Ақиқат пен аңыз Әзілхан Нұршайықов

-         Білемін,-дедім   мен,-   Неге   білмейін,   Ұлы   Отан   соғысының   қарсаңында   «Каховка, 
Каховка! Родная винтовка!» деп талай шырқаған әніміз еді ғой ол біздің. 
-        Ал Перекоп пен Волочаевканы естуің бар ма? 
-        Бар, - дедім тағы да. - Неге естімейін, азамат соғысы кезінде Отанның оңтүстігі мен 
Қиыр Шығысында Қызыл Армия ерлігінің ең биікке лаулаған екі жалыны емес пе еді ол 
екеуі! 
-        Әскерде жүргенде «Дальневосточная» деген әнді айтушы мА едіндер? 
-        Айтатынбыз, - дедім мен. - Оның мынадай қайырмасы әлі есімде:
Стоим на страже 
Всегда, всегда, 
Но если скажет 
Страна труда: 
-        Прицелом точным 
Врагу в упор! 
Дальневосточная, 
Даешь отпор! 
-         Мұның кейіннен өзгертілген нұсқасы ғой, - деді Баукең маған басын изеп. - Бұрын 
бұл қайырманы біз ылғи былай деп айтушы едік: 
Стоим на страже 
Всегда, всегда, 
Но если скажет 
Страна труда: 
-        Винтовку в руки! 
В карьер! В упор! 
Товарищ Блюхер, 
Даешь отпор!.. 
Отыз алтыншы  жылдың мартында мен қайтадан әскерге алындым. Ташкенттен поезға 
отырып, Қиыр Шығыска кеттім деп едім ғой. Поезд тоқтамастан он төрт күн жүйткіді, оны 
да айтқан шығармын. Сөйтіп мен Қызыл тулы Дербес Қиыр Шығыс Армиясының (орысша 
қысқартып ОКДВА деп атайтын) қарамағына келдім. 
Онда ОКДВА-ның да, оның командашысы Василий Константинович Блюхердің де атағы 
жер   жарып   тұрған   болатын.   Сол   кезде   айтылатын   бүкіл   Совет   Армиясының   гимніне 
айналған жаңағы «Дальневосточная» мен «Если завтра война» әндері және басқа жырлар 
тікелей Қиыр Шығыс Армиясына арналып шығарылған еді. Олай болатын себебі ол кезде 
Отанға қауіп үнемі шығыс жақтан төніп тұрды. Орыс ақ гвардияшыларымен ауыз жаласқан 
қытай милитаристері бұрыннан келісіп, шартпен пайдаланып отырған КВЖД-ға шабуыл 
жасады. Жапондар жарбаңдап, Хасан көліне қарай жүгірді. Сөйтіп олар СССР-ға қарсы 
соғыс ашпақ болды. 
         Бірақ   Блюхер   бастаған   даңқты   Қиыр   Шығыс   Армиясының   қаһарына   ұшырағаннан 
кейін олар к... қысты. Түсінікті ме саған бұл сөз?.. 
Ал Блюхер аты әнмен шырқалатын нағыз ерлердің бірі болатын. Біз командашымыздың 
өмірбаянын бес саусағымыздай білуші едік. Ол шаруа семьясынан шыққан, өзі жұмысшы 
боп өскен кісі еді. Дүниежүзілік бірінші соғысқа солдат боп қатысып, ауыр  жараланған. 
Жарасының   ауырлығы   сонша,   оны   екі   рет   өлді   деп   есептеп   лазареттен   шығарып, 
мәйітханаға апарып тастаған. Бірақ ол екі ретте де есі кіргеннен кейін моргтағы өліктердің 
арасынан   шығып,   қайтадан   лазаретке   барған.   Өмірде   темірден   қатты,   болаттан   берік 
адамдар болады. Василий Константинович сондай жандардың бірі еді. Сөйтіп ол жиырма 
бес жасында армиядан босатылады, қайтадан жұмысшы боп істейді. Партияға өтеді. Елде 
Совет   Өкіметін   орнатуға   жан-тәнімен   ат   салысады.   Ол   кісінің   бұдан   кейінгі   ересен 
ерліктерін айтып жеткізу қиын. Василий Константиновичтың өмірі жай өмір емес, тек қана 
ерліктен тұратын өмір еді. Оның он сегізінші жылы дутовшыларды талқандағаннан кейін, 
бүлікшіл Чехословакия корпусы мен ақ бандалардың қоршауында қалған совет әскерін 
бастап,   бір   жарым   мың   километр   жол   жүріп,   Орал   тауынан   өтіп   Қызыл   Армияға 
қосылуының өзі өзгеше жыр. Осы ерлігі үшін ол ата орденмен наградталды. Ата орден 

дегеннің не екенін түсінесің бе? Түсінбесең тында, Совет Одағында тұңғыш шығарылған 
Қызыл Ту ордені. Ол азамат соғысының майданында қаһармандық ерлік көрсеткен Қызыл 
Армия   жауынгерлерін   наградтау   үшін   шығарылды.   1918   жылы   30   сентябрьде   ВЦИК 
мәжілісінде Қызыл Ту орденін кімге бірінші беру туралы мәселе қаралады. Сонда Яков 
Михайлович   Свердлов   орнынан   тұрып,   ең   бірінші   советтік   орденді   Блюхерге   беру 
жайында 
ұсыныс жасайды. Одан екі жыл кейін, 1920 жылы Еңбек Қызыл Ту ордені, ал 1930 жылы 
Ленин ордені мен Қызыл Жұлдыз ордені, 1935 жылы «Құрмет белгісі» ордені шығарылды. 
Одан кейінгі ордендер Отан соғысы кезінде шықты. Кызыл Ту еліміздегі ең тұңғыш орден 
болса, Блюхерге оның ең біріншісі берілсе, сонда ол ата орденмен наградталған бола ма, 
жоқ па? Өзің ойлашы, кәне. 
Одан кейін сол Қызыл Ту орденімен ол тағы төрт рет наградталды. Ал Қызыл Жұлдыз 
орденімен елімізде ең бірінші боп наградталғанның кім екенін білесің бе? Білмесең-ол да 
Блюхер. Бұл орден оған Қызыл тулы Дербес Қиыр Шығыс Армиясының шекара күзетіндегі 
жауынгерлік  табыстары  үшін берілді.  Сөйтіп, 1930  жылы  майда Блюхер  бес  Қызыл Ту 
ордені   мен   Қызыл   Жұлдыз   орденінің   еліміздегі   ең   тұңғыш   кавалері   болды.   Ол   кезде 
Қызыл
Ту орденімен бір рет наградталудың өзі Совет Одағының Батыры атағын алғаннан кем 
емес-ті. Жаңа мен сенен Каховка, Перекоп, Волочаевканы білесің бе деп сұрадым ғой. 
Сұраған себебім Василий Константинович сол жерлердегі ұрыстарға тікелей басшылық 
етіп,   Қызыл   Армияның   даңқын   көкке   көтерген   кісі.   Ол   Совет   мемлекетінің   қас   жауы 
Колчактың   әскерлерін   талқандаушылардың   бірі.   Партия   қайда   жұмсаса   сонда   барды. 
Сунь Ят-сен бас таған Қытайдың революциялық үкіметінің әскери бас кеңесшісі де болды. 
Он   бір   жыл   ОКДВА-ны   басқарып,   Қиыр   Шығыстың   Отанымыздың   берік   қамалына 
айналуына бар күшін жұмсады. 
      Сондықтан да ол тағы да екі рет Ленин орденімен наградталды. Отыз бесінші жылы 
оған   С.М.Буденный,   К.Е.Ворошилов,   А.И.Егоров   және   М.Н.Тухачевскиймен   бірге   Совет 
Одағының маршалы атағы берілді. Сөйтіп ол ең алғашқы бес маршалдың бірі болды... 
III
     Менің   көз   алдыма   ауыл   мектебі   класс   бөлмесінің   қабырғасында   ілулі   тұрған   бес 
маршалдың   суреті   елестеді.   Ол   кезде   бес   маршалдың   суреттегі   түрі-түсін   біз   бес 
саусағымыздай білуші едік. 
В.К.Блюхердің портреті үшінші боп тұратын. Омырауы орденге толы, кең маңдайлы, қою 
қасты,   қоңқақ   мұрын   кісі   еді.   Портупейдің   не   екенін   білмейтін   біз   оның   оң   иығындағы 
жалпақ сызықты біреуіміз аспа белбеу деп, екіншіміз қылыштың бауы деп таласатынбыз... 
Автор. Бала күнімде Блюхердің портретін көрген едім. 
Бауыржан.   Ол   талантты,   қатал   қолбасшылығының   үстіне   ойшыл,   шешен,   сондай   бір 
сүйкімді де жан еді. Сен суретін көрсең, мен оның өзін көрген кісімін, қарағым. Василий 
Константиновичтың қолынан сыйлық алғанмын. 
Автор. Соны айта кетпейсіз бе? 
Бауыржан. Айтайын. - Баукең темекі алып тұтатты да, бұрқ еткізіп түтін шығарып, түтінге 
ілестіре сөзін  жалғады.  - Үйде  қадірлейтінің де,  қорқатының  да әкең  болса, солдаттың 
әскердегі әкесі - командирі. Үйде әйеліңді қандай ардақтасаң, әскерде қаруыңды сондай 
мәпелеп ұстауға тиіссің. Бұл - бұлжымайтын заң. 
Бұл заңға біз де бағынғамыз, басқалар да бағынады. Ол кезде біз Ворошилов, Буденный, 
Блюхер   сияқты   маршалдарды   құдайдай   көруші   едік.   Ал   өзімізбен   істес,   ұстаз 
командирлерімізді   жауынгерлік   және   саяси   әзірліктегі   үздік   ісімізбен   қуантуға 
тырысатынбыз. 
Біздің   тұсымызда   армияда   винтовканың   культі   күшті   болды.   Әскери   ән   мен   жырдың 
қайсысын   алсаң   да   пісмілләсі   винтовкадан   келетін.   Әлгі   айтқан   «Каховкаң»   да 
винтовкадан басталатын. «С юга Урала ты со мной шагала» деп басталатын тағы бір ән 
бар емес пе еді. Оның аяғы былай аяқталатын: 
Эх, бей, винтовка, метко, ловко, 

Без пощады по врагу! 
Я тебе, моя винтовка, 
Острой саблей помогу! 
Осылай деп артынан оған қылышты қосақгап қоятын. Кейінірек барып танк, артиллерия, 
линкорлар   туралы   да   жырлар   шыға   бастады   ғой.   Мен   винтовкамен   бұрыннан   дос 
болатынмын.   Сонау   Термезде   винтовкадан   үш   минутта   отыз   екі   оқ   шығарып,   оның 
жиырма  екісін  нысанаға тигізген мергендігім  үшін  генерал Когосовтан  алғыс  алғанмын. 
Айтайын   деп   отырғаным   қылышпен   қалай   көңілдес   болғаным   және   оның   мені   қалай 
күлкіге ұшыратқаны жайында. 
Өзің білесің, қылыш атты әскердің қаруы ғой. Жаяу әскерге қылыш та бір, қырғыш та бір. 
Мен Қиыр Шығысқа келгеннен кейін полктық батареяның басқару взводының командирі 
болып   тағайындалдым.   Бұрын   банкте   есеп-қисап   қызметінде   болғанымды   ескеріп, 
Коваленко мені осы жұмысқа жіберді. Басқару взводы да батареяның нағыз есеп-қисапты 
керек қылатын жері. Түсінуші ме едің оны? - Мен «әбден түсінемін» деген ишарамен екі-
үш реет басымды изеп қалып, жазуымды жаза бердім. 
 - Әй, шыбындаған атай басыңды неге изейсің? Тілің бар емес пе, айтпаймысың дұрыс- 
тап? - Мен Баукеңнің қолма қол тиісті теңеу таба қоятынына разы боп күлдім де, бұрын 
өзімнің де артиллерист болғанымды айттым. «Синус, косинустың нағыз керек жері сол 
ғой» дедім. - Е, бәсе, солай деп анда-санда үнінді шығарып қойсаңшы. Әйтпесе әңгімеңді 
қасындағы кісіге емес, қаратасқа айтып отырғандай болады екенсің. 
     Мен   тағы  да  жымидым.   Өзінің  әке   жүзіндей   мейірімді   күлкісімен,   танауы  жалпайып, 
Баукең де күлді. Баукеңнің күлетін орны бар еді: мүдірместен мергеннің оғындай қадап, 
қатарынан екі теңеу айтып тастау жазушы адам үшін аз олжа емес қой. Мен оны объектім 
есебінде мысықша андып отырмын десем де, мысықтың желкесінде тырнағы сойдиған 
арыстан тұрғанын аңғармаппын. Өз басым әңгіме айткаңда, оған сонша беріліп кетемін 
де, 
тындаушыға   бақылау   жасай   алмай   каламын.   Ал   Баукең   болса   әнгімесін   де   тиянактап 
айтады, тырп еткізбестен тындаушыны  да бағып отырады. Бұл бір мезгілде әрі әңгіме 
айтып, әрі шығарма жазып отырғанмен пара-пар. Бүйтіп екі жұмысты бірден атқару екінің 
бірінің   қолынан   келе   бермейтін   іс.   Баукеңнің   басқамыздан   артықшылығының   бірі   осы 
қасиеті болар деп ойладым.
-         Ол   кезде   зеңбіректерді   атқа   жегіп   сүйрейтінбіз.   Сондықтан   артиллеристер   тегіс 
қоқандап атқа мініп жүретінбіз. Ал қазақ үшін атқа міну - аспанда құс боп самғау екенін 
өзің де білесің ғой. 
      Батареяға берілген көп жылкының ішінен мен өзіме сүттей әппақ, сүліктей жіңішке, екі 
құлағы тас төбесіне шаншылған, қаракөз атты тандап алдым. Бала күнінде өзіне арналған 
тайының   жүгенін  таңертең   көйлегінің   сыртынан   қоса  киіп,   жылқыға  қарай  жүгіріп  өскен 
қазақ баласы Қамбар атаның тұлпарын қалай тандауды біледі ғой. Ақбоз атым айтулы 
жылқы   болды.   Ол   желгенде   желге   мініп   келе   жаткандай   желпінесің.   Оның   шабысын 
көлденеңнен   қарағанда   алыс   орманға   ат   емес,   ақ   найза   сүңгіп   бара   жатқандай   әсер 
аласың. Ал аяңы, Абай айтқандай, «тымақты алшы кигізгендей» еді. Астымда Ақбоз ат 
көсіле аяңдап келе жатқанда басымдағы шлемімнің шошағы сан рет ұзарып Қиыр Шығыс 
қара ғайларының төбесімен талай реет таласқан болар деп ойлаймын. 
        Армияда спортқа ерекше мән беріледі. Бұл өзі өте дұрыс нәрсе. Мен ат спортымен 
де, жаяу спортпен де қатты шүғылданатынмын. Жалғыз мен ғана емес, менен әлдеқайда 
үлкен   батальон,   полк,   дивизия   командирлері   де   спортпен   қабағат   айналысатын. 
Спортсмен болу Қызыл Армия командирлеріне қажет қасиеттердің бірі боп есептелетін. 
Үлкен   командирлер   өйткен   соң   біз   қалысамыз   ба?   Бізден   көргенді   қызыләскерлер 
қабылдамай ма? Ал менің 
спортшы ретіндегі атымды шығарған сол Ақбоз ат болды. Ақбоз ат манежге шыққанда 
ұршықтай үйіріліп, әр түрлі кедергілерден ор қояндай орғушы еді. 
         Дивизияда бірнеше полк бар. Біздікі 306-шы полк болатын. Бір күні менін манежде 
Ақбоз   атпен   орғытып   жүргенімді   полковник   Коваленко   көріп   қалып,   қасына   шақырды. 
Кұйғытып жетіп бардым. 

-         Атты әскер ойындарының бәрін де білесің бе? - деді ол тізгінін жұлкып тықыршық 
атқан астымдағы Ақбоз ат пен маған кезек қарап. 
-        Үйрендім, жолдас полковник. 
-         Мылтықта   мерген   екенінді   білемін,   ал   қылыштан   қалайсың?   -   деді   белімдегі 
қылышты иегімен нұсқап. 
-        Оны да сілтеймін, жолдас полковник. 
-        Онда сені полктағы ат спорты командасының капитаны етіп тағайындаймын. 
-        Кұп болады!-деп оң қолымды шекеме қойып, Акбоз аттың тізгінін тартып кеп қалып 
едім, ол аспанға тік қарғып, найзадай шаншыла қалды. Мұны атты әскерлердің тілінде 
«свечка» деп атайды. Қазақша «майшам» деген сөз ғой. Ақбоз ат аспанға секіргенде 
шынында да лаулап жанып тұрған майшам тәрізді боп көрінуші еді. 
Сөйтіп  мен   команда  капитаны   болдым.   Барлық   батальондардан   таңдап  жүріп,   атымен 
отыз   адам   іріктеп   алдым.   Әскери   әзірліктен   кейін   тынбастан   әр   түрлі   жаттығулар 
жасаймыз.   Оңды-солды   қылыш   сілтеп,   бар   пәрменімен   шауып   келе   жатқан   аттың   екі 
жағына   қадалған   жас   шыбықты   шиқ-шиқ   қиямыз.   Неше   алуан   кедергілерден   ат 
қарғытамыз.   Кейбір   кедергілерден   ат   секірткенде   иманың   қасым   болады:   не   атың 
жалтарады, не өз жүрегің дауаламайды. Бірақ қалай да кедергіні алуың керек, өйтпесең 
сен  буденновшы   емессің:   онда   арғымақ   аттың   белін   қайыстырмай,   жаяу  жүруің   керек. 
Жауынгер аттың үстінде жау жүрек жігіт қана отыруға тиіс. Ат спортының қағидасы осы. 
IV
Бір күні Коваленко мені штабқа шақыртып алды да, дивизия бойынша аса жауапты жарыс 
өткізіледі.   Соған   жақсылап   әзірленіндер.   Біздің   полкке   баға   сенің   командаң   арқылы 
беріледі.   Сендер   жақсы   болсандар,   полк   те   жақсы,   сендер   сүрінсеңдер   полктың   да 
сүрінгені, - деді. Содан кейін ойланып отырды да: 
-         Есінде болсын, бұл байқауға командашының өзі келіп қалуы мүмкін, - деді. - Енді 
сендердің жаттығуларыңды күн ара өзім барып, бақылап отырамын! 
Командашы   келеді   дегеннен   кейін   бізде   ес   қалған   жок.   Аты   жер   жарған   атақты 
қолбасының алдынан сүрінбей өтсек, оны сыртынан да болса бір көрсек дейміз. Бір ай 
бойы тынбастан аттарымызды жаратып, өзіміз атымызбен қосыла жарап, қатты даярлық 
жасадық. Кедергінің қандайын да болса аламыз деген сенімде болдық. 
Сонымен байқау өтетін күн де жетті. Полктардың құрама батальондары лек-лек боп сапқа 
тізіліп, ән шырқап, аяқтарын нақ-нақбасып, дивизия ипподромына қарай ағылды. Спорт 
жарысына   қатысатын   командалар   ипподромға   ертерек   келіп,   өзіміз   алуға   тиісті 
кедергілерді   көріп,   жер   жағдайымен   танысып   алғанбыз.   Содан   кейін   дивизияның 
жиналуын күтіп тұрып, мен колонналардың шырқап келе жаткан әндеріне кұлақ тостым. 
Бұл бір ғажап  көрініс  екен.   Әр колоннаның   әні  әр  түрлі.  Бір  жақтағы  топ «Каховканы» 
айтып келе жатса, екінші бір топ «По долинам и по взгорьям» деп бастап (бұл жерде 
Бауыржан әндете жөнелді):
Этих лет не смолкнет слава, 
Не померкнет никогда. 
Партизанские отряды 
Занимали города. 
И останутся, как сказка, 
Как маячные огни. 
Штурмовые ночи Спасска, 
Волочаевские дни,- 
деп шырқайды. Енді бір топ: 
Стоим на страже 
Всегда, всегда, 
Но если скажет 
Страна труда: 
- Винтовку в руки! 
В карьер! В упор! 

Товарищ Блюхер, 
Даешь отпор! - 
деп құйқылжытады. Басқа бір колонна: 
«По военной дороге, 
Шел в борьбе и тревоге 
Боевой восемнадцатый год, - 
деп, атты әскер жырын ағытып келе жатса, оған ілесе келе жатқан екінші топ: 
На границе тучи ходят хмуро, 
Край суровый тишиной объят. 
У высоких берегов Амура 
Часовые Родины стоят,- 
деп «Үш танкист» әнін заулатады. Енді бір бүйірден артиллеристер әні естіледі. 
Артиллеристы! Точней прицел! 
Разведчик - зорок, наводчик - смел! 
Врагу мы скажем: «Нашу Родину не тронь - 
Не то откроем сокрушительный огонь! - 
деп дік-дік басып, жер солқылдатып олар келеді. Тағы бір колонна күмпілдеген оркестрге 
қосылып, дүниені жаңғырта және шырқайды: 
Если завтра война, если враг нападет, 
Если темная сила нафянет - 
Как один человек, весь советский народ 
За свободную Родину встанет! 
На Земле, в небесах и на море 
Наш напев и могуч, и суров: 
- Если завтра война, 
Если завтра в поход, 
Будь сегодня к походу готов! 
Жүздеген жалынды жас азаматтардың күміс көмекейлерінен төгілген бұл қуатты әндер, 
адамның   жанын   жанитын   жігерлі   сөздер   тындаушының   төбе   құйқасын   шымырлатып, 
тебірентіп   жіберерлік   еді.   Өйткені   ән   сөздерінің   барлығы   жай   сөздер   емес,   ол   сөздер 
біздің Отанымыздың, армиямыздың тарихы болатын. 
     Ол   сөздерде   халық   жүрегінің   қасиетті   патриотизмі   жатқан-ды.   Сол   патриотизмнің 
арқасында кейін Отанға опасыздықпен шабуыл жасаған неміс фашистерін күл-талқан етіп 
жеңіп шықтық емес пе біз. 
    Сонымен,   бір   кезде   бізге   сигналмен   «әзірленіндер»   деген   команда   берілді. 
Дивизиямыздың   командирі   комбриг   Дотоль   деген   кісі   еді.   Өзі   бұрынғы   кавалерист 
болатын. Команданы сол кісінің өзі беріп тұрды. Мінбеде онымен қатар тұрған төртбақ кісі 
командарм болар деп ойлап, қайта-қайта соған қарай көз тігеміз. 
         Ең алдымен басқа екі полктың командалары өтті! Әскер тілінде «конкур-иппик» деп 
аталатын термин бар. Бұл ат спорты  жарыстарында алынуға   тиіс ең ауыр   кедергілер. 
Оның өзі біресе құзар биіктен қарғитын, біресе жалпақ ордан орғитын қиын-қиын он үш 
кедергіден тұрады. Команда тегіс соның он үшінен бірдей мүдірмей өтуге тиіс. 
Алғы   екі   команда   кедергілердің   орта   тұсына   дейін   топтасып,   жақсы   барғандарымен, 
жетінші,  сегізінші  кедергілерден-ақ  қожырай бастады.  Біреудің   өзі  корқып,  біреудің  аты 
үркіп, қиын кедергілерден секіре алмай, бұрылып кетіп жатты. Ат кедергіден қарғығанда 
тақымы босап кетіп, оның үстінен ұшып түсіп жатқандар да бар. Ер-тоқым аттың арқасына 
қандай қабысып тұрса, тақым да ер-тоқымға сондай жабысып жатуы керек. Тақымың сәл 
босап кетсе болды, аттың екпінімен кеулеген  жел екі тізеңді екі жаққа керіп кетеді де, 
қатты желде ыққа қарай ұшқан қарғаға ұксап, қалбаң ете түсесің. Олардың құлағандарын 
көріп, өз 
жігіттеріме   тақымдарыңды   мықтап   ұстандар   деп   ескертіп   мен   тұрмын.   Ақыры   ол   екі 
командадан ешкім де ең соңғы он үшінші бөгетті ала алмады.
Бір кезде: 
- 306-полк командасының капитаны алаңға шық! - деген команда естілді. 

      Ақбоз   атты   екпіндете   құйғытып   манежге   мен   шықтым.   Тәртіп   бойынша   команда 
капитаны атын шоқырақтатып отырып, манежді бір айналып шығуы керек. Манежге кіре 
Ақбоздың   екпінін   тежеп,   адуын   шокыраққа   салдым   да,   өзім,   тырнақтарымен   тұғырын 
бүрген қаршығадай қаздиып, ер-тоқым үстінде қаттым да қалдым. 
      Өйтетін себебім ат шоқырақ шабысқа көшкенде кейбіреулердің құйрығы қолбандап, 
ерді солқ-солқ соғып отырады. Ол атқа ауыр тиеді және оның белін кетіреді. Сондықтан 
мұндай кезде ат үстіндегі адамның құйрығы ердің артқы қасына винттеп тастағандай боп 
қозғалмастан қатып қалуы керек. Сонда шауып келе жатқан атқа арқасындағы адамның 
салмағы   өз   денесінің   салмағындай   көрініп,   ентікпей   еркін   көсіледі.   Өстіп,   құйрығымды 
ердің артқы қасына берік қып «винттеп» алдым да, бастықтар тұрған трибуна жаққа көз 
жібердім. 
       Комбриг Дотольдің оң жағындағы қырықпа мұртты төртбақ адамның маршал Блюхер 
екенін бірден аңғардым. Екі қолымен бірдей портупеясынан ұстап, маған шаншыла қарап 
тұр екен. Сол сәтте мен маршалдың қос қарашығы ішінде титімдей ақ ноқат болып өтіп 
бара   жатқан   болармын   деп   ойладым.   Маршал   көзінің   қарашығына   іліну   солдат   үшін 
өзгеше бақыт кой, шіркін! 
      Содан кейін мен командамды ертіп, аренаға тарттым. Командадан менің оқ бойы алда 
отыруым   керек.   Оныншы   кедергіден   өткенше   артыма   қарағамын   жоқ.   Өйткені   ол 
кедергілерді менің жігіттерім мүдіртпей алуға тиіс. Әр кедергінің тұсындағы топ-топ түскен 
ат тұяғының дүбірінен-ақ олардың жұп жазбай келе жатқанын мөлшерлеп отырдым. 
      Он бірінші кедергі жалпақ ордан секіру еді. «Атаң Тайбурыл Қазан қаласын айнала 
қоршаған жеті қабат ордан секіріп еді. Атаңа тартқан ат болсаң ырғы, айналайын» деп 
Ақбоздың   бүйіріне   шпорды  сонда  салдым.  Ақбоз   ор   қояндай  ырғып,   ордың   ар  жағына 
барып   дік   ете   түсті.   «Атаңнан   айналайын,   жануар!»   деп,   Ақбозды   жалынан   бір   қағып 
қалдым да, он екінші бөгетке қарай ұмтылдым. 
     Ұмтыла бере артыма көз салып едім, екі жігітім ар жақта қалып қойыпты да, өңгелері 
ордың бер жағына дік-дік түсіп, содан соң қатарласа қайтадан менің соңымнан салды. Он 
екінші кедергі онша қиын емес еді. Қалғанымыз одан да тегіс өттік. Енді ең соңғы кедергіге 
қарай лап қойдық. Бұл ең қиын кедергі еді. Биіктігі үш метр жардан секіруге аттың аты, 
жігіттің жігіті ғана шыдайды. 
       Оған   тақағанда   аттары   жарқ   беріп,   талай   адам   жерде   домалап   жатады.   Ақбоз   ат 
қанша сенімді болса да, он үшінші бөгетке қарай шапқанда оның тізгінін тас қып ұстап 
алдым. Биік жарға жақындаған сайын атым тайсалақтай бастады. «Жок, мені тастап кете 
алмайсың,-дедім мен оған. - Секіреміз, құласақ бірге кетеміз!» 
    Ат көнді. Содан кейін құйындай зымырап келді де, садақтың оғындай созылып бөгеттің 
үстінен қалқыды. Секіріс кезінде ат үстіндегі адам кұйрықты ерден қозғамай, ноқаттан-
ноқат аудармай қатып қалуы керек. Әйтпесе ат құлайды. Ордан орғыған, биіктен қарғыған 
ат үстінде тастай қатып, тапжылмай отыру үшін де жігер, қайрат, ұстамдылық керек! Ал, 
ат жалына жармасқан екенсің, ондай қасиетті өз бойыңнан табуға тиіссің. Атымның төрт 
тұяғы найзадай шаншылып кеп, жерге кірш ете қатар қадалғанда ғана ол қасиеттердің өз 
бойымда бар екенін аңғардым. Үш метр биіктен созыла секіріп, жерге топ ете түскенде 

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: