Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
Cлой половинного ослабления (фотонов)
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Cлой половинного ослабления (фотонов) Half-value layer, half-thickness, half-value thickness (of photons) Слой вещества, который способен в два раза ослабить поток
моноэнергетических фотонов, нормально падающих на его поверхность. Толщина
его является показателем поглощающих свойств этого вещества. Жартылай әлсірету қабаты(фотондарды) Half-value layer, half-thickness, half-value thickness (of photons) Заттың бетіне тік бағытта түсіп жатқан моноэнергиялық фотондар ағынын екі есе әлсіретуге қабілетті зат қабаты. Оның қалыңдығы осы заттың жұту қасиеттерінің кӛрсеткіші болып табылады. Смачиваемость Wettability Свойство твердого материала допускать свое смачивание. Степень смачиваемости можно определять по краевому углу смачивания. В радиационных и плазменных технологиях она характеризует чистоту
Wettability Қатты дененің сулану қасиеті. Сулану дәрежесін дымқылданудың шеттік бұрышы бойынша анықтауға болады. Радиациялық және плазмалық технологияларда беттің тазалығын сипаттайды және тӛсенішке
291
поверхности и 291А291яется показателем возможности получить высокую адгезию наносимого на подложку модифицирующего покрытия. Обработка поверхности твѐрдого тела плазмой или пучком ускоренных заряженных частиц может
существенно повысить смачиваемость. жағылатын модификациялаушы жабудың жоғары адгезиясын алу мүмкіндігінің кӛрсеткіші болып табылады. Қатты дене бетін
плазмамен немесе
үдетілген зарядталған бӛлшектермен ӛңдеу сулануды кәдімгідей жоғарылатуы мүмкін.
Wetting, damping, watering Процессы, происходящие при взаимодействии жидкости с поверхностью твердого тела или другой жидкости, и проявляющиеся в растекании жидкости и формировании площади так называемого адгезионного контакта, возникновение менисков в капиллярных каналах, вытеснении одной жидкости другой, образовании капель жидкости на поверхности или пузырьков в жидкости, проникновении жидкости в капиллярно- пористые тела. См. Также угол смачивания
Wetting, damping, watering Сұйықтың қатты дене бетімен немесе басқа сұйықпен ӛзара әсерлесуі кезінде жүзеге асатын процесстер. Және олар сұйықтың жайылуынан және адгезиялық жанасу деп аталатын аудандардың түзілуінен, капилярлық түтікшелерде менискілердің пайда болуынан, бір сұйықтың екіншісін ығыстырып шығаруынан, беттерде тамшылардың немесе
сұйықтарда кӛпіршіктердің түзілуінен, сұйықтардың капилярлы-қуыс денелерге енуінен кӛрінеді. Сон. қ. қараңыз жұғу бұрышы. Смеще́ние Bias, displacement, drift, float, systematic error Отклонение колеблющейся величины от еѐ равновесного значения. Ығысу Bias, displacement, drift, float, systematic error Тербелетін шаманың тепе-теңдік мәннен ауытқуы. смещение гравитационное / gravitational shift
— изменение частоты электромагнитного излучения при его распространении в гравитационном поле.
электромагниттік сәуленің гравитациялық ӛрісте тараған кезде жиілігінің ӛзгеруі.
разность частот соответствующих спектральных линий в спектрах атомов, являющихся изотопами одного химического элемента.
химиялық элементтің изотобы
болып табылатын атомдардың спектрлерінің спектрлік сызықтары жиіліктерінің айырымы. смещение красное / red shift — увеличение длин волн в спектре электромагнитного излучения по сравнению с эталонным спектром, вызванное либо взаимным удалением источника и наблюдателя излучения, либо тем, что приѐмник излучения находится в области более слабого гравитационного поля, чем его источник. смещение красное / red shift — сәуле кӛзі мен бақылаушының ӛзара алыстауы, не сәуле қабылдағыштың кӛзге қарағанда әлсіздеу гравитациялық ӛрісте тұруы садарынан эталондық спектрмен салыстырғанда электромегниттік сәуле спектріндегі толқын ұзындығының ұлғаюы.
уменьшение длин волн линий в спектре электромагнитного излучения по сравнению с эталонным спектром, вызванное взаимным сближением источника и наблюдателя излучения. күлгін ығысу / violet shift — сәуле кӛзі мен бақылаушының ӛзара жақындауы салдарынан эталондық спектрмен салыстырғанда электромагниттік сәуле
спектріндегі толқын ұзындығының кемуі. 292
oscillation shift — смещение частиц среды по
отношению к среде в целом,
обусловленное прохождением звуковой волны. бөлшектердің тербелмелі ығысуы / particle oscillation shift — дыбыс толқынының ӛтуі салдарынан орта бӛлшектерінің жалпы ортаға қатысты ығысуы. СНА (число смещений на атом) number of displacements per atom (dpa) Суммарное количество смещений атомов в твѐрдом теле, вызванных облучением быстрыми частицами (обычно нейтронами, ионами, осколками деления), отнесѐнное к полному количеству атомов. Является важной
характеристикой степени
повреждения твѐрдого тела в результате облучения и служит показателем ресурса работы материала в радиационном поле.
number of displacements per atom (dpa) Жылдам бӛлшектермен сәулелену нәтижесінде(негізінен нейтрондармен, иондармен, бӛліну сынықтарымен) қатты денедегі атомдардың ығысуының қосынды шамасының барлық атомдар
санына қатынасы. Сәулелену нәтижесінде қатты дене бүлінуінің маңызды сипаттамасы және материалдың радиациялық ӛрісте жұмыс істей алу қорының кӛрсеткіші болып табылады. Соединения металлические Metal compositions Твердые фазы химических соединений разных
металлов друг
с другом
(интерметаллические соединения) или металлов с некоторыми неметаллами (H, B, N, C и т.д.), обладающие металлическими свойствами. Металды қосылыстар Metal compositions Түрлі металдардың бір-бірімен (интерметалды қосылыстар) немесе
металдардың кейбір бейметалдармен (Н, В, N, С және т.б) химиялық қосылыстарының қатты фазалары.
Radioactively labeled compounds Химичекие соединения, содержащие стабильные или радиоактивные нуклиды и используемые в качестве индикаторов изотопных. Белгіленген қосылыстар Radioactively labeled compounds Тұрақты немесе радиобелсенді нуклидтерді қамтушы және изотопты индикаторлар ретінде қолданушы химиялық қосылыстар.
Nozzle
Канал (труба) переменного по длине поперечного сечения, предназначенный для разгона жидкостей, газов или плазмы до заданной скорости и придания потоку заданного направления.
Nozzle
Сұйықтарды, газдарды немесе плазманы берілген жылдамдыққа дейін жылдамдату мен ағынға тасырылған бағытты беруге арналған ұзындығы бойынша кӛлденең қима каналы (құбыр).
служащее для формирования струи плазмы. Широко используется в плазмотронах.
плазманың ағынын қалыптастыруда қолданылатын
қақпақ.Плазмотрондарда кеңінен қолданылады. Сопротивление материалов Strength of materials Наука о прочности и деформируемости элементов (деталей) сооружений и машин. Сновные объекты изучения сопротивления материалов – стержни и пластины, для которых устанавливаются соответствующие методы расчета на прочность, жесткость и устойчивость при действии статических и динамических нагрузок. Материалдардың қарсыласуы Strength of materials Құрылыстар (детальдар) мен машиналар элементтерінің деформациялануы мен беріктігі туралы ғылым. Материалдардың кедергісін зерттеудің негізгі нысандары – статикалық және динамикалық жүктемелер әсері
кезінде қаттылыққа, беріктікке есептелген сәйкес келуші
тәсілдер белгіленетін пластиналар мен ӛзектер 293
toughness – набор критериев, характеризующих способность твердого тела противостоять росту трещины при деформациях изгиба. Сынуға қарсылық / fracture toughness - иілім деформациясы кезінде сызаттың ұлғаюына қарсы тұратын қатты дененің қабілетін сипаттаушы критерийлер жиынтығы. сопротивление пластической деформации / strain resistance – способность материала противостоять напряжению одноосного растяжения или сжатия при данных
температурно-скоростных параметрах пластического формоизменения. Является важнейшей механической характеристикой, определяющей энергосиловые параметры процессов обработки давлением. пластикалық деформацияның қарсыласуы / strain resistance – пластикалық пішін ӛзгерудің берілген температуралы- жылдамдықты параметрлері кезінде
материалдың бірӛсті
созылу немесе
сығылуының қысымға қарсы тұру қабілеті. Қысыммен ӛңдеу процестері энергиялы күшті параметрлерді анықтаушы маңызды механикалық сипаттамасы болып табылады. сопротивление ползучести – то же, что предел ролзучести. Сырғығыштықтың қарсыласуы – сырғығыштық шегінің ӛзі. сопротивление разрушению при ползучести / creep-rupture strength – способность материала противостоять напряжению, которое вызывает разрушение при испыьаниях на ползучесть. Сырғығыштық кезіндегі бұзылуға қарсылық / creep-rupture strength – сырғығыштыққа сынау кезінде бүлінуді туғызатын қысымға материалдың қарсы тұру қабілеті. сопротивление усталости /
resistance – способность материала противостоять действию переменных (по величине, знаку)
нагрузок, характеризующихся, как правило, пределом выносливости или долговечностью при заданном цикле напряжений. См. также усталость.
ережеге сай, кернеудің берілген циклында тӛзімділік немесе ұзақ ӛміршеңдігімен сипатталатын материалдың ӛзгермелі жүктемелерге (шама, белгі бойынша) қарсы тұру қабілеті. Қара. сон.қ қажу
Heat-transfer resistance; thermal resistance Отношение разности температур поверхностей слоя к плотности теплового потока через него.
Heat-transfer resistance; thermal resistance Беттік қабаттардың температуралары айырымының ол арқылы ӛтетін жылу ағынының тығыздығына қатынасы.
Sorption (от лат. Sorbeo – поглощаю) Поглощение твердым телом или жидкостью (сорбентом) жидкости или газа (сорбата) из окружающей среды.
Sorption (лат. Sorbeo – жұтамын) Қатты денелердің немесе сұйық
заттың(сорбенттің) қоршаған ортадан сұйықты немесе газды(сорбатты) жұтуы. Сорт ядерный Nuclear grade Материал качества, адекватного для
использования в ядерной промышленности. Ядролық сорт Nuclear grade Сапасы ядролық ӛнеркәсіпте қолдануға лайықты материал. Состояния автоионизационные Autoionization states Состояния атомов, в которых имеют место два и более возбуждѐнных электрона при условии, что суммарная энергия возбуждения больше энергии однократной ионизации атома.
Қозудың қосынды энергиясы атомның бір реттік иондалу энергиясынан үлкен болған жағдайда екі және одан да кӛп қозған электрондары бар атомдардың күйі.
294
Self-trapped state Особое состояние электрона (или дырки), вызванное локальной деформацией среды. Эта
деформация обусловлена полем электрона и способна создать потенциальную яму, в
локализуется электрон. Он адиабатически следует за медленными изменениями деформации и поддерживает стабильность существования ямы своим полем. Поэтому движение его носит самосогласованный характер. Существование автолокализованного электрона может быть весьма выгодным энергетически. Во
внешнем электрическом поле на него действует сила, которая передается среде и вызывает трансляционное движение электрона, сопровождаемое согласованным движением деформации среды. Подобные автолокализованные электроны могут быть носителями тока,
определяющими проводимость и другие кинетические эффекты.
Self-trapped state Ортаның локальді деформациясынан туындаған электронның(немесе кемтіктің) ерекше күйі. Бұл деформация электронның ӛрісі есебінен жүзеге асады және ол онда электрон орналасатын потенциалды шұңқыр тудыруға қабілетті. Ол деформацияның баяу ӛзгерісіне адиабатты ере отырып, ӛз ӛрісімен шұңқырдың орнықты ӛмір сүруін қамтамасыз етеді. Сондықтан оның қозғалысы ӛзара келісілген сипатқа ие. Автооқшауланған электронның болуы энергетикалық тұрғыда тиімді болуы мүмкін. Сыртқы электрлік ӛрісте ортаға беріліп және одан орта деформациясымен келісе қозғалатын электронның трансляциялық қозғалысын тудыратын күш әсер
етеді. Мұндай
автооқшауланған электрондар ӛткізгіштікті және басқа да кинетикалық эффектілерді анықтайтын ток тасымалдаушылар болуы мүмкін.
Состояния агрегатные
Substance aggregative state (от лат. aggrego —присоединяю) Состояния одного и того же вещества, переходы между которыми сопровождаются скачкообразным изменением его свободной энергии, энтропии, плотности и других физических свойств. Все вещества (за небольшим исключением) могут существовать в трѐх агрегатных состояниях – твѐрдом, жидком и газообразном. Агрегаттық күй
Substance aggregative state (лат. aggrego — қосып аламын) Бір-біріне ауысу кезінде еркін энергиясының, энтропиясының, тығыздығының және басқа да
физикалық қасиеттерінің секірмелі ӛзгерісімен қатар жүретін бір заттың күйлері. Барлық заттар үш түрлі– қатты, сұйық және газ тәрізді күйде ӛмір сүруі мүмкін. Состоя́ние амо́рфное Amorphous state (от греч. amorphos — бесформенный) Конденсированное состояние вещества (твѐрдое тело
или жидкость), характеризующееся изотропностью свойств, отсутствием дальнего порядка в системе расположения атомов (ионов) и явно выраженной точки плавления. Аморфтық күй Amorphous state (гр. amorphos — формасыз) Қасиеттерінің изотроптығымен, атомдарының(иондарының) орналасу жүйесінде алыс реттіліктің болмауымен және нақты балқу температурасының болуымен, сипатталатын заттың
конденсирленген күйі(қатты дене немесе сұйық). Состоя́ние возбуждѐнное Excited state, upper state Энергетическое состояние атомов, молекул и других квантовых систем,
характеризующееся избыточной по сравнению с основным состоянием энергией. Согласно принципам квантовой механики, атомы и молекулы устойчивы
Excited state, upper state Негізгі күймен
салыстырғанда артық
энергиясының болуымен сипатталатын атомдардың, молекулалардың және басқа да кванттық жүйелердің энергетикалық күйлері. Кванттық механика принципіне сәйкес, атомдар мен молекулалар энергияның қандай
295
лишь в некоторых стационарных состояниях, которым отвечают определѐнные значения энергии. Состояние с наинизшей энергией называется основным, остальные — возбужденными. Изменение энергии атома при переходе из одного стационарного состояния в другое связано с изменением строения его электронной оболочки. да бір нақты мәндеріне сәйкес келетін кейбір стационар күйлерде ғана тұрақты. Ең аз энергиялы күй - негізгі, ал қалғандары - қозған күйлер болып табылады. Атомның бір стационар күйден екіншісіне ауысуы кезіндегі энергиясының ӛзгеруі
оның электрондық қабығының құрылымының ӛзгерісімен байланысты.
Nonequilibrium position Состояние системы, выведенной из
состояния термодинамического равновесия, в статистической физике — из состояния статистического равновесия.
Nonequilibrium position Термодинамикалық тепе-теңдіктен, ал статистикалық физикада – статистикалық тепе-теңдіктен шағарылған жүйенің күйі. Состояния поверхностные Surface states Электронные состояния, локализованные вблизи поверхности кристалла. Различают собственные состояния поверхностные, обусловленные обрывом кристаллической решетки на границе, и несобственные, локализованные на примесях или дефектах, находящихся на поверхности или в слое окисла,
покрывающего поверхность. Играют важную
роль в физике полупроводников. Поэтому часто под поверхностными состояниями понимают состояния, находящиеся в запрещѐнной зоне, локализованные на границе раздела полупроводника с какой-либо средой (диэлектрик, металл, электролит, газ, вакуум). Зарядовое состояние их определяется положением относительно уровня Ферми. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|