Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Насыще́ние диффузио́нное Cementation, saturation Введение одного или большего количества элементов во внешний поверхностный слой металла
посредством диффузии при высокой температуре. Диффузиялық қанықтыру Cementation, saturation Жоғары температура кезінде диффузия арқылы металдың сыртқы беткі қабатына элементтердің бір немесе бірнеше санын енгізу. Натека́тель Leak valve, valve Прибор для управляемого напуска газа в рабочую камеру исследовательской или технологической установки.
Leak valve, valve Зерттеуші немесе
технологиялық қондырғының жұмыс камерасына газды басқара отырып жіберу үшін қолданылатын құрал. Натяже́ние пове́ рхностное (натяже́ние межфа́зное, эне́ргия криста́ лла пове́рхностная) Capillary tension, surface tension, interfacial tension 1. Механическая и термодинамическая характеристика межфазной поверхности, определяемая межмолекулярными взаимодействиями и структурой поверхностного слоя; работа, которую надо совершить для создания поверхности кристалла единичной площади. 2. Характеристика стремления вещества (жидкости или твердой фазы) уменьшить избыток своей потенциальной энергии на границе раздела с другой фазой (энергию
затрачиваемая на создание единицы площади
поверхности раздела
фаз (размерность - Дж/м 2 ).
3. Сила, отнесенная к единице длины контура, ограничивающего поверхность раздела фаз (размерность - Н/м); эта сила действует тангенциально к поверхности и препятствует ее
самопроизвольному увеличению. Беттік керілу (фазааралық керілу, кристаллдың беттік энергиясы) Capillary tension, surface tension, interfacial tension 1. Молекулааралық ӛзара әрекеттесумен және беттік қабаттың құрылымымен анықталатын фазааралық беттің механикалық және термодинамикалық сипаттамасы; кристал бетінің бірлік ауданын түзу үшін жасалатын жұмыс.
2. Басқа фазамен (беттік энергия) бӛлінісі шекарасында ӛзінің потенциалдық энергиясының шығынын азайтуға ұмтылатын заттың (сұйық немесе қатты фазаның) сипаттамасы. Фазалардың бірлік шекаралық бӛлініс беттерін тудыру үшін қажетті жұмыс ретінде анықталады (ӛлшем бірлігі - Дж/м 2 ). 3. Фазаның
бӛліну бетін
шектейтін контурдың бірлік ұзындығына сәйкес келетін күш шамасы (ӛлшемі - Н/м); бұл күш бетке тангенциалды әсер етеді және оның ӛздігінен ұлғаюына бӛгет жасайды.
Neutral
Нейтральная частица (атом, молекула). Термин
используется, когда
нужно подчеркнуть отсутствие у неѐ заряда. Бейтарап Neutral
Бейтарап бӛлшек (атом, молекула). Бұл термин бӛлшектің заряды жоқ екендігін кӛрсету үшін қолданылады.
Neutralization (of ions) Снижение зарядности положительного иона или превращение его в нейтральный атом в результате присоединения к нему
электрона. Сопровождается выделением энергии (эмиссией фотона). Бейтараптау(иондарды) Neutralization (of ions) Оң ионға электронның қосылуы нәтижесінде зарядының тӛмендеуі немесе бейтарап атомға айналуы. Энергияның бӛлінуімен (фотонның эмиссиясымен) қатар жүреді. Нейтро́ны Neutron (от лат. neuter – ни тот, ни другой) Нейтрондар Neutron (лат. neuter – не ол, не бұл емес) 153
Элементарные частицы с нулевым зарядовым числом и массой, незначительно большей массы протона. Заряды нӛлге
тең және
массасы протондікінен сәл ғана үлкенірек элементар бӛлшектер.
нейтроны, кинетическая энергия которых выше некоторой определенной величины. Эта величина может меняться в широком диапазоне и зависит от применения (физика реакторов, защита или дозиметрия). В физике реакторов эта величина чаще всего выбирается равной 0,1 МэВ. шапшаң нейтрондар / fast neutrons — кинетикалық энергиясы қандай да бір берілген шамадан жоғары нейтрондар. Бұл шама
қолданысына байланысты кең диапазонда ӛзгеруі мүмкін (реакторлар физикасы, қорғаныс немесе дозиметрия). Реакторлар физикасында кӛбіне бұл шама 0,1 МэВ – қа тең деп алынады.
instantaneous decay neutrons — нейтроны, рождающиеся в процессе акта деления ядра. Имеют значительную энергию.Их доля составляет более 99% от общего числа нейтронов деления. ыдыраудағы күрт нейтрондар
instantaneous decay neutrons — ядроның ыдырау актісі процесінде пайда болатын нейтрондар. Айтарлықтай энергияға ие. Олардың үлесі ыдырау кезінде туындаған нейтрондардың жалпы
санының 99%
құрайды. нейтроны деления запаздывающие / delayed neutrons — нейтроны, рождающиеся с некоторым запозданием после акта деления. Их доля составляет около 1%. Время запаздывания достигает 1 мин. Эти нейтроны испускаются остановившимися осколками деления.
neutrons — ыдырау актісі аяқталғаннан кейін біраз кешігіп пайда болатын нейтрондар. Олардың үлесі шамамен 1%-ды құрайды. Кешігу уақыты 1 мин-ке жетеді.
радиационных технологиях это синоним термина тепловые нейтроны.
радиациондық технологияда бұл жылулық нейтрондар терминінің синонимі. нейтроны поляризованные / polarized neutron — совокупность нейтронов, спины которых имеют
преимущественную ориентацию по отношению к какому-либо установленному направлению в пространстве, например, направлению магнитного поля.
бағытқа мысалы, магнит ӛрісінің бағытына қатысты спиндерінің елеулі үлесі бар нейтрондардың жиынтығы. нейтроны промежуточные / intermediate neutrons — нейтроны активной зоны ядерного реактора в диапазоне энергий между тепловыми и нейтронами деления. аралық нейтрондар / intermediate neutrons — ядролық реактордың белсенді аймағындағы жылулық және
ыдырау нейтрондары арасындағы энергиялар диапазонындағы нейтрондар. нейтроны резонансные / resonance neutrons — нейтроны с энергиями вблизи области существования резонансов в энергетической зависимости сечения поглощения. резонанстық нейтрондар / resonance neutrons — жұтылу қимасының энергиялық тәуелділігіндегі резонанстардың пайда болу облысы маңайындағы энергияларға ие нейтрондар.
нейтроны, кинетическая энергия которых ниже определенной величины. Эта
величина может меняться в широком диапазоне и зависит от области применения (физика реакторов, защита или дозиметрия). В физике реакторов эта
величина жылулық нейтрондар / thermal neutrons — кинетикалық энергиясы белгілі бір шамадан тӛмен нейтрондар. Бұл шама қолданылу аясына байланысты кең диапазонда ӛзгеруі мүмкін (реакторлар физикасы, қорғаныс немесе дозиметрия). Реакторлар физикасында бұл шама кӛбіне 1 эВ-қа тең деп алынады.
154
выбирается чаще всего равной 1 эВ. нейтроны термализованные / thermalized neutrons — нейтроны, потерявшие свою энергию и оказавшиеся в тепловом равновесии с окружающими их ядрами и другими частицами.
neutrons — ӛз энергиясын жоғалтқан және ӛзін қоршаған ядролармен және басқа да бӛлшектермен жылулық тепе-теңдіктегі нейтрондар.
нейтроны с энергией 5×10 3
7 эВ. суық нейтрондар / cold neutrons — энергиясы 5×10 3
7 эВ аралығындағы нейтрондар. нейтроны ультрахолодные / supercold neutrons — нейтроны с энергией около 10 7
эВ. ультрасуық нейтрондар / supercold neutrons — энергиясы шамамен 10 7 эВ-тың
айналасындағы нейтрондар. Нейтронография Neutronography (от нейтрон и греч. graphо- пишу, описываю) Совокупность методов исследования строения вещества, основанных на
изучении рассеяния веществом в конденсированном состоянии тепловых нейтронов (энергия <0,5 эВ). Сведения об атомной и магнитной структуре кристаллов получают из экспериментов по упругому рассеянию (дифракции) нейтронов (структурная и магнитная нейтронография); о коллективных тепловых колебаниях атомов (динамике решетки)-по неупругому рассеянию, когда нейтроны обмениваются энергией с изучаемым объектом (нейтронная спектроскопия; этот метод не всегда относят к нейтронографии). Источником нейтронов служат главным образом ядерные
реакторы. Полихроматические пучки нейтронов подвергают монохроматизации с помощью кристалла-монохроматора. Нейтроно- графическая аппаратура размещается в непосредственной близости от реактора. Плотность монохроматического потока нейтронов относительно невысока (по сравнению с потоком
квантов из
рентгеновской трубки), поэтому нейтронографические приборы громоздки, а используемые образцы
относительно большого размера (монокристаллы объемом более 1 мм 3 , поликристаллы объѐмом более 1 см 3 ). Интенсивность максимумов дифракционной картины измеряют с помощью дифрактометров. Нейтронография Neutronography (нейтрон және гр. graphо- жазамын, бейнелеймін) Жылулық нейтрондардың(энергиясы <0,5 эВ) конденсирленген күйдегі заттардан шашырауын зерттеуге негізделген заттардың құрылымын зерттеу әдістердің жиынтығы. Кристалдардың атомдық және магниттік құрылымы жӛніндегі мәліметтерді нейтрондардың серпімді шашырауы (дифракциясы) экспериментінен алады (құрылымдық және магниттік нейтронаграфия); атомдардың ұжымдық жылулық тербелісі(тор динамикасы) жӛнінде – нейтрондардың зерттелетін объектімен энергия
алмасуы кезіндегі серпімсіз шашырауынан алады (нейтрондық спектроскопия; бұл әдісті әрқашан да нейтронографияға жатқыза бермейді). Нейтрондардың кӛзі негізінен ядролық реакторлар. Нейтрондардың полихроматтық шоқтарын кристалл-монохроматордың кӛмегімен монохроматтайды. Нейтрондық- графикалық құрылғы реакторға жақын жерге орналастырылады. Монохроматты нейтрондар ағынының тығыздығы салыстырмалы тұрғыда жоғары
емес (рентгендік құтыдан шығатын кванттар ағынымен салыстырғанда), сондықтан нейтронографиялық құрылғылар ӛте үлкен, ал қолданылатын үлгілер ӛлшемі
айтарлықтай үлкен
(монокристалдар кӛлемінен 1 мм 3 -ден, ал поликристалдар кӛлемі 1 см 3 -ден жоғары). Дифракциялық кескін максимумдерінің қарқындылығын дифрактометрдің кӛмегімен ӛлшейді. Неусто́йчивость пла́зменная Plasma instability Самопроизвольное нарастание отклонений
Plasma instability Плазманың қозбаған тепе-теңдік күйінен
155
от невозмущѐнного равновесного состояния плазмы. ауытқулардың ӛздігінен артуы. неустойчивости дрейфовые / drift
instability — один из видов плазменных микро неустойчивостей, обусловленный неоднородностью и многокомпонентностью термодинамически неравновесной плазмы. Связаны с относительным движением ионного и электронного компонентов (электроны движутся вдоль магнитных силовых линий, а ионы в основном поперек). В случае конечной длины волны вдоль
магнитных силовых
линий дрейфовые неустойчивости возникают за счет нарушения больцмановского распределения электронов (трение между электронами и ионами, резонансное взаимодействие электронов с волнами и др.).
— ығысулық тұрақсыздықтар / drift instability — термодинамикалық тепе-тең емес плазманың біртексіздігімен және кӛп компоненттілігімен анықталатын плазмалық микро тұрақсыздықтың бір түрі. Иондық және
электрондық компоненттердің салыстырмалы қозғалысымен байланысты (электрондар магнитті күш сызықтарының бойымен, ал иондар негізінен кӛлденең қозғалады). Магниттік күш сызықтары бойындағы толқын ұзындығының шекті жағдайында ығысулық орнықсыздықтар электрондардың больцмандық таралуының бұзылуынан пайда болады (электрондар мен иондардың арасындағы үйкеліс, электрондардың толқындармен резонанстық ӛзара әрекеттесуі және т.б.).
ionization instability — наиболее распространенная неустойчивость низкотемпературной неизотермической плазмы, возникающая при возрастании флуктуаций джоулева нагрева электронного компонента и, следовательно, дальнейшего усиления ионизации. иондаушы тұрақсыздық / ionization instability — электрондық компоненттің джоульдық қызуы флуктуациясының ӛсуі және соның нәтижесінде иондалудың әрі қарай жоғарылауы кезінде пайда болатын тӛмен температуралы изотермиялық емес плазманың аса кӛп тараған орнықсыздығы. — неустойчивость пучковая / beam instability — неустойчивость, обусловленная резонансным взаимодействием пучка заряженных частиц, движущегося в плазме, с возбуждаемыми им волнами. Заключается в том, что при
первоначально невозмущенном движении пучка
с постоянной плотностью и скоростью через плазму существующие в нем и в плазме флуктуации плотности заряда
и порождаемые ими электростатические и электромагнитные поля самопроизвольно нарастают и распространяются в виде волн с экспоненциально увеличивающейся амплитудой. — шоқтық тұрақсыздық / beam instability — плазмада қозғалатын зарядталған бӛлшектер шоғыры мен олар қоздыратын толқындар арасындағы резонанстық әсерлесуге негізделген орнықсыздық. Тұрақты
тығыздықты шоғырдың ӛз плазмасында және зарядтар тығыздығының флуктуациясының плазмасы арқылы (бастапқы мезетте қоздырылмаған) бірқалыпты қозғалысы кезінде пайда болатын электростатикалық және электромагниттік ӛрістердің ӛз бетімен күшейіп, амплитудасы экспоненциалды артатын толқындар түрінде таралуына негізделген.
Niobiumisation, niobium treatment Химико-термическая обработка поверхностного слоя металла или сплава путем насыщения его ниобием. Ниобирлеу Niobiumisation, niobium treatment Ниобимен қанықтыру жолымен металдың немесе қорытпаның беткі қабатын химия- термиялық ӛңдеу.
Plasma nitration, plasma nitriding Метод упрочнения поверхности металлов, в
Plasma nitration, plasma nitriding Металл беттерін, әсіресе болатты беріктеу
156
особенности стали. При
этом обрабатываемое изделие подключается в качестве катода
и при
высоких температурах подвергается действию азотной (азот-водородной) плазмы. За счет этого сначала уносятся поверхностные окислы и другие загрязнения, затем ионы азота встраиваются в расположенную вблизи поверхности область решетки металла, в результате обеспечивается повышенная твердость поверхности. Дополнительно во многих
случаях повышается характеристика скольжения и антикоррозионная стойкость. Наряду со сталью можно нитрировать плазмой титан и алюминий. Операция называется также нитрированием с помощью тлеющего разряда. әдісі. Ӛңделетін бұйым катод ретінде қосылады және жоғары температурада азоттық
(азоттық-сутегілік) плазманың әсеріне ұшырайды. Соның арқасында алдымен беттік тотықтар және басқа да ластанулар кетеді, сонан соң азот иондары металл торы бетіне жақын облыста тізіліп қатар орналасады, нәтижесінде беттің асқын бекемдігі қамтамасыз етіледі. Қосымша кӛп жағдайда сырғанау сипаттамасы мен антикоррозиялық тұрақтылығы артады.
Болатпен қатар плазмамен титан және алюминийді де нитридтеуге болады. Операция сонымен қатар, солғын разряд кӛмегімен нитридтеу деп те аталады.
Plazma nitrocaburizing Метод, анологичный
технологическому газу подмешиваются еще углеродосодержащие соединения.
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|