Эффекти́вность относи́тельная
биологи́ческая
(ионизирующего
излучения) ОБЭ
Biological quality factor (N)
Безразмерный
коэффициент,
характеризующий
эффективность
биологического
действия
различных
ионизирующих излучений. Определяется
Салыстырмалы биологиялық эффектілік
(иондаушы сәуленің) ОБЭ
Biological quality factor (N)
Әртүрлі иондаушы сәулелердің биологиялық
әсерінің тиімділігін сипаттайтын ӛлшемсіз
коэффициент. Қандай да бір үлгі ретінде
алынған сәуле дозасының D
0
берілген сәуле
дозасына D
x
қатынасымен анықталады:
386
как
отношение
дозы
некоторого
образцового излучения D
0
к дозе данного
излучения D
x
:
ОБЭ=D
0
/D
x
.
СБЭ=D
0
/D
x
.
Эффективность
сцинтиллятора
конверсионная
Energy conversion efficiency of scintillator
Доля
энергии
регистрируемой
сцинтиллятором
частицы.
Которая
превращается в световую энергию.
Сцинтиллятордың конверсиялық
тиімділігі
Energy conversion efficiency of scintillator
Жарық энергиясына айналатын бӛлшек
сцинтилляторы тіркейтін энергияның үлесі.
Эффе́кты поляризацио́ нные в ядерных
реакциях и при рассеянии элементарных
частиц
Polarization effect
Зависимость
сечения
взаимодействия
частиц от взаимной ориентации их спинов и
импульсов.
Ядролық реакциялардағы және элементар
бӛлшектердің
шашырауы
кезіндегі
поляризациялық эффектілер
Polarization effect
Бӛлшектердің әсерлесу қимасының олардың
спиндері
мен
импульстерінің
ӛзара
бағдарлануына тәуелділігі
Эффузия
Медленное (с тепловыми скоростями)
истечение газов и паров из сосудов или
каких-либо
других
квазизамкнутых
объѐмов.
Эффузия
Газдың немесе будың ыдыстан немесе қандай
да бір басқа квазижабық кӛлемнен баяу
шығуы (жылулық жылдамдықпен).
Ю
Юстиро́вка
Regulation, adjustment, positioning, setting
Совокупность операций по приведению
средств
измерения
в
состояние,
обеспечивающее
их
правильность
функционирования. Юстировка устраняет
погрешности, выявляемые в результате
контроля или поверки средств измерения.
Ю
Күйлеу
Regulation, adjustment, positioning, setting
Ӛлшеу құрал-жабдықтарының дұрыс жұмыс
істеуін
қамтамасыз
ету,
даярлау
операцияларының жиынтығы. Күйлеу ӛлшеу
құралдарын
тексеру
немесе
бақылау
нәтижесінде туындайтын қателіктерді жояды.
Я
Явле́ния перено́са
Transport phenomenon
Неравновесные процессы, в результате
которых в физической системе происходит
пространственный перенос электрического
заряда, вещества, импульса, энергии,
энтропии или какой-либо др. физической
величины.
Я
Тасымалдау құбылысы
Transport phenomenon
Қайтымсыз процестер. Мұндай процестердің
нәтижесінде физикалық жүйеде электр
зарядының, заттың, импульстің, энергияның,
энтропияның немесе қандай да бір басқа
физикалық
шамалардың
кеңістіктік
тасымалдануы жүзеге асады.
Явле́ния приэлектро́дные
Electrode phenomena
Процессы
в
газовых
разрядах
в
неоднородной
по
концентрации,
температуре и др. параметрам плазме,
заключенной между электродом и почти
однородной плазмой.
Электрод маңайындағы құбылыстар
Electrode phenomena
Электрод пен біртекті плазманың арасына
орналастырылған,
концентрациясы,
температурасы және басқа да плазмалық
параметрлері бойынша біртекті емес газ
рязрядтарындағы процестер.
387
Явления
Phenomena, effects
Құбылыс
Phenomena, effects
явления
гальваномагнитные
/
galvanomagnetic
effects
—
явления,
вызванные действием магнитного поля на
электрические
свойства
твѐрдых
проводников,
по
которым
течѐт
электрический ток.
гальваномагнитті
құбылыс
/
galvanomagnetic effects — электр тогы ӛтіп
жатқан қатты ӛткізгіштердің электрлік
қасиеттеріне магнит ӛрісімен әсер еткен
кезде пайда болатын құбылыстар.
явления капиллярные / capillary effect —
явления, обусловленные поверхностным
натяжением
на
границе
раздела
несмешивающихся сред.
капиллярлы құбылыстар / capillary effect —
араласпайтын екі ортаның шекарасындағы
беттік керілуге негізделген құбылыс.
явления контактные / contact phenomena
— электрические явления, возникающие
при
контакте
металлов
или
полупроводников.
контактілік
құбылыстар
/
contact
phenomena — металдар мен жартылай
ӛткізгіштердің
түйіскен
нүктесінде
туындайтын электрлік құбылыс.
явления критические / crutucal phenomena
— специфические явления, наблюдаемые
вблизи критических точек и температур
фазовых переходов второго рода.
шекті құбылыстар / crutucal phenomena —
екінші ретті фазалық ауысулар кезіндегі
шекті
температура
мен
нүктелердің
айналасында
бақыланатын
ерекше
құбылыстар.
явления магнитотепловые / magnetic
thermal phenomena — изменения теплового
состояния
тел
при
изменениях
их
магнитного состояния.
магнитті жылулық құбылыс / magnetic
thermal phenomena — дененің магнитті
күйінің ӛзгеруінен оның жылулық күйінің
ӛзгерісі.
явления поверхностные / surface behavior
— явления, обусловленные избытком
свободной энергии поверхностного слоя
тела, особенностями его структуры и
состава.
беттік құбылыс / surface behavior —
дененің беттік қабатының артық еркін
энергиясымен,
ерекше
құрылымы мен
құрамымен сипатталатын құбылыс.
Явления поверхностные
Surface behavior
Физико-химические
явления,
которые
обусловлены особыми (по сравнению с
объемными) свойствами поверхностных
слоев жидкостей и твердых тел. Наиболее
общее и важное свойство этих слоев –
избыточная свободная энергия поверхности.
Поверхностные
явления
протекают
наиболее
выраженно
в гетерогенных
системах с сильно развитой поверхностью
раздела фаз, т. е. в дисперсных системах.
Изучение закономерностей. Поверхностных
явлений
–
важная
составная
часть
коллоидной химии.
Беттік құбылыстар
Surface behavior
Сұйықтар мен қатты денелердің беттік
қабаттарының
қасиеттерінің
(кӛлемдік
қасиеттерімен
салыстырғанда)
ерекшеліктеріне
негізделген
физика-
химиялық құбылыстар. Мұндай қабаттарға
тән және оларға маңызды қасиеттерінің бірі –
беттің артық еркін энергиясы. Беттік
құбылыстар әсіресе фазалық айырылу беті
күшті дамыған гетерогенді жүйелерде, яғни
дисперсті жүйелерде анығырақ ӛтеді. Беттік
құбылыстар заңдылықтарын оқып үйрену
коллоидты химияның маңызды құраушы
бӛлігі болып табылады
явления переноса / transport phenomenas —
неравновесные процессы, в результате
которых в физической системе происходит
пространственный перенос электрического
заряда, вещества, импульса, энергии,
энтропии
или
какой-либо
другой
тасымалдау
құбылыстары
/
transport
phenomenas — нәтижесінде физикалық жүйеде
электр
зарядының,
заттың,
импульстің,
энергияның, энтропияның немесе басқа қандай да
бір
физикалық
шаманың
кеңістіктік
тасымалдануы іске асатын тепе тең емес
388
физической величины.
процестер.
явления
приэлектродные
/
electrode
phenomenas — процессы в газовых разрядах
в
неоднородной
по
концентрации,
температуре и другим параметрам плазме,
заключенной между электродом и почти
однородной плазмой.
электродтық құбылыстар / electrode phenomenas
— электрод пен біртекті плазма арасындағы
плазманың концентрациясы, температурасы және тағы
басқа параметрлері бойынша біртекті емес газ
разрядтарындағы процестер.
явления
термоэлектрические
/
thermoelectric phenomena — электрические
явления, возникающие в металлах и полу-
проводниках при наличии градиентов
температуры.
термоэлектрлік
құбылыстар
/
thermoelectric phenomena — металдар мен
жартылай
ӛткізгіштерде
температура
градиенті нәтижесінде туындайтын электрлік
құбылыс.
явления фотоэлектрические / photovoltaic
phenomena — электрические явления, про-
исходящие в веществе под действием
электромагнитного излучения.
фотоэлектрлік құбылысы / photovoltaic
phenomena — заттарда электромагниттік
сәуленің
әсерінен
болатын
электрлік
құбылыстар.
явления электроповерхностные / electric
surface behavior — физико-химические
явления, обусловленные пространственным
разделением зарядов разного знака на
границе раздела фаз и приводящие к
образованию на поверхности раздела
двойного
электрического
слоя
и
межфазного скачка потенциала; один из
типов явлений поверхностных в коллоидной
химии.
К
электроповерхностным
явлениям
относятся явления электрокапиллярные,
связанные с влиянием электрического
потенциала
на
работу
образования
поверхности; явления электрокинетические
(электрофорез, электроосмос, потенциалы
течения,
потенциалы
оседания);
электромембранные явления, вызванные
наличием
скачка
потенциала
в
поверхностных слоях биологичеких или
искусственных мембран.
электрлі беттік құбылыс / electric surface
behavior — фазалардың ажырау шекарасында
әр түрлі таңбалы зарядтардың кеңістіктік
бӛлінуіне жән ажырау бетінде электрлік қос
қабаттың түзілуіне және потенциалдың фаза
аралық секірмелі түрде ӛзгеруіне негізделген
физико-химиялық
құбылыс;
коллоидты
химиядағы беттік құбылыстар түрлерінің
бірі болып табылады. Электрлі беттік
құбылыстарға бетің пайда болуына қажетті
жұмысқа электрлік потенциалдың әсеріне
байланысты электрлі капилярлы құбылыстар;
электрлі
кинетикалық
құбылылыстар
(электрофорез,
электроосмос,
ағын
потенциалдары, шӛгу потенциалы); жасанды
немесе биологиялық мембраналардың беттік
қабаттарында
потенциалдың
секірісінің
салдарынан
туындайтын
электрлі
мембраналық құбылыстар жатады.
явления эмиссионные / emission phenomena
— явления, связанные с испусканием
электронов твѐрдыми и жидкими телами в
результате внешних воздействий.
эмиссиялық
құбылыстар / emission
phenomena — сыртқы әсерлер нәтижесінде
қатты және сұйық денелердің электрондар
шығаруына байланысты құбылыстар.
Ядро атомное
Atomic nucleus
Положительно заряженная центральная
массивная часть атома, состоящая из
протонов
и
нейтронов.
В
ядре
сосредоточена почти вся масса атома (более
99,95%). Состоит из протонов и нейтронов.
Заряд
ядра
определяется
суммарным
зарядом протонов в ядре и соответствует
Атом ядросы
Atomic nucleus
Протондар мен нейтрондардан тұратын, оң
зарядталған атомның орталық массивті
бӛлігі. Ядрода атомның шамамен бүкіл
массасы
шоғырланған
(99,95%-дан
артығырақ). Нейтрондар мен протондардан
тұрады. Ядро заряды ядродағы протондар
зарядтарының
жалпы
қосындымен
анықталады және элементтердің периодтық
389
атомному номеру химического элемента в
периодической системе элементов.
жүйесіндегі химиялық элементтің атомдық
номеріне сәйкес келеді.
Ядро дислокации
Dislocation core
Локальная область с сильно искаженной
кристаллической решеткой вокруг линии
дислокации.
Дислокация ядросы
Dislocation core
Дислокация
сызығының
айналасында
кристалл торының қатты қисайған локалдық
аймағы.
Яма потенциальная
Potential well
Ограниченная область пространства, в
которой потенциальная энергия частицы
меньше, чем вне ее.
Потенциалды шұңқыр
Potential well
Бӛлшектің
потенциалдық
энергиясы
бӛлшектің сыртындағы энергиядан кіші
болатын кеңістіктің шектелген облысы.
Яркость
Brightness,
brilliance,
intensity,
luma,
luminance, luminosity
Плотность поктока частиц, отнесенная к
единице телесного угла
Жарықтық
Brightness,
brilliance,
intensity,
luma,
luminance, luminosity
Дене
бұрышының
бірлігіне
келетін
бӛлшектер ағынының тығыздығы.
Яркость излучения
Radiation intensity
Характеристика какого-либо источника
излучения для заданного направления;
определяется отношением теплового потока
к
площади
проекции
излучающей
поверхности
на
плоскости,
перпендикулярной направлению излучения.
Сәулеленудің жарықтығы
Radiation intensity
Берілген бағыт үшін қандай да бір сәулелену
кӛзінің сипаттамасы. Жылулық ағынның
сәулелену
бағытына
перпендикуляр
жазықтықта сәулеленуші беттің проекция
ауданына қатынасымен анықталады.
Ячейка
Cell
ячейка Вигнера-Зейтса / wigner cell –
наиболее часто используемая элементарная
ячейка кристалла: для ее построения любой
узел кристаллической решетки следует
соединить
со
всеми
соседними
трансляционно-эквивалентными ему узлами
и
провести
через
середины
соответствующих
отрезков
перпендикулярных к ним плоскости.
Ұяшық
Cell
Вигнер-Зейтс ұяшығы/ wigner cell –
кристалдың кӛп қолданылатын элементар
ұяшығы: оны құру үшін кристалдық тордың
кез келген түйінін оған барлық кӛршілес
трансляциялы-эквивалентті
түйіндермен
қосып және сәйкес келетін кесінділердің
орталары арқылы оларға перпендикуляр
жазықтықтарды жүргізу керек.
ячейка в кристаллах элементарная / unit
cell – часть атомной структуры кристалла,
параллельными
переносами
которой
(трансляциями) в трех измерениях можно
построить всю кристаллическую решетку;
имеет форму параллелепипеда.
кристалдардағы элементар ұяшық / unit
cell
–
параллель
кӛшіру
арқылы
(трансляциялармен) үш ӛлшемде тұтас
кристалды
торды
құруға
болады.
Параллепипед пішінді болады.
ячейка Кнудсена /Knudsen cell – устройство
для получения высокостабильного потока
атомов (молекул) в режиме эффузии.
Кнудсен ұяшығы /Knudsen cell – эффузия
режимінде атомдардың (молекулалардың)
жоғары тұрақты ағынын алуға арналған
құрылғы.
ячейка Пеннинга / Penning cell – примерно
с
1940-х
и
до
коца
1950-х
гг.
словосочетание
«ячейка
Пеннинга»
использовалось как коммерческое название
для магниторазрядных датчиков вакуума. В
конце 1950-х гг. фирма Varian использовала
Пеннинг ұяшығы / Penning cell – щамамен
1940 жылдан 1950 жылға дейін «Пеннинг
ұяшығы» вакуумның магнитті разрядты
датчиктері үшін комерциялық атау ретінде
қолданылды.1950ж соңында Varian фирмасы
газдарды шығару үшін магниттенген газды
390
возможности организации направленного
движения
ионов
в
замагниченной
газоразрядной плазме для откачки газов. В
результате был разработан и выпущен
магниторазрядный
(или
ионно-
сорбционный, по западной терминологии -
ионный) вакуумный насос, который назвали
ячейкой Пеннинга.
разрядты плазмада иондардың бағытталған
қозғалысын ұйымдастырудың мүмкіндіктерін
пайдаланды. Нәтижесінде Пеннинг ұяшығы
деп атаған магнитті разрядты (немесе батыс
терминологиясы бойынша – ионды, ионды-
сорбциялық) вакуумды сорғыны жасап
шығарды да кейіннен қолданысқа ұсынды.
ячейка примитивная / primitive cell –
элементарная
ячейка,
имеющая
минимальную площадь.
См. также разряд Пеннинга (в ст. разряд).
примитивті ұяшық / primitive cell –
минимал ауданға ие элементар ұяшық.
Қара.сон.қ. Пеннинг разряды (ст.разряд)
Часто используемые англиские
сокращения
Жиі қолданылатын ағылшын
қысқартулары
DLC – покрытия
Diamond-like-carbon coatings
Алмазоподобные углеродные покрытия.
Пленки углерода со структурой, близкой к
алмазу и особыми характеристиками:
высокой
твердостью,
высокой
износостойкостью,
очень
низким
коэффициентом
трения
и
высокой
химической стойкостью. С помощью DLC
можно
управлять
смачиваемостью
поверхностей
в
широких
пределах.
Областью их применения большей частью
являются износостойкостью адгезионные и
антиадгезионные
покрытия.
Они
представляют собой группу твердых
веществ с высокой износостойкостью и
очень
малым
трением
(вплоть
до
тефлоноподобных покрытий) для самых
разнообразных технических применений.
Достарыңызбен бөлісу: |