Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
Плазмалық нитрокорбюраттау
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Плазмалық нитрокорбюраттау Plazma nitrocaburizing Плазмалық нитридтеу тәсіліне аналогиялы, бірақ азоттан тұратын технологиялық газға тағы да кӛміртегіден тұратын қосылыстар араластырылатын тәсіл. Номер атомный Atomic number Одна из основных характеристик атома, равная числу протонов в ядре, (в единицах элементарного электрического заяда) и определяющая основные свойства атома. Атомдық номір Atomic number Атомның негізгі қасиетттерін анықтаушы және ядродағы протондар санына (элементар электр заряды бірліктеріндегі) тең атомның негізгі қасиеттерінің бірі. Носи́тели заря́да Charge carrier Общее название подвижных частиц,
несущих электрический заряд и способных обеспечивать прохождение электрического тока через вещество. Примерами таких частиц являются электроны, ионы. Пример квазичастицы — носителя заряда — дырка. В полупроводниках носителями заряда являются электроны и дырки. Отношение их
концентраций определяет тип проводимости полупроводника. Заряд тасымалдаушылар Charge carrier Электрлік зарядты тасымалдайтын және электр тогының заттан ӛтуін қамтамасыз ететін қозғалғыш бӛлшектердің жалпы атауы. Мұндай бӛлшектерге электрондар, иондар, ал заряд тасымалдаушы квазибӛлшектерге кемтіктер мысал бола алады. Жартылай ӛткізгіштерде заряд
тасымалдаушылар электрондар және кемтіктер болып табылады. Олардың концентрацияларының қатынасы жартылай ӛткізгіштердің ӛткізгіштік типін анықтайды.
(charge) carrier — если значительно преобладают электроны, то такой
полупроводник называется полупроводником n-типа. Электроны, в этом
случае, называются основными носителями заряда, а дырки — неосновными. негізгі заряд тасымалдаушылар / majority (charge) carrier — егер де элекрондар айтарлықтай кӛп болса, онда мұндай жартылай ӛткізгіштер - n-типті жартылай ӛткізгіштер деп аталады. Электрондар бұл жағдайда негізгі заряд тасымалдаушылар, ал кемтіктер – негізгі емес заряд
тасымалдаушылар болып табылады. 157
Нукли́д Nuclide (от лат. nucleus — ядро) Любое атомное ядро (соответственно атом) с заданными числами протонов (Z) и нейтронов (N). Общее обозначение нуклида имеет вид A Z N Э , где Э — символ химического элемента, A=Z+N — массовое число. Нуклид Nuclide (лат. nucleus — ядро) Нақты протондар(Z) және нейтрондар(N) санынан құралған кез келген атомдық ядро. Нуклидтің жалпы белгіленуі мынадай
, мұндағы Э – химиялық элементтің символы, A=Z+N — массалық сан. нуклид делящийся / fissile nuclide — нуклид, способный претерпеть ядерное деление в результате взаимодействия с медленными нейтронами. Существуют три наиболее важных делящихся нуклида, представляющих интерес в ядерной энергетике. Один из них существует в природе (уран-235), а два являются искусственными (уран-233 и плутоний-239). См. также осколки деления. ыдырайтын нуклид / fissile nuclide — баяу нейтрондармен әрекеттесуі нәтижесінде ядролық ыдырауға ұшырайтын нуклид. Ядролық энергетиканы қызықтыратын үш маңызды ыдырайтын нуклидтер бар.
Олардың біреуі табиғатта кездеседі (уран- 235),
ал екеуі
жасанды болып
табылады(уран-233 және плутоний-239). Сон.қ. қараңыз ыдырау сынықтары. Нукло́н Nucleon ( от лат. nucleus — ядро) Общее наименование для протона и нейтрона, являющихся оставными частями атомных ядер.
Nucleon (лат. nucleus — ядро) Атом ядросының негізгі құраушылары болып табылатын протон мен нейтронға берілген жалпы атау.
depletion Искуственное или естественное снижение содержания в среде каких-либо веществ (компонентов)
depletion Ортада қандай да бір заттар құрамының (компоненттердің) жасанды немесе табиғи тӛмендеуі.
Degassing, deaeration Удаление адсорбировавшихся (адсорбировавшихся), растворенных, содержащихся в полостях и т.д газов из элементов вакуумных систем, материалов, технологических жидкостей (например, вакуумного масла) геттеров и т.д с целью придать им более высокие функциональные параметры. Газсыздану Degassing, deaeration Жоғары функционалды параметрлерді беру мақсатымен
вакуумдық жүйелер, техникалық сұйықтықтар (мысалы вакуумды майдың), материалдар, геттерлер және т.б. элементтерінен қуыстардағы және
т.б қамтылушы адсорбирленген (абсорбирленген), ерітілген, газдардың жойылуы.
Defatting Очищение поверхностей с помощью
соответствующей плазменной обработки от жира и лака, в том числе от фотолака (резиста).
Defatting Беттерді сәйкес
плазмалық ӛңдеудің кӛмегімен майдан және лактан, сондай-ақ фотолактан тазарту. Облагораживание платмасс плазменное Plasma enriching of plastics Осаждение хрома и других декоративных материалов на поверхность пластмассовых Платмассаларды плазмалық асылдандыру Plasma enriching of plastics Хром және басқа да сәнді материалдарды пластмассалық бұйымдардың бетіне
158
изделий с помощью плазмы. плазманың кӛмегімен тұндыру. Область упругого искажения кристаллической решѐтки region of lattice elastic distortion Область внутри кристаллической решетки, в которой атомы смещены из положения равновесия не небольшие (меньше межатомных) расстояния. Кристалдық тордың серпімді бұрмалануының облысы region of lattice elastic distortion Атомдар тепе-теңдік қалыптан кішігірім (атомаралықтан кем) арақашықтықтарға ығысқан кристалдық тор ішіндегі облыс. Облучатель промышленный Industrial irradiator Установка для
облучения различных веществ большими дозами излучений от мощных изотопных источников; обычно состоит из источника излучения, камеры облучения, камеры для хранения источника, транспортера для подачи облучаемых веществ, механизма для дистанционного перемещения источника, блокировочных и защитных устройств и пульта управления. Ӛндірістік сәулелеуші Industrial irradiator Әр түрлі заттарды қуатты изотоптық кӛздерден шығатын үлкен
дозалы сәулелермен сәулелендіруге арналған қондырғы; әдетте сәуле шығару кӛзінен, сәулелеу камерасынан, кӛзді
сақтауға арналған камерадан, сәулеленетін заттарды жекізуге арналған тасымалдағыштан, кӛзді қашықтыққа орын ауыстыруға арналған механизмнен, басқарушы пульттен және құлыптаушы және қорғаушы құралдан тұрады.
Isotopic exchange Самопроизвольное перераспределение изотопов химических элемента между различными фазами системы (в частности, между различными агрегатными состояниями одного и того же вещества), частицами (молекулами, ионами) или внутри молекул (сложных ионов). В изотопном обмене могут участвовать как стабильные, так и радиоактивные нуклиды. При этом
сохраняется неизменным элементный состав каждого участвующего в обмене вещества, изменяется лишь его изотопный состав. Если обменивающиеся изотопами молекулы, ионы,
атомы находятся в одной фазе, изотопный обмен называют гомогенным, если в разных фазах — гетерогенным. Изотоптық алмасу Isotopic exchange Жүйенің әр түрлі фазасы (атап айтқанда, бір заттың агрегаттық күйлерінің арасындағы), бӛлшектер (молекулалар, иондар) арасында немесе
молекуланың ішінде
(ауыр иондардың) химимиялық элементтер изотоптарының ӛздігінен қайта үлестірілуі.. Изотоптық қайта үлестірілуге тұрақты да, радиоактивті нуклидтер де қатысуы мүмкін. Зат алмасуына қатысушылардың элементтік құрамы ӛзгерсіз сақталады, тек оның изотоптық құрамы ӛзгереді. Егер де изотоптарымен алмасуы
молекулалар, иондар, атомдар бір фазада болса, мұндай изотоптық алмасуды гомогенді, ал егер де әр түрлі фазада болса гетерогенді деп атайды. Облуче́ние Irradiation, radiation treatment Воздействие на тела любыми видами излучения. Сәулелену Irradiation, radiation treatment Кез келген сәуле түрімен денеге әсер ету.
— облучение в результате радиационной аварии.
— радиациялық авария нәтижесінде сәулелену.
облучение тела от находящихся вне его источников ионизирующего излучения.
иондаушы сәуле кӛзінің
сыртында орналасқан дененің сәулеленуі. 159
облучение тела от находящихся или попавших внутрь источников ионизирующего излучения. ішкі сәулелеу / internal exposure — иондаушы сәуле шығару кӛзінің ішіне түскен немесе орналасқан дененің сәулеленуі.
medical radiation — облучение пациентов в результате медицинского обследования или лечения. медициналық сәулелену / medical exposure, medical radiation — медициналық тексеру немесе емдеу нәтижесінде емделушінің сәулеленуі. облучение планируемое повышенное / planned high exposure — планируемое облучение персонала в дозах,
превышающих установленные основные пределы доз, с целью предупреждения развития радиационной аварии или
ограничения ее последствий. артық жоспарланған сәулелену / planned high exposure — белгіленген негізгі доза шегінен жоғары
дозада, радиациялық аварияның таралуын ескерту немесе оның әсер
етуін шектеу
мақсатында, қызметкерлерді жоспарлы түрде сәулелеу. облучение потенциальное / potential exposure — облучение, которое может возникнуть в результате радиационной аварии. потенциалдық сәулелену / potential exposure — радиациялық апат нәтижесінде пайда болуы мүмкін сәулелену.
облучение, которое обусловлено природными источниками излучения.
табиғи сәуле шығару кӛздерінен сәулелену. облучение производственное / production exposure, production radiation — облучение работников от всех техногенных и природных источников ионизирующего излучения в процессе производственной деятельности. өндірістік сәулелену / production exposure, production radiation — ӛндірістік іс-әрекет процесінде жұмысшылардың барлық техногендік және табиғи иондаушы сәуле кӛздерінен сәулеленуі. облучение профессиональное / occupational exposure — облучение персонала в процессе его работы с техногенными источниками ионизирующего излучения. кәсіби сәулелену / occupational exposure — қызметкерлердің иондаушы сәуленің техногендік кӛздерімен жұмысы процесінде сәулеленуі. облучение техногенное / man-caused radiation — облучение от техногенных источников как в нормальных, так и в аварийных условиях, за исключением медицинского облучения пациентов.
ӛзге, қалыпты жағдайдағы, сондай-ақ авариялық жағдайлардағы техногендік кӛздермен сәулелену. Обмен ионный Lon exchange В технологии водоподготовки – процесс, при котором определенные анионы или катионы в воде замещаются другими ионами при прохождении через слой ионообменного материала.
Lon exchange Суды дайындау технологиясында — ионалмасу материалының қабаты арқылы ӛту кезінде, суда белгілі аниондар мен катиондардың басқа иондар орнын басатын үдеріс.
Isotopic enrichment 1.
изотопа в смеси изотопов того же элемента, если оно превышает долю этого изотопа в смеси, встречающейся в природе
(выражается в процентах). 2. Процесс, в результате которого увеличивается Изотопты байыту Isotopic enrichment 1. Егер элемент табиғатта кездесетін (процентпен беріледі) қоспадағы осы изотоптың үлесінен асатын кездегі осы элементтің изотоптар қоспасындағы белгілі бір
изотоп атомдарының болуы. 2.
Нәтижесінде изотоптар қоспасында белгілі 160
содержание определенного изотопов смеси изотопов. бір изотоптардың арту процесі. обогащение по технологии газового центрифигурирования / enrichment by gas centrifuge process, gas-centrifugalenrichment process – процесс разделения изотопов (например, U 235 и U
238 ), основанный на различиях в скорости перемещения газовых молекул под действием центробежных сил, создоваемых внутри быстровращающегося вокруг своей оси цилиндра (ротора). Используется для получения обогащенного урана, где в качестве газа используют гексафторид урана.
айналатын цилиндрдің (ротор) ішінде пайда болған центрден тепкіш күштер әсерінен газ молекулаларының қозғалыс жылдамдықтарының айырмашылықтарына негізделген изотоптардың бӛліну (мысалы, U 235
пен U 238)
процесі. Оболочка твэла Fuel-element coating Конструкционный элемент
сердечника твэлов ядерного реактора, необходимый для исключения попадания прдуктов деления ядерного топлива в теплосноситель, что может повлечь за собой распростронение радиоактивных элементов за пределы активной зоны. Также, в связи с тем что уран, плутоний и их соединения крайне химически активны, их химическая реакция с водой может повлечь деформацию твэла и другие нежелательные последствия. Требования к оболочке: 1) высокая коррозионная, эрозионная и термическая стойкость; 2) малое сечение поглащения тепловых нейтронов. Оболочки твэлов в настоящее время изготовливают из сплавов Al‚ Zr, нержавеющей стали. Сплавы Al используются в реакторах с температурой активной зоны не более 270º С, сплавы Zr – в энергетических реакторах при
температурах 350-400º С, а нержавеющая сталь, которая интенсивно поглащает нейтроны, – в реакторах с температурой более 400º С. Иногда используют другие материалы, например графит.
Fuel-element coating Ядрлық отынның радиоактивті элементтердің активті аумақтан тыс таралуына себеп болатын,
бӛліну ӛнімдерінің жылу
тасымалдағышқа түсіп кетуін болдырмауға қажетті
ядролық реактордың твэлдер ӛзекшесінің конструкциялық элементі. Сонымен қатар, уран, плутоний және олардың қосылыстары химиялық белсенді болуына байланысты, олардың сумен реакциясы твэлдың деформациясы мен басқа да жағымсыз жағдайларды туындатуы мүмкін. Қабықшаға қойылатын талаптар: 1) жоғары коррозиялық, эррозиялы және
термиялық бекемдік; 2) жылу нейтрондары жұтылуының шағын қимасы.
Твэлдер қабықшаларын қазіргі таңда Al‚ Zr қорытпаларынан, тот баспайтын қалайыдан дайындайды. Al қорытпалары активті аумағы 270º С температудан кӛп емес реакторларда, Zr қорытпалары – 350-400º С температуралар кезіндегі энергетикалық реакторларда, ал нейтрондарды қарқынды жұтатын тот баспайтын қалайы – 400º С температурадан асатын реакторларда пайдаланылады. Кейде басқа материалдарды, мысалы графитті қолданады. Оболо́чка электро́нная Electron envelope, electron sheath, electron shell Совокупность электронов в атоме или ионе, состояния которых
характеризуются определенными главным квантовым числом n и орбитальным квантовым числом l. Оболочка электронная обозначается символом n l
— где N — число эквивалентных (имеющих одинаковые n и l
Electron envelope, electron sheath, electron shell Күйлері белгілі бір бас кванттық санмен n және орбиталдық кванттық санмен l сипатталатын, атомдағы немесе иондағы электрондар жиынтығы. Электрондық қабықша n l
символмен белгіленеді – мұндағы N – қабықшаның эквивалентті (n және l -дері бірдей) электрондар саны. 161
) электронов оболочки. Обрабо́тка материала Matherial treatment Группа технологических операций, направленная на целенаправленное изменение свойств, размеров, фазового состояния и т.д. материала. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|