Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Кристаллдық тор Сrystal lattice Үш ӛлшемде
де периодтық қайталанғыштығымен сипатталатын, кристалдарға тән бӛлшектердің (атомдардың, олардың
ядроларының, иондардың, молекулалардың, электрондардың) ретті орналасуы. Решетка обратная Reciprocal lattice Точечная трехмерная решетка в
Reciprocal lattice Ара қашықтықтың ӛлшемділігіне ұзындыққа 272
абстрактном (обратном) пространстве, в котором расстояния имеют размерность обратной длины. кері тәуелді болатын абстракт кеңістіктегі (кері) нүктелік үшӛлшемді тор. Решетки Браве Bravais kattice Четырнадцать трехмерных геометрических решеток, характеризующих возможные типы трансляционной симметрии кристаллической решетки. Браве торлары Bravais kattice Кристаллиттік тордың
трансляциялық симметриясының мүмкін болатын типтерін сипаттайтын он
тӛрт үшӛлшемді геометриялық торлар.
Rydberg, spectroscopic unit Внесистемная единица энергии; 1 Ry = 13,6 эВ.
Ридберг (Ry) Rydberg, spectroscopic unit Энергияның жүйеден тыс бірлігі; 1 Ry = 13,6 эВ.
Риск радиационный Вероятность возникновения у человека или его потомства какого-либо вредного эффекта в результате облучения.
Сәулелену нәтижесінде адамда немесе оның ұрпағында қандай да бір зиянды эффектінің пайда болу ықтималдылығы. Рост тонких пленок Thin film growth Неравновесный кинетический процесс осаждения атомов на поверхность твѐрдого тела, протекающий, когда толщина
покрытия адсорбата превышает монослойный диапозон. Если толщина покрытия меньше монослойного диапазона, принято говорить о процессе образования и роста зародышей.
Thin film growth Адсорбат жабынының қалыңдығы моноқабаттық диапазоннан қалың болған кезде орындалатын, қатты дене бетіне атомдарды қондырудың тепе-теңсіз кинетикалық процесі. Егер жабынның қалыңдығы моноқабатты диапазоннан кем болса, түйіндердің пайда болуы мен ӛсуі процесі туралы сӛз қозғалады.
or island growth — относится к ситуации, когда атомы пленки сильнее связаны между собой, чем с подложкой. Вольмер – Вебер механизмі бойынша өсу(аралдық) / Volmer–Weber mechanism or island growth — қабыршық атомдарының ӛзара байланысы олардың тӛсеніш
арасындағы байланысынан күштірек болған жағдайға тән. рост по механизму Странского- Крастанова (послойный-плюс- островковый) / Stranski-Krastanov mechanism or Layer plus islands mechanism — представляет собой промежуточный случай между послойным и островковым ростом: после завершения формирования двумерного слоя идет рост трехмерных островков. Странский-Крастанов механизмі бойынша өсу (қабаттық-плюс-аралдық) / Stranski- Krastanov mechanism or Layer plus islands mechanism — қабаттық және аралдық ӛсу арасындағы аралық жағдайды білдіреді; екі ӛлшемді қабаттың қалыптасуы аяқталған соң үш ӛлшемді аралшалар ӛсуі басталады. рост по механизму Франка – Ван дер Мерве (послойный) / Layer-by-layer mechanism or Frank
van der
Merve mechanism — относится к случаю, когда атомы пленки
сильнее связаны
с подложкой, чем друг с другом: пока не завершено формирование одного слоя, не начинается рост следующего, т.е. имеет место двумерный рост.
mechanism or Frank van der Merve mechanism — пленканың атомдары бір-біріне қарағанда тӛсенішпен күштірек байланысқан: бірінші қабат аяқталмай, келесісінің ӛсуі
басталмайтын жағдайға қатысты, яғни екі ӛлшемді ӛсу орын алады. 273
радиоактивные (семейства радиоактивные) Radoactive family, decay chain Группы генетически связанных радионуклидов, в которых
каждый последующий возникает в результате альфа- или бета-распада предыдущего (см.
ряд имеет родоначальника – радионуклид с наибольшим для данного ряда периодом полураспада. Так как при испускании ядром альфа-частицы его
массовое число
уменьшается на 4 единицы, а при испускании бета-частицы остается неизменным, в каждом радиоактивном ряде массовые числа всех радионуклидов могут различаться на число, кратное четырѐм.
Radoactive family, decay chain Әрбір келесі радионуклид алдыңғысының альфа- немесе бета-ыдырауының нәтижесінде туындайтын (қараңыз Радиобелсенділік), ӛзара
гентикалық байланысқан радионуклидтер тобы. Әрбір радиобелсенді қатардың осы қатар үшін ең үлкен жартылай ыдырау периодына ие бастапқы радионуклиді болады. Ядро альфа-бӛлшекті бӛліп шығарғанда оның массалық саны 4 бірлікке кеміп, ал бета-бӛлшекті бӛліп шығару кезінде ӛзгермегендіктен, әрбір радиобелсенді қатарда
барлық радионуклидтердің массалық сандары ӛзара тӛрт бірлікке ӛзгеше болуы мүмкін.
Self-diffusion Частный случай диффузии переноса в чистом веществе или растворе постоянного состава, при котором диффундируют собственные частицы вещества. При самодиффузии атомы, участвующие в движении, обладают одинаковыми химическими свойствами, но
могут различаться по своим
физическим характеристикам, например, по составу атомного ядра. При различии изотопного состава
вещества за
процессом самодиффузии можно наблюдать, применяя радиоактивные изотопы (см. индикаторы
состав при помощи масс-спектрометра. Изменение концентрации данного изотопа в рассматриваемом объѐме вещества в зависимости от времени описывается обычными уравнениями диффузии, а скорость процесса характеризуется соответствующим коэффициентом самодиффузии. Перемещения частиц твѐрдого тела могут приводить к изменению его формы и к другим явлениям, если на образец действуют такие силы, как поверхностное натяжение, сила тяжести, упругие силы, электрические силы и т. д. Изучение кинетики этих процессов позволяет определить коэффициент самодиффузии вещества. С Ӛздік диффузия Self-diffusion Заттың меншікті бӛлшектері диффузияланатын, таза заттағы немесе тұрақты құрамдағы ерітіндідегі тасымалдау диффузиясының дербес жағдайы. Ӛздік диффузияда қозғалысқа қатысушы атомдар химиялық сипаттамалары бірдей болады, алайда физикалық сипаттамалары бойынша, мысалы, атом ядросының құрамы бойынша ерекшеленуі мүмкін. Заттың изотоптық құрамы әртүрлі болған жағдайда ӛздік диффузия процесін радиобелсенді изотоптарды (қараңыз изотоптық индикаторлар) қолдану арқылы немесе изотоптық құрамын масс-спектрометрдің кӛмегімен талдау арқылы бақылауға болады. Берілген изотоптың қарастырылып отырған зат кӛлеміндегі концентрациясының уақытқа байланысты ӛзгерісі қарапайым диффузиялық теңдеумен анықталса, ал процестің жылдамдығы соған тиісті ӛздік диффузия коэффициентімен сипатталады. Егер де бұйымға беттік керілу, ауырлық күші, серпімді күштер, электрлік күштер және т.б. күштер әсер етсе, онда қатты денедегі бӛлшектердің орын ауыстыруы оның формасының ӛзгеруіне және басқа да құбылыстарға әкеліп соқтыруы мүмкін. Мұндай процестердің кинетикасын зерттеу заттың ӛздік диффузия коэффициентін анықтауға мүмкіндік береді. Жалпы алғанда 274
В целом процесс самодиффузии имеет большое значение в радиационных и плазменных технологиях обработки твѐрдых тел.
Синоним слова
«самодиффузия» – гомодиффузия. ӛздік диффузия процесі қатты денелерді ӛңдеудің радиациялық және плазмалық технологияларында ӛте құнды. «Ӛздік диффузия» сӛзінің синонимі – гомодиффузия. Самокомпенсация – то
же, что
компенсация (см.
ст. компенсация зарядовая). Ӛздік ӛтем – компенсацияның ӛзі (қараңыз ст.зарядты өтем).
Self-organization Самопроизвольное (не требующее внешних организующих воздействий) образование упорядоченных пространственных или временных структур в сильно неравновесных системах открытых (физических, химических и др.). Непрерывные потоки энергии или вещества, поступающие в систему, поддерживают ее в состоянии, далеком от равновесия. При таких условиях в системе развиваются собственные (внутренние) неустойчивости (области неустойчивого поведения), развитием которых
является самоорганизация. Ӛздік ұйымдасу Self-organization Реттелген кеңістікті (сыртқы ұйымдастырушы әрекеттерді қажет етпейтін) немесе уақытша құрылымдардың күшті тепе- тең емес ашық жүйелерде (физикалық, химиялық және т.б) ӛздігінен түзілуі.Жүйеге келетін энергияның немесе заттың үздіксіз ағындары жүйені тепе-теңдіктен алыс күйде сақтап тұрады. Мұндай жағдайларда жүйеде дамуы ӛздікұйымдасу болып табылатын ӛздік (ішкі) орнықсыздықтар (тұрақсыз жүріс- тұрыс облыстары) дамиды.
Self-scattering Распыление, при котором распыляющий поток частиц и распыляемая мишень совпадают по составу. Ӛздік тозаңдау Self-scattering Тозаңдандырушы бӛлшектер ағыны мен тозаңдалушы нысана құрамдары бойынша сәйкес келген жағдайдағы тозаңдау.
Сонымен қатар қараңыз фокусировка Самофокусировка пучка заряженных частиц – то же, что банчировка. Зарядталған бӛлшектер шоғырының ӛзіндік фокусировкасы Самофокусиро́вка све́та Self-focusing Явление концентрации поля световой волны в нелинейной среде, показатель преломления которой
зависит от
интенсивности поля.
Показатель преломления n среды может увеличиваться с ростом поля вследствие нелинейного изменения электронной поляризации вещества из-за высокочастотного эффекта Керра, электрострикции, нагрева и т.д. В результате этого в среде происходит отклонение лучей в сторону большей интенсивности поля
(нелинейная рефракция). В случае световых импульсов фокусы движутся с околосветовыми скоростями. Концентрация поля при
самофокусировке происходит значительно сильнее, чем при обычной фокусировке Жарықтың ӛздік жинақталуы(фокусталуы) Self-focusing Сыну кӛрсеткіші ӛріс қарқындылығына тәуелді, бейсызық ортадағы жарық толқыны ӛрісінің концентрациялану құбылысы. Ортаның
n сыну
кӛрсеткіші ӛрістің
күшеюімен қатар жоғары жиілікті Керр эффектісі, электрострикция, қызу және т.б.- ынан заттың электронды поляризациясының бейсызық ӛзгеруі салдарынан артуы мүмкін. Осының нәтижесінде ортада жарықтың ӛріс қарқындылығы жоғары жаққа қарай ауытқуы (бейсызық рефтакция) орын алады. Жарық импульстері жағдайында фокустар жарық жылдамдығына жуық
жылдамдықпен қозғалады. Ӛздік жинақталу кезіндегі ӛрістің концентрациялануы қарапайым линзаның кӛмегімен жинақтауға қарағанда әлдеқайда 275
линзой. Самофокусировка может привести к электрическому пробою, может
способствовать развитию процессов вынужденного рассеяния света и других нелинейных процессов. В результате самофокусировки могут возникать мощные световые поля, она приводит к оптическому пробою. В некоторых средах возможен обратный эффект – самодефокусировка. күштірек болады. Ӛздік жинақталу электрлік тесілуіне алып келуі мүмкін, жарықтың еріксіз шашырау процесінің және басқа да бейсызық процестердің туындауы мүмкін. Ӛздік жинақталудың салдарынан оптикалық тесілуге алып келетін қуатты жарық ӛрістері туындауы мүмкін. Кейбір орталарда кері эффект – ӛздік шашырау байқалуы ықтимал. Санпропускник Sanitary inspection room Комплекс помещений, предназначенных для смены одежды, обуви, санитарной обработки персонала, контроля радиоактивного загрязнения кожных
покровов, средств индивидуальной защиты, специальной и личной одежды персонала. Санӛткізуші Sanitary inspection room Киімді, аяқ қиімді ауыстыруға, персоналды санитарлы ӛңдеуге, былғары жамылғылар радиобелсенді ластануына, жеке басты қорғау заттары мен персоналдың жеке киімін бақылауға арналған бӛлмелер кешені.
Decontamination room Помещение между зонами радиационного объекта, предназначенное для
предварительной дезактивации и смены дополнительных средств индивидуальной защиты.
Decontamination room Бастапқы дезактивация мен жеке
қорғаныстың қосымша
құралдарын ауыстыруға арналған радиациялық объекті аймақтары арасындағы кеңістік.
Welding
Технологический процесс
образования неразъѐмного соединения деталей машин, конструкций и сооружений путѐм их местного сплавления или совместного деформирования, в результате чего возникают прочные связи
между соединяемыми элементами. Дәнекерлеу Welding
Жергілікті балқытудың немесе біріктіре деформациялаудың кӛмегімен машина
бӛліктерінде, конструкциялар мен құрылымдарда саңылаусыз бірігуді жасаудың технологиялық процесі. Нәтижесінде біріктірілетін элементтер арасында берік байланыстар пайда болады. сварка автогенная / autogenous welding — сварка плавлением без использования присадочного материала.
қондырма материалды қолданбай балқыта отырып дәнекерлеу.
welding — процесс сварки, при котором соединение элементов осуществляется за счет их нагрева электрической дугой, поддерживаемой между
двумя металлическими электродами, окруженными потоком водорода. Защита обеспечивается водородом, который также способствует повышению температуры за счет молекулярного разложения с последующей рекомбинацией. атомды-сутектік дәнекерлеу / atomic hydrogen welding — элементтердің жалғануы сутегі ағынымен қоршалып тұрған екі металл электродтардың арасында электр доғасын қызыдыру есебінен іске асатын дәнекерлеу процесі. сварка взрывом / explosion welding — метод сварки с помощью управляемого взрыва, при котором детали соударяются с высокой скоростью. Зона сцепления имеет Жарылыспен дәнекерлеу / explosion welding — бұйымдар жоғары жылдамдықпен соқтығысатын басқарылатын жарылыс кӛмегімен дәнекерлеу әдісі. Ілінісу аймағы 276
характерное волнистое строение. толқынды құрылысқа ие. сварка диффузионная / diffusion welding — метод сварки в твердом состоянии, при котором процесс взаимного проникновения атомов
соединяемых элементов осуществляется в диффузионном режиме. Соединение прилегающих поверхностей обычно выполняется с приложением давления и при высокой температуре. Процесс не вызывает макроскопическую деформацию, сплавление или относительное движение деталей. Иногда используется твердый присадочный металл (диффузионная добавка), которой
помещается между
прилегающими поверхностями. диффузиондық дәнекерлеу / diffusion welding — жалғанатын элементтердің ӛзара ену процесі диффузиондық процесте іске асатын қатты күйдегі дәнекерлеу әдісі.Жанастаны беттердің жалғануы қысым түсіре отырып және жоғары температурада жүреді.Процесс макроскопиялық қысым, жабысу немесе деталдардың салыстырмалы қозғалысын туғызбайды.
arc welding — представляет собой сварку плавлением, где нагрев осуществляется электрической дугой. Как разновидность дуговой сварки появилась плазменная сварка, главной особенностью которой является не
обычная, а сжатая электрическая дуга. доғалық дәнекерлеу (электрлідоғалық)/ electric arc welding — балқыта отырып дәнекерлеу. Бұл жағдайда қыздыру электрлік доға кӛмегімен жүзеге асады. Доғалық дәнекерлеудің бір түрі ретінде плазмалы дәнекерлеу де пайда болды. Оның ерекшелігі электрлік доғасының қарапайым емес, сығылған болуында. сварка дуговая углеродистая / carbon arc welding (CAW) — процесс дуговой сварки металлов за счет нагрева их дугой, возникающей между угольным электродом и рабочей поверхностью. Защитная среда не используется. көміртегілік доғалық дәнекрлеу / carbon arc welding (CAW) — металдарды кӛмірлі электрод пен жұмыстық бет арасында пайда болатын доғаның кӛмегімен қыздыру арқылы доғалық дәнекерлеу процесі.
— метод сварки, при котором соединение металлических деталей происходит с использованием тепла, полученного с помощью луча лазера.
welding — металл бұйымдарды біріктіру лазерлі сәуле кӛмегімен алынған жылуды қолдану арқылы жүзеге асатын дәнекерлеу әдісі.
welding (PAW) — процесс дуговой сварки металлов за счет их нагрева дугой между электродом и заготовкой (перемещаемая дуга) или электродом и соплом резака (неперемещаемая дуга). Защитная атмосфера создается горячим ионизированным газом, окружающим электрод; также может быть использован вспомогательный источник защитного газа, который может быть инертным газом или смесью газов. плазмалы-доғалық дәнекерлеу / plasma-arc welding (PAW) — металдарды электрод пен дайындама (қозғалмалы доға) арасында немесе
электрод пен
кесу соплосы
(қозғалмайтын доға) арасында пайда болатын доғаның кӛмегімен қыздыру арқылы доғалық дәнекерлеу процесі. Қорғаушы атомсфера электродты қоршап тұрған ыстық иондалған газбен туғызылады, сонымен қатар, газ қоспалары немесе инертті газ түріндегі қорғаушы газдың
қосымша кӛзі
де қолданылуы мүмкін. сварка электронно-лучевая / electron beam welding — метод сварки, при котором используется тепло, полученное с помощью
beam welding — дәнекерленуші бетті атқылап жатқан жоғары
жылдамдықты 277
интенсивного потока высокоскоростных электронов, бомбардирующих свариваемые поверхности. электрондардың қарқынды ағынының кӛмегімен алынған жылу қолданылатын дәнекерлеу әдісі.
Swelling То же
самое, что
и распухание радиационное. Све́ллинг Swelling Радиациялық ісінудің дәл ӛзі. Сверхпластичность – см. ст. пластичность. Жоғары созылғыштық- қара.
сон.қ созылғыштық.
Superlattice Многослойная твердотельная структура, в которой на
электроны помимо
периодического потенциала кристаллической решетки
действует дополнительный искусственно создаваемый потенциал с периодом, намного превышающим постоянную решетки. Супертор Superlattice Электрондарға кристалдық тордың периодикалық потенциалынан басқа тұрақты тордан әлдеқайда асып түсетін периоды бар қосымша жасанды потенциал әсер ететін кӛпқабатты қатты денелі құрылым.
– см. ст. проводимость электрическая. Аса ӛткізгіштік – қараңыз ст.электрлі өткізгіштік Сверхпроводник – см. ст. проводник. Аса ӛткізгіш – қараңыз. ст. өткізгіш. Сверхструктура Superlattice structure, superstructure 1. Кристаллическая структура промежуточных фаз, для
которой характерно расположение атомов
компонентов по подрешеткам, вставленным одна в другую. Термин «сверхструктура» был введен для описания структуры упорядоченных твѐрдых раствров. Применяется также
для описания кристаллической структуры фаз, упорядочивающихся при любой
температуре и не имеющих неупорядоченной структуры. 2. Структура, соответствующая дальнему порядку в расположении атомов разного сорта в твѐрдых растворах замещения. Образуется в результате процесса упорядочения сплавов. Воздействие ионизирующих излучений иногда заметно стимулирует образование сверхструктур.
Superlattice structure, superstructure 1.Аралық фазалардың компоненттерінің атомдары бір-біріне енгізілген торастыларда орналасуы тән кристаллдық құрылым. Оған. «Жоғары
құрылым» термині
қатты ерітінділердің реттелген құрылымын сипаттау үшін енгізілген. Сонымен қатар, кез келген температурада реттеліп орналасатын және ретсіз құрылымы жоқ фазалардың кристаллдық құрылымын сипаттау үшін қолданылады. 2. Орын басу қатты ерітінділеріндегі әр текті атомдардың орналасуына алыс реттілік сәйкес келетін түзіліс. Қорытпалардың реттелу процесі нәтижесінде түзіледі. Иондаушы сәулелердің әсер етуі кейде жоғары құрылымдардың түзілуін елеулі түрде қуаттайды. Световы́ход Light output Количество фотонов, излучаемых сцинтиллятором при поглощении определѐнного количества энергии (обычно 1 МэВ). Большим световыходом считается величина 50-70 тыс. фотонов на МэВ.
Light output Белгілі бір энергия мӛлшерін (негізінен 1МэВ)
жұту кезінде
сцинтиллятор сәулелендіретін фотондардың мӛлшері. Үлкен жарықшығысы деп 1МэВ-қа 50-70 мың фотон келетін шаманы айтады. Бірақ та 278
Однако для детектирования высокоэнергичных частиц
могут использоваться и сцинтилляторы со значительно меньшим световыходом. жоғары энергиялы бӛлшектерді тіркеу үшін жарықшығысы ӛте аз сцинтилляторларды да қолданады.
Glow, luminescence, fluorescence 1. Процесс
беспламенного горения
материала в твердой фазе, характеризующийся видимым излучением. 2. Видимая область в газе, плазме или каком-либо другом веществе, в которой имеет
место эмиссия
фотонов под
действием излучения, электрического поля Жарқырау Glow, luminescence, fluorescence 1. Кӛрінетін сәулеленумен сипатталатын, қатты фазада материалдың жалынсыз жану процесі. 2.Плазмада, газда немесе қандай да бір басқа затта электр ӛрісініғң әсерінен болатын сәулеленудің әсерінен фотондар эмиссиясы орын алатын кӛрінетін облыс.
светящаяся область, наблюдаемая при электрических разрядах в газах на аноде.
электрлі разряд кезінде анодта байқалатын жарқырау облысы.
светящаяся область вблизи
катода газоразрядной трубки при
тлеющем разряде. теріс жарқырау / negative glow — солғын разряд кезінде газды разрядты катод жанындағы жарқыраушы облыс
Bond
Явление взаимного притяжения или
отталкивания атомов (молекул, радикалов) при их взаимодействии. Атомаралық байланыс (молекулааралық) Bond
связь водородная / hidrogen bond — тип межатомной связи, промежуточный между ковалентной химической связью и
межатомным взаимодействием. Осуществляется с участием атома водорода, расположенного либо между молекулами, либо между атомами внутри молекулы. — сутегілік байланыс / hidrogen bond — атомаралық байланыстың ковалентті химиялық байланыс пен валентсіз атомаралық әсерлесу арасындағы аралық түрі. Молекулалар немесе молекулалар атомдарының арасында орналасқан сутегі атомының қатысуымен іске асатын байланыс түрі.
acceptor bond — химическая связь, осуществляемая за счѐт пары: электрон одного атома (донор) и свободный уровень энергии другого атома (акцептор).
acceptor bond — бір атомның электроны (донор) мен басқа атомның бос энергия деңгейі (акцептор) жұбының есебінен жүзеге асатын химиялық байланыс.
видов химической связи, в основе которого лежит электростатическое взаимодействие между
противоположно заряженными ионами. Для неѐ характерны перенос валентных электронов с одного атома на другой (образование положительных и отрицательных ионов) и электростатическое (кулоновское) взаимодействие между ними. Характерна для соединений металлов с наиболее типичными неметаллами, например, для молекулы NaCl и кристалла — ионды байланыс (электровалентті, гетеровалентті) / ionic bond — қарама- қарсы зарядталған иондар арасындағы электростатикалық ӛзара
әсерлесуге негізделген химиялық байланыстың бір түрі. Оған валентті электрондардың бір атомнан екіншісіне ауысу (оң және теріс иондардың түзілуі) және
олардың арасындағы электростатикалық(кулондық) әсерлесу тән. Металлдардың бейметаллдар арасындағы байланысқа, мысалы, NaCl молекуласына және ас тұзы кристаллына тән. 279
поваренной соли. связь ковалентная (гомеополярная)/ covalent bond — химическая связь, обусловленная коллективизацией внешних электронов взаимодействующих атомов. Характерна для молекул простых газов (например, H 2
соединений (H 2 O), органических молекул. ковалентті байланыс (гомеополярлы)/ covalent bond —
әсерлесетін атомдардың сыртқы электрондарының ұжымдануымен ерекшеленетін химиялық байланыс. Қарапайым газдарға(мысалы, H 2 ),
қосылыстарға(H 2 O), органикалық молекулаларға тән. связь координационная / coordination bonding см. связь донорно-акцепторная. координациялық байланыс / coordination bonding — қараңыз: донорлы- акцепторлы байланыс. связь металлическая / metallic bonding — химическая связь, обусловленная взаимодействием электронного газа (валентные электроны) в металлах с остовом положительно заряженных ионов кристаллической решетки. Идеальная модель металлической связи отвечает образованию частично заполненных валентными электронами металла зон энергетических уровней (см. твердое тело), называемых зонами
проводимости. Количественно описать металлическую связь можно только в рамках квантовой механики, качественно образование еѐ можно понять исходя из представлений о ковалентной связи. — металлдық байланыс / metallic bonding — металлдардағы электронды газ бен кристалл торының
оң зарядталған иондарының ӛзара әсерлесуіне негізделген химиялық байланыс. Металлдық байланыстың идеал моделі ӛткізгіштік аймақ деп аталатын металл электрондарымен түгелімен толтырылмаған энергиялық деңгейлер аймақтарының түзілуіне (қараңыз қатты дене) сәйкес келеді. Металлдық байланысты тек кванттық механика негізінде ғана сандық түрде бағалауға болады, ал оның түзілуін сапалық түрде коваленттік байланыс туралы кӛзқарас негізінде ғана түсінуге болады. связь химическая / chemical bond (binding) — взаимное притяжение атомов,
приводящее к образованию молекул и кристаллов. химиялық байланыс / chemical bond (binding) — молекулалар мен кристаллдардың түзілуіне әкелетін атомдардың ӛзара тартылысы.
Shear, shift, displacement, deformation Деформация упругого тела, характеризующаяся взаимным смещением слоев (волокон) материала под действием приложенных сил при
неизменном расстоянии между слоями. Ығысу (деформация) Shear, shift, displacement, deformation Қабаттардың арақашықтығы ӛзгермеген кезде
түсірілген күштер
әсерінен қабаттардың (талшықтардың) ӛзара орын ауыстыруымен сипатталатын серпімді дене деформациясы. Сдвиг изотопический Isotope shift Смещение друг
относительно друга
уровней энергии атома и спектральных линий,
принадлежащих различным изотопам одного и того же химического элемента. Изотоптық ығысу Isotope shift Бір химиялық элементтің әртүрлі изотобына жататын атом энергиясы деңгейлерінің және спектрлі сызықтарының бір-біріне қатысты ығысуы. Сдвиг фаз Phase displacement, phase divergence Несовпадение во времени одинаковых фаз двух периодически изменяющихся величин. Фазалардың ығысуы Phase displacement, phase divergence Бірдей фазалардың уақытында периодты түрде ӛзгеретін екі шамалардың бірдей фазаларының уақыт бойынша сәйкес келмеуі.
280
Chemical shift Смещение уровней энергии и спектральных линий атома, входящего в молекулу, по сравнению с таковыми для свободного атома.
Chemical shift Еркін атомдармен салыстырғанда молекулаға енетін атомның спектралды сызықтары мен энергия деңгейлерінің ығысуы.
Segregation 1.
материала в виде неравномерного распределения легирующих элементов, примесей или микрофаз в металлах и сплавах при затвердевании.
Процесс концентрации легирующих элементов в определенных областях, обычно
в результате первичной кристаллизации одной фазы
и последующего увеличения концентрации других элементов в оставшейся жидкости.
Segregation 1.
элементтердің, қоспалардың немесе металлдар мен қорытпалардың қатуы кезіндегі микрофазалардың біртексіз таралуы түріндегі материал ақауы. 2. Негізінен бір фазаның алғашқы кристаллдануы және содан кейінгі қалдық сұйықтықтағы басқа элементтер концентрациясының артуы
нәтижесінде жылтыратушы элементтердің жинақталу (концентрациялану) процесі.
surface
segregation—явление захвата и выделения в отдельную фазу примесей в процессе роста тонкой плѐнки.
Актуальна при
молекулярно-лучевой эпитаксии, ионной имплантации и т.д. беттік сегрегация / surface segregation — жұқа
пленканың ӛсуі
процесінде қоспалардың жекелеген фазаларға қармап алу және бӛліп шығару құбылысы. Молекулалы- сәулелік эпитаксия, иондық имплантация және т.б.-ларда маңызды.
radiation-induced segregation — выделение примесных или растворѐнных атомов твѐрдого тела в гетерогенное фазовое образование под действием ионизирующих излучений. радиациялы-индуиндукциялы сегрегация / radiation-induced segregation — иондаушы сәулелердің әсерінен қатты денедегі қоспалық немесе
еріген атомдардың гетерогенді фазалық түзілістерге бӛлінуі.
Sedimentation (от лат. Sedimentum - оседание) Расслоение дисперсных систем в поле действия гравитации или центробежных сил. Скорость седиментации зависит от массы, размера и формы частицы, вязкоси и плотности среды, а также от ускорения силы тяжести и дейсьвующих на частицы центробежных сил. В поле гравитационных сил седиментируют частицы грубодисперсных систем; в поле центробежных сил возможна седиментация коллоидных частиц и макромолекул. См. также центрифугирование.
Sedimentation Гравитация немесе центрден тепкіш күштер әсері
ӛрісінде дисперсті жүйелердің қабаттарға бӛлінуі. Седиментация жылдамдығы бӛлшектің массасына, ӛлшемі мен пішініне, ортаның тұтқырлығы мен тығыздығына, сондай-ақ ауырлық күшінің үдеуі мен бӛлшектерге әсер ететін центрден тепкіш күштерге тәуелді болады. Гравитациялық күштер ӛрісінде дӛрекі дисперсті жүйелердің бӛлшектері седименттейді; центрден тепкіш күштер ӛрісінде коллоидты бӛлшектер мен
макромолекулалардың седиментациясы болуы мүмкін. Қараңыз. сон.қ центрлі қалқалау Семейства радиоактивные – то же, что ряды радиоактивные. Радиобелсенділер жанұясы – радиобелсенділер қатарлары Сердечник Core
Ӛзекше Core
|