Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К



Pdf көрінісі
бет72/78
Дата03.03.2017
өлшемі4,15 Mb.
#6702
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   78

Хроми́рование 

Chromizing, chrome plating  

1.  Нанесение  тонкого  слоя  хрома  на 

поверхность  металлического  изделия,  чаще 

всего  электролитическим  или  плазменным 

способом.  

2.  Химико-термическая  или  плазменная 

обработка  с  диффузионным  насыщением 

хромом  поверхностных  слоев  металлов  и 

сплавов  для  повышения  их  жаростойкости, 

коррозионной 

стойкости 

в 

разных 


агрессивных средах, износостойкости и др. 

Хромдау 

Chromizing, chrome plating  

1.  Металл  бұйымның  бетіне  кӛбінесе 

электролиттік  немесе  плазмалық  әдіспен 

хромның жұқа қабатын жағу. 

2.  Металдың  және  қоспалардың  беткі 

қабатын  олардың  ыстыққа  тӛзімділігін, 

тозуға тӛзімділігін, әр түрлі агрессивті ортада 

коррозияға  және  т.б.  тӛзімділігін  арттыру 

мақсатында 

химия-термиялық 

немесе 


плазмалық  жолмен  хроммен  диффузиялық 

қанықтыру арқылы ӛңдеу. 



хромирование  вакуумное  /  vacuum  chrome 

plating  —  хромирование  по  схеме  2  путѐм 

сублимации 

хрома 


с 

последующим 

насыщением  им  поверхности  изделия  в 

вакууме.  



 вакуумдық  хромдау  /  vacuum  chrome  plating 

—  вакуумда  хроммың  сублимациялануы, 

сонан  соң  бұйым  бетін  сонымен  қанықтыру 

арқылы, 2-ші сұлба бойынша хромдау.  



хромирование газовое / vapor chrome plating 

— хромирование по схеме 2, основанное на 

взаимодействии  газовой  фазы,  которая 

содержит  хром  (связанной  в  химическом 

соединении)  с  поверхностью  насыщаемого 

металла.  



 газдық  хромдау  /  vapor  chrome  plating  — 

құрамында  хромы  (химиялық  қосылыста 

байланысқан)  бар  газдық  фазамен  ӛзара 

әсерлесуіне  негізделген  2-ші  сұлба  бойынша 

хромдау процесі. 

 

хромирование  диффузионное  /  chromizing 

—  хромирование  по  схеме  2,  при  котором 

насыщение  поверхности  металла  хромом 

осуществляется  из  твердой,  паровой, 

газовой  и  жидкой  фаз.  Диффузионному 

хромированию подвергают детали машин и 

полуфабрикатов  из  стали,  сплавов  из  Ni, 

Mo, Nb, Си и др. элементов.  



диффузиялық  хромдау  /  chromizing  — 

металл  бетін  хроммен  қанықтыру  қатты, 

сұйық,  бу  және  газ  фазаларынан    жүзеге 

асырылатын  2-ші  сұлба  бойынша  хромдау. 

Машиналардың  бӛлшектері  мен  болаттан 

және Ni, Mo, Nb сияқты басқа элементтердің 

қоспаларынан  жасалған  жартылай  ӛнімдер 

диффузиондық хромдалады. 



хромирование 

электрохимическое 

electrochemical  chromizing  —  хромирование 

по схеме 1, осуществляемое в электролите с 

подачей электрического тока.  



электрохимиялық  хромдау  /  electrochemical 

chromizing  —  электролитте  электр  тогының 

бере  отырып  жүзеге  асыратын  1-сұлба 

бойынша хромдау. 



Хроноспектроскопия  центров  окраски 

пострадиационная 

Бояу  орталықтарының  пострадициялық 

хроноспектроскопиясы 

357 

 

Postradiational 



color 

centers 


chronospectroscopy 

Измерение 

спектров 

наведенного 

поглощения  и  кинетики  его  релаксации, 

проводимое    в  режиме  временного 

разрешения,  а  также  анализ  динамики 

изменения интенвисности и структуры этих 

спектров 

входе 


обесцвечивания 

облученного 

стекла 

при 


заданной 

температуре. 

Postradiational color centers chronospectroscopy 

Уақыттық 

рұқсат 

беру 


режимінде 

жүргізілетін 

бағытталған 

жұтылудың 

спектрлері 

мен 


оның 

релаксациясы 

кинетикасының  ӛлшеу,  сонымен  қатар 

берілген температурада сәулеленген шыныны 

түссіздендіру  барысында  осы  спектрлердің 

құрылыстары  мен  қарқындылықтың  ӛзгеру 

динамикасының талдауы. 

Хру́пкость 

Embrittlement, brittleness  

Способность  материала  разрушаться  при 

незначительной 

(преимущественно 

упругой)  деформации  под  действием 

напряжений,  средний  уровень  которых  < 

стт. 


Разрушение 

в 

этом 



случае 

осуществляется 

по 

микрохрупкому 



механизму  развития  трещины:  сколом, 

квазисколом. 



Морттық 

Embrittlement, brittleness  

Материалдың  орташа  деңгейі  аққыштық 

шегінен  тӛмен,  шамалы  деформация  кезінде 

қирау  қасиеті.    Бұл  жағдайдағы  қирау 

сызаттың 

дамуының 

микромортттық 

механизмі негізінде жүзеге асырылады. 

хрупкость тепловая / heat embrittlement — 

уменьшение 

пластичности 

металла 


в 

условиях постоянной нагрузки при высоких 

температурах;  обусловлена,  как  правило, 

выделением  избыточных  фаз  по  границам 

зерна. 

См. также прочность. 



 жылулық  морттық  /  heat  embrittlement  — 

жоғары  температурада  тұрақты  жүктеме 

жағдайында  металдың  иілгіштігінің  азаюы. 

Әдетте, 


дәннің 

шекараларынан 

артық 

фазалардың бӛлінуіне негізделген. 



Сон. қ. қараңыз: беріктілік.  

 

 

Ц 

Цвет плазмы  

Цвет  плазмы  создается  путем  излучения  из 

энергетически возбужденных атомов, ионов 

или 


молекул 

при 


релаксации 

в 

низкоэнергетические  состояния.  Из-за  того, 



что  энергетические  уровни  в  каждом  газе 

имеют 


различные 

перепады, 

каждый 

технологический  газ  проявляет  различные 



характерные  излучения  и,  следовательно, 

различные  характерные  цвета.  Типичными 

цветами  некоторых  часто  применяемых  в 

плазменных  процессах  газов  являются 

следующие цвета: 

CF

4



: синий; 

SF

6



: бледно-голубой

SiF


4

: голубой; 

SiCl

4

: голубой; 



Cl

2

: бледно-зеленый; 



CCl

4

: бледно-зеленый; 



H

2

: розовый; 



O

2

: бледно-желтый; 



N

2

: красный до желтого



 

Плазманың түсі 

Плазманың 

түсі 

энергетикалық 



қозған 

атомдар,  иондар  немесе  молекулалардың  

тӛменгі  энергиялық  күйге  релаксациясы 

кезінде  сәуле  шығару  жолымен  пайда 

болады. 

Әрбір 


газдағы 

 

энергиялық 



деңгейлердің 

арақашықтығы 

әртүрлі 

болғандықтан,  әрбір  технологиялық  газдың 

сәулелік  сипаттамасы  әртүрлі  болып  келеді, 

соның  нәтижесінде  әрбір  газ  әртүрлі  түстік 

сипаттамаға 

ие 


болады. 

Плазмалық 

процестерде  жиі  қолданылатын  газдарға  тән 

кейбір түстерді атап кетсек: 

CF

4

: кӛк; 



SF

6

: бозарыңқы-кӛкшіл; 



SiF

4

: кӛкшіл; 



SiCl

4

: кӛкшіл; 



Cl

2

: бозарыңқы-жасыл; 



CCl

4

: бозарыңқы-жасыл; 



H

2

:  қызғылт; 



O

2

: бозарыңқы-сары



N

2

: сарыға дейінгі қызыл; 



Br

2

: қызғылт; 



He: күлгінге дейінгі қызыл; 

358 

 

Br



2

: красноватый; 

He: красный до фиолетового

Ne: кирпичный цвет; 

Ar: темно-красный; 

Цвет плазмы можно использовать не только 

для  определения  технологического  газа,  но 

и  для  качественной  оценки  отсутствия 

загрязнений технологического газа. 

Ne: кірпішті түс; 

Ar: қараңғы-қызыл

Плазманың    түсін  тек  қана  технологиялық 

газды  анықтауда  ғана  емес,  сонымен  қоса, 

технологиялық  газд  ластанудың  жоқтығын 

сапалы  түрде  анықтауда  да  қолдануға  

болады.  



Цемента́ция 

Cementation; 

case-hardening, 

carburizing, 

carbonization 

1.  Процесс  химико-термической  обработки 

металлических  изделий,  преимущественно 

стальных,  с  диффузионных  насыщением 

поверхных  слоев  до  0,8-1,2  %  С  при 

температуре  900-950  °С.  Цель  цементации 

—  получение  высокой  поверхностной 

твердости,  износостойкости,  контактно-

усталостной  выносливости  при  сохранении 

низкой прочности и повышенной вязкости в 

сердцевине.  

2. 


В 

цветной 


металлургии 

— 

гидрометаллургический 



процесс, 

основанный 

на 

вытеснении 



более 

электроположительных 

металлов 

из 


растворов  менее  электроположительными 

металлами,  находящимися  в  твердом 

состоянии. 

Цементтеу 

Cementation; 

case-hardening, 

carburizing, 

carbonization 

1. 


900-950 

°С 


температурада 

беттік 


қабаттардың диффузиялық қанығуы 0,8-1,2 % 

дейінгі 


металл, 

негізінен 

болатты, 

бұйымдарды  химиялы-термиялық  жолмен 

ӛңдеу  процесі.  Цементтеудің  мақсаты  – 

ӛзекшесінде  жоғары  тұтқырлықты  және 

тӛмен  беріктілікті  сақтай  отырып,  дененің 

бетінің  қаттылығын,  тозуға  тӛзімділігін, 

контактілі-қажуға тӛзімділігін арттыру. 

2.  Түсті  металлургияда  –  ерітіндіден 

анағұрлым оң зарядталған металдарды қатты 

күйдегі әлсіздеу оң зарядталған металдардың 

ығыстырылып  шығарылуына  негізделген 

гидрометаллургиялық процесс.  



 

цементация 

вакуумная 

/ 

vacuum 


carburizing 

 

высокотемпературный 

процесс 


газовой 

цементации, 

использующий давления в печи в интервале 

13  -  67  кПа  во  время  цементационного 

цикла.  Стали,  проходящие  эту  обработку, 

аустенитизируются  в  неглубоком  вакууме, 

цементируются 

с 

помощью 



углеводородного  газа  путем  диффузии  в 

неглубоком вакууме, а затем закаляются. 



вакуумдық  цементтеу  /  vacuum  carburizing 

—  цементтік  цикл  кезінде  пештегі  қысым 

шамасы  13-67  кПа  интервал  аралығында 

болатын  газдық  цементтеудің    жоғары 

температуралы процесі. Осы ӛңдеуден ӛтетін 

болат  терең  емес  вакуумда    аустениттеледі, 

кӛмірсутекті    газдың  кӛмегімен  терең  емес 

вакуумда 

диффузия 

нәтижесінде 

цементтеледі, сӛйтіп шынықтырылады.  

цементация  газовая  /  gas  carburizing  — 

цементация  по  схеме  1  в  газовой  среде 

(карбюризаторе)  на  основе  СО—  СО

2

  при 



930—950  °С,  обеспечививающее  получение 

цементов. 



газдық  цементтелу  /  gas  carburizing  — 

газдық  ортада  (карюризаторда)  930—950  °С 

температурада  СО—  СО

  негізінде  1  схема 



бойынша цементтеу.  

цементация  ионная  /  ion  carburizing  — 

цементация  по  схеме  1  в  сильноточном 

тлеющем 

разряде 


между 

катодом 


(изделием)  и  анодом  в  газовой  среде  при 

давлении  ниже  атмосферного  (0,13-1,95 

кПа).  

 

иондық  цементтеу  /  ion  carburizing  — 

газдық  ортада  атмосфералық  қысымнан 

(0,13-1,95 кПа) тӛмен қысымда катод (бұйым) 

пен  анодтың  арасындағы  жоғары  дәлдікті 

солғын разрядта 1 схема бойынша цементтеу. 

цементация 

плазменная 

/ 

plasma 


carburizing — синоним термина цементация 

плазмалық  цементтеу  /  plasma  carburizing 

 иондық цементтеу терминінің синонимі. 



359 

 

ионная.  



Цена 

генерации 

(покрытия) 

энергетическая 

Energy cost of (thin film) generation 

Удельный  расход  энергии  на  получение 

единицы  объема  покрытия  (или  расход 

энергии  на  осаждение  тонкой  пленки, 

нормированный на атом). Используется как 

мера 

эффективности 



технологического 

процесса. 



 Генерацияның 

 

(жабынның) 

энергетикалық бағасы 

Energy cost of (thin film) generation 

Жабынның 

бірлік 


кӛлемін 

алу 


үшін 

энергияның  меншікті  шығыны  (немесе 

атомға  нормаланған  жұқа  қабыршықтың 

тұндырылуына 

энергияның 

шығыны). 

Технологиялық 

процестің 

тиімділігінің 

ӛлшемі ретінде қолданылады.  



Центрифигурирование 

Centrifugation,  centrifuging  (от  центр  и  лат. 

fuga – бегство, бег) 

Разделение 

неоднородных 

систем 


(например, жидкость – твердые частицы) на 

фракции  по  плотности  при  помощи 

центробежных  сил.  Центрифигурирование 

осуществляется  в  аппаратах,  называемых 

центрифугами. Применяется  для отделения 

осадка от раствора, отделения загрязненных 

жидкостей  и  т.д.  центрифигурирование 

используют  для  разделения  изотопов,  в 

частности при обогащении урана. 

Орталықты  қалқалау 

Centrifugation,  centrifuging  (от  центр  и  лат. 

fuga – бегство, бег) 

Центрден  тепкіш  күштердің  кӛмегімен 

тығыздық бойынша біртекті емес жүйелердің 

(мысалы,  сұйықтық-  қатты  бӛлшектер) 

фракцияларға 

бӛлінуі. 

Центрифугалау 

центрифуга  деп  аталатын  аппараттарда  іске 

асады.  Ерітіндіден  тұнбаны  бӛліп  алу  үшін, 

ластанған  сұйықтарды    бӛліп  алу  үшін  және 

т.б  қолданылады.  Центрифугалау  кӛбінесе 

изотоптарды  бӛлу  үшін,  кӛбінесе  уранды 

байыту үшін қолданылады. 

Центры  люминесценции  –  то  же,  что 

центры свечения. 

Центры  люминесценции  –  жарқырау 

орталықтарының ӛзі. 

Це́нтры о́краски 

Color center 

Дефекты 

кристаллической 

решетки, 

поглощающие свет в спектральной области, 

где  собственное  поглощение  кристалла 

отсутствует. 

Первоначально 

термин 


«центры  окраски»  относился  только  к  так 

называемым  F-центрам,  обнаруженным 

впервые  в  1930-х  гг.  в  кристаллах 

галогенидов 

щелочных 

металлов 

и 

представляющим собой анионные вакансии, 



захватившие электрон.  

В  дальнейшем  под  ними  стали  понимать 

любые  точечные  дефекты  кристаллической 

решетки,  поглощающие  свет  вне  области 

собственного 

поглощения 

кристалла, 

катионные 

и 

анионные 



вакансии, 

междоузельные  ионы  (собственно  центры 

окраски), а также примесные атомы и ионы 

(примесные  центры  окраски).  Центры 

окраски 

обнаруживаются 

во 

многих 


неорганических  кристаллах,  стеклах,  а 

также в природных минералах. 



Боялу орталықтары 

Color center 

Кристалддың  меншікті  жұтылуы  болмайтын, 

спектрлік  облыстағы  кристалл  торының 

ақаулары.  Бастапқыда  «бояу  орталықтары» 

термині  тек    алғаш  рет  1930  жылдары  

галогенді сілтілік металлдардың кристалында 

байқалған  және    электрондар  қармаған 

аниондық  вакансиялар  болып  келген  F-

орталықтарға  тән  болды.Ары  қарай  олар 

ретінде    кристалдың  меншікті  жұтылу  

облысынан  тысқары    жарық  жұтатын 

кристалл  торының  кез  келген  нүктелік 

ақауларын,  катиондық  және  аниондық 

вакансияларды, 

түйінаралық 

иондарды 

(меншікті 

бояу 

орталықтары) 



қабылдады.Бояу 

орталықтары 

кӛптеген 

бейорганикалық  кристаллдарда,  әйнектерде, 

сонымен 

қатар 


табиғи 

минералдарда 

кездеседі. 

. 

центр окраски дырочный / hole color center — 

дефект структуры кристалла, захвативший и 

удерживающий дырку. 

кемтіктік бояу орталығы / hole color center — 

кемтікті  қармаған  және  ұстап  тұратын  кристалл 

құрылымының ақауы. 


360 

 

 



центр  окраски  электронный  /  electron  color 

center  —  дефект  структуры  кристалла, 

захвативший и удерживающий электрон. 

См.  также  спектр  кристаллов  (в  ст. 



спектр). 

электрондық бояу орталығы  / electron color 

center  —  электронды  қармаған  және  ұстап 

тұратын кристалл құрылымының ақауы. 

 

Це́нтры рекристаллиза́ции (заро́дыши) 

Recrystallization center 

Области  с  совершенной  кристаллической 

решеткой,  отделенные  от  окружающего 

материала  высокоугловой  (15-20  град.) 

границей 

и 

способные 



к 

самопроизвольному росту. 



Рекристализациялау 

 

орталықтары 

(туындылар)  

Recrystallization center 

Кристалдық  тордың  материалдан  үлкен 

бұрышты 


(15-20 

град.) 


шекарамен 

оқшауланған және ӛз бетінше ӛсуге қабілетті  

жетілген облысы.  

Центры 

свечения 

(центры 

люминесценции) 

Luminescence centers  

Дефекты 

кристаллической 

решетки, 

обусловленные  свечением  люминофора.  В 

кристаллофосфорах  центры  свечения  могут 

быть  обуслены  структурными  дефектами 

кристаллической  решетки  (катион  и  анион, 

вакансии,  междууз.  атомы  и  ионы)  —  так 

называемые  собственные  центры  свечения, 

и  активаторами  (специальными  вводимыми 

атомами  и  ионами)  —  носят  название 

примесные центры свечения.  

См. также люминесценция. 

Жарқырау  орталықтары  (люминесценция 

орталықтары) 

Luminescence centers  

Люминофордың  жарқырауына  негізделген 

кристалдық  тордың  ақаулары.  Кристалды 

фосфорларда 

 

жарқырау 



орталықтары 

кристалдық  тордың    (катион  және  анион, 

вакансия,  түйінаралық  атомдар  мен  иондар) 

құрылымдық 

ақаулары 

нәтижесінде 

(меншікті  жарқырау  орталықтары)  және 

белсендіргіштердің 

(арнайы 

ендірілген 

атомдар  мен  иондардың)  нәтижесінде  пайда 

болуы мүмкін. 

Сон. қ. қараңыз: люминесценция. 

Цианирование 

Cyanidation, 

cyaniding, 

case 


hardening, 

cyanide (case) hardening, cyanide leaching 

Насыщение  поверхностных  слоев  стальных 

изделий  одновременно  углеродом  и  азотом 

при  нагревании  в  расплаве,  содержащем 

цианид, например, NaCN или KCN. Один из 

способов  химико-термической  обработки 

металлов.  Проводят    обычно  в  ванных 

печах.  При  цианировании  на  границе 

раздела внешней химически активной среды 

с 

поверхностью 



металла 

образуются 

углерод  и  азот  в  атомарном  состоянии, 

которые 


затем 

диффундируют 

в 

поверхностные 



слои 

металла. 

Образующиеся при этом твердые растворы, 

карбидные  и  нитридные  фазы  резко 

отличаются  по  свойствам  от  железа. 

Глубина  диффузии  элементов  возрастает  с 

повышением 

температуры 

и 

продолжительности  процесса.  Применяют 



цианирование 

для 


повышения 

поверхностной  твердости,  износостойкости 

и усталостной прочности стальных изделий. 

Цианидтеу  

Cyanidation, cyaniding, case hardening, cyanide 

(case) hardening, cyanide leaching 

Болат 


бұйымдардың 

беткі 


қабаттарын 

цианидті  балқымада  мысалы,  NaCN  немесе  

KCN  бірмезгілде  кӛміртекпен  және  азотпен 

қыздыру 


арқылы 

қанықтыру 

процесі. 

Металды  химиялы-термиялық  ӛңдеудің  бір 

түрі.  Әдетте  ванналы  пеште  жүргізіледі. 

Цианидтеу  кезінде  сыртқы    химиялық 

белсенді 

ортаның 


металмен 

бӛліну  


шекараларында  кейіннен  металдың  беттік 

қабаттарында  диффундирленетін  кӛміртегі, 

атомдық  күйдегі  азот  пайда  болады.  Осы 

ретте  туындайтын  қатты  қоспалар,  карбид 

және 

нитрид 


фазалар 

темірден 

кӛп 

ерекшеленеді.  Элементтердің  диффузиясы 



температураның  және  процесстің  ұзақтығы 

артқан  сайын  артады.  Цианидтеуді  қатты 

дененің 

беттік 


қаттылығын, 

тозуға 


тӛзімділігін және болат бұйымдардың қажуға 

беріктігін күшейту үшін қолданады. 



361 

 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   68   69   70   71   72   73   74   75   ...   78




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет