еркіндігіне қарсы 
тұруға дайын, үздік дәстүрлерін жалғастыра беруге тәрбиелеу. 
1913 жылы «Қазақтың» тұңғыш саны шыққанда, газет редакторы Ахмет Байтұрсынов 
былай деп жазған: «... Өзіміздің елімізді сақтау үшін, бізге мәдениетке, оқуға ұмтылу керек. 
Ол үшін ең алдымен әдебиет тілін өркендету керек. Өз алдына ел болуға, өзінің тілі, әдебиеті 
бар ел ғана жарай алатындығын біз ұмытпауға тиіспіз. Бұл мәселеде біздің халіміз оңды емес. 
Осы күні орыс школы мен татар мектептерінде оқып шыққандар қазақ тілін елеусіз қылып, 
хат жазса өзге тілде жазып, қазақ тілінен алыстап барады. Бұл, әрине, жаман әдет. Егер тілге 
осы көзбен қарасақ, табиғат заңына бағынбай, біздің ата – бабаларымыз мың жасамаса, ол 
уақытта тілмен де, сол тілге ие болған қазақ ұлтымен де мәңгі қоштасқанымыз деп білу керек. 
Егер оны істегіміз келмесе, осы бастан тіл, әдебиет жұмысын қолға алып, өркендететін 
уақытымыз жетті». 
Ахмет Байтұрсыновтын ақын, публицист, ғалым, мұғалім, қоғам қайраткері санатында 
жасаған барлық еңбегі, тартқан қорлық, көрген азабы, болашаққа сенген үміт – арманы – 
баршасы осы ұлт миссияны орындауға, туған халқы үшін қасықтай қаны қалғанша қалтқысыз 
қызмет етуге арналған.

жүктеу/скачать 3,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: