Айтыс II том

264
Қазақ өнерінің антологиясы
Берейін сөздеріңе тамам жауап, 
Тыңда, сал, ақын Мансұр, құлағыңды.
Қураған қурайларың көп десең де, 
Нанбаймын өтірікпен ептесең де. 
Сауысқан, ала қарға – қалың құсың 
Айтайын ақиқатын, жек көрсең де.
Болатын қоян сойса, қой сойғандай, 
Болмаса, мысал айтылған кеп-кешегі.
Мақтадың көлі көп деп Сырларыңды, 
Сарысу, Сырдан арғы қырларыңды. 
Мақтаған мергендерің атып жейді, 
Тамағы қоян менен қырғауыл-ды.
Қып-қызыл Сырың тікен, шеңгел шығар, 
Аз түп тал қайырына өнген шығар. 
Шошқаны көл жағалап қашып жүрген 
Бірталай мал деп, көзің көрген шығар. 
Нәзірге ат пен түйе деген сөзің 
Әшейін құр көтерген кеудең шығар. 
Мас болсаң, арақ ішіп, мал не керек, 
Есепсіз соған берген теңгең шығар. 
Бейқадір халқы қылмай аяқасты, 
Бола ма есті жігіт елден шығар. 
Кеңеске, асыл сөзге кем екенсің, 
Деп едім өнеріне сенген шығар. 
Қалтаңдап шамға айналған шіркейдей-ақ, 
Сор қысып сен жазғанды келген шығар.
Ал, аға, сенен сырды жасырмаймын, 
Орынсыз ептеп айтып, асырмаймын. 
Аңласаң, әңгімеме назар салып, 
Ақ балдақ тасқа шабар асылдаймын. 
Ағатай, қадіріме жетсең танып, 
Гауһардың жанған шырақ тасындаймын. 
Сабырсыз, салмақсыз деп кемітсең де, 
Түбінде озбай сенен басылмаймын. 
Маңызы әңгімеңнің шамалы екен, 
Бір атым маңызындай насыбайдың. 

265
Айтыс II том
Ал, ағай, айыбыңды аңламайсың, 
Айтты деп ашуланып қалмағайсың. 
Болғанмен тілің желді, ернің епті, 
Киерлік қабір жазы нар болмайсың. 
Көшкенде кереге артып, кемпір мінер 
Қисық төс бақырауық қылағайсың.
Кедейді кім нанады бай дегенмен, 
Жиылған пұл, айдар малға сай дегенмен. 
Шолпанның жұлдыз аты жасырынбас 
Жалтырап жаңа туса, Ай дегенмен.
Кемітпе қызырсыз деп Қызылқұмды, 
Жерің ғой биыл сенің пайда көрген.
Ал, аға, өрге жүздің өнеріңмен 
Шығады түрлі кеңес көмейіңнен. 
Казақтан асып келген азамат деп, 
Біздің ел құрмет етті-ау, келгеніңнен.
Көзіңе тарыдай нәп көрінбеді, 
Канша ішіп, біздің жерден жегеніңмен. 
Жер жетпес қадіріңе шөлдер артық, 
Болыстың құрметіне муапық деп, 
Жай бердік бәріміз де төбемізден. 
Ойлаймын бір қиялда жүрісіңді 
Халқынан шыққан ба деп безерінен. 
Басында қадіріңе халқың жетсе, 
Тентіреп, не ғып келдің өз еліңнен?
Түбінде, қанша айтқанмен, шөлде мін жоқ, 
Жалғыз-ақ аққан бұлақ, көлдерім жоқ,
Қарақалпақ сараң деп кемітесің, 
Ішіне шақырса да, келгенім жоқ. 
Шалқақтап, бағынбаған байға қарап, 
Бәлені сен шығардың елдегі жоқ.
Тастай бер салмақты сөз, тапсаң егер, 
Кісіні Құдай алсын, сасса егер. 
Бейнет деп бір құдықты кемітпесең, 
Сөздерің – айтқаныңның бәрі бекер.

266
Қазақ өнерінің антологиясы
Ағатай, ілімнен бар талабыңыз, 
Бар дейді жазған қағаз-қаламыңыз. 
Ел ішкен бұлаққа тең таза құдық,
Бар болса, әр нәрседен хабарыңыз. 
Мұныңды өтірік деп айта алмаймыз, 
Қаттырақ сол себептен табаныңыз. 
Жан болса, жалаң аяқ, кебіс киген, 
Ыстыққа біздің қылған амалымыз. 
Біздің жұрт ат мінеді арғымақтан, 
Құйысқан, күміс жүген жарқыратқан. 
Мереке күнде жиын бәйге қосқан, 
Байтақты тамашалы халқым жатқан.
Елінің еркегінен қатыны – би, 
Кіргені қараңғылық кепеден үй. 
Болған соң еркегінен даражалы, 
Әйелі ізет тұтып, қылмайды сый. 
Қай баққа, қай дәулетке әйелің мас, 
Бар болса, жұдырықтай басыңда ми.
Саған сөз айтып болмас қонбаған соң, 
Келіп жүр Сырдан кедей оңбаған соң, 
Барлығы сыпайыдай сылдырайды, 
Жалғыз-ақ жалаң аяқ болмаған соң.
Ағатай, сынадың ба сырымды алып? 
Білдің бе мінезім мен мінімді анық? 
Қиялмен жоқ нәрсені табамын деп, 
Қинады қиял сенің миыңды алып, 
Ешкі, қой, есек, сірә, аттан озбас.
Қосылып марал болмас сиыр барып. 
Білмейсің басыңа мін болған жерді, 
Біздің шөл көңіліңнің толған жері. 
Көрген соң Сырдан жәбір түрлі-түрлі 
Қаңғырып, басың мұнда сордан келді. 
Арыстан, аю болдым дейсің шөлде 
Жартас көп құр әшейін тұрған тегі.
Еліңде қарсақпысың, түлкімісің 

267
Айтыс II том
Абайла, қалдың жұрттың күлкісіне. 
Бұл айтқан сөзің сірә, жалған емес, 
Дабысың жайылып тұр жұрт ішіне.
Ал, аға, қайдан білдің ақ сырымды?
Ақсатып байқадың ба бастан мінді. 
Жақсылар жәрдеміне сені алды деп, 
Қорғалап көресің бе сасқанымды?
Қазақтың хан, қарасы артында тұр 
Тастай бер, тіреп тұрған аспаныңды.
Болдым деп жалғыз шайыр ақын құмда, 
Қазақты, қарақалпақ айырдың ба? 
Келсең де, кеуде керіп, жарлымын деп, 
Іркіліп айтар сөзден тарылдың ба? 
Насихат маған айтпақ болғың келді, 
Қадірлі қайнағам мен қайыныма.
Ағатай, бұл не сиқың – жалғыз жүрсің, 
Айрылып ағайыннан, қаңғып жүрсің. 
Отызға келгеніңше орын таппай, 
Ісіңнің бәрі екен қарадүрсін. 
Менімен ерегісіп ерсінгендей, 
Бар еді қай көмегің, қай бір күшің?
Әңгімем ада болмас кідірмесем, 
Тоқтатып ала алмайсың түбінде сен. 
Қисайып кесірленіп кейіп жүрсің, 
Кедейлік Сырдан келген мінің десе. 
Бай болсаң, Сырдан тысқа шықпай жатып, 
Болмай ма басқа жұртқа білінбесең?
Ісіңді өзің ашқан айып дейсің.
Болса да, ақылың кем, тілің шешен. 
Бір сөзді жаңа таптың қорынарлық, 
Айтайын бұған жауап, толық, анық. 
Етеді өнбес дауды есуас жігіт, 
Көп екен маңдайыңда сорың анық. 
Шығардың ар-намысын, айта қалдың, 
Келіп пе ең доверносын қолыңа алып: 

268
Қазақ өнерінің антологиясы
Қолыңнан келсе мені апарып бер,
Отырдың жақын жерден орын алып.
Айтасың әдетіңді халқыңдағы, 
Сыр елі, қыз қашырған салтың-дағы. 
Сырдағы қырық мың қулық бір кедейге 
Келуге біздің шөлге артылмайды. 
Бір қызға отыз күйеу, он құдағи, 
Сыр елін әлдеқашан ант ұрғалы.
Торлаумен өлеңіңді толғана бер, 
Жеріңді қорғалатар қолға ала бер. 
Ақылың Аплотондай болса да артық, 
Сорыңнан артық емес сенде өнер.
Мансұр: «Бұл сөзге тоқталдым», – дейді. Екінші бір ретте өзімен 
бірге туысқан Нартай ақын: «Бұған жауап оңай ғой, жеңілуге бол-
майды»,– дейді.
Нартайдың Дәмеге берген жауабы:
Дәме қыз, шын қыласың жалғаныңды, 
Дабысыңды әркім сырттан аңғарулы. 
Елге мін, жерге сынды таққаныңнан — 
Ұятқа білмеймісің қалғаныңды? 
Айыпты ақылды адам аша ма екен? 
Шамасы байқап қалдым жан-жағыңды. 
Айтайын білгенімді мен де анықтап, 
Айтты деп, көңіліңе дық алма мұны. 
Дәмежан, ақыл шақыр, ашуды қой, 
Көп сөзді тоқтат енді, асырдың ғой. 
«Асауды жібере тарт!» –деп отырмын,
 Ойланшы, қарқыныңнан басылдың ғой.
Айтыпты көп балалық мінезіңді,
Ағаңмын, аяғына басыңды қой. 
Бар шығар өз жұртыңа еркелігің, 
Елімнің мен де сендей тентегімін. 
Болмалық абыройсыз – айып ашып, 
Екеуміз ала алмаймыз ел теңдігін. 

269
Айтыс II том
Бір жылша құрмет қылған қонағыңмын, 
Қайтамын өз жұртыма ертең бір күн.
Дәме қыз, жаман емес, жақсы адамсың, 
Айыбын енді еліңнің ашпағайсың.
Бірінші зор айыбың бұл емес пе, 
Жылатсаң, бір момынның жас баласын?
Секілді кей мінезің құтырғандай, 
Сөйле сөз сабыр қылып, тыпырламай. 
«Өз атын көкек айтып шақырады», 
Қой, Дәме, сен де көкек сықылданбай.
Сен қыз – Сыр бойының қашқан қызы, 
Жақсы қыздың тұрмайсың басқан ізі. 
Көңілің күйеуіне толмаса егер, 
Қайтарып аламыз да ақшамызды. 
Ерді әйел кемітеді жарлы болса, 
Қойғандай ерісін деп тасқа мұзды.
Қайнына байы жас қыз хабар салар, 
«Балаң жас, қалаймын,– деп,– басқа ізді». 
Қызығып кейбір әйел бақ-дәулетке, 
Сүймейді бай болмаса басқамызды.
Ақ Дәме, әйел болсаң, бәрің бірсің, 
Айтылған бұл сөзіме өзің түсін. 
Әйелдің осы айтылған бірі болсаң, 
Сөзіңнің, сорлы Дәме, дәмі құрысын. 
Күндікке алтынмын деп отыр едің, 
Көрдің бе, әні, шықты енді мысың?
Жігітке қашқан да қыз, құшқан да қыз, 
Қыз көрсек, бәріміз де құшқандаймыз. 
Осы айып болса, егер өз басыңда, 
Қалдыңыз қашқан қызға ұқсап нағыз.
Бұл сөзге сонда Дәме тоқталады, 
Айтуға оған жауап жоқ болады. 
«Жүйрікке – томар» деген нақылдай-ақ, 
Бір атым ажалдыға оқ болады.

270
Қазақ өнерінің антологиясы
ӘЖЕК ПЕН ШӘРІПЖАМАЛ 
Әжек:
Әуелі сөз сөйлеймін ойда бардан, 
Анадан өлмей қалмас туған адам. 
Біз тұрмақ, Адам ата олар да өткен, 
Болады кімге жолдас пәни жалған?
Сыртыңнан ақын деген атыңды естіп, 
Әдейі айтысуға келдім саған. 
Даңқты сен сықылды болмасам да. 
Бұл жолы бәйге алмақпын келсе, шамам.
Қарышта, барың болса, қапы қалма, 
Деп жүрме бұл Әжекті жәй бір адам. 
Мен саған біле білсең, келген тажал, 
Із қуып, сұрастырып одан-бұдан.
Бұл сөзді бұл неліктен айтты деме, 
Түсінсең пернелеген наздық саған. 
Әуелі тосырқамай өзің менен, 
Өлең айт, отыр-дағы бері таман.
Шәріпжамал:_Сөйлей_бер,_жеке_батыр,_сөзіңді_енді,_Сыртыңнан_естуші_едім,_көзім_көрді._Болғанда_сіз_іздеген,_біз_–_сұраған,_Тойында_Жәмиланың_кезім_келді._Әжек'>Шәріпжамал:
Мен-дағы сөз сөйлеймін ойда бардан,
Ер жігіт қор болмайды талаптанған.
Барында талабыңның талпынып қал, 
Әр жерде-ақ талапсыздар қарап қалған.
Таластан, тартысудан, шекісуден, 
Адамға өнер-айла сабақталған. 
Бұл өмір басымызда тұра бермес, 
Бір күні-ақ өте шығар жарақталған. 
Жас өсіп, кәрі еңкейіп, орта ер жетіп, 
Бұл тағдыр уақытыңды санап болған. 
Талпынып ойда барды қарыштап қал, 
Қызық шақ кетпей тұрып жастық қолдан. 
Кез болдың дәм-тұз айдап бұл жиында, 
Болғанда сен іздеген, біз – сұраған. 
Аптықпа, Әжек батыр, сабырлық қыл, 
Асығу өз басыңа болар жаман. 
Әркімнің тауы өзіне биік деген, 
Біле білсең, ескеріп айтам саған. 
Сен-дағы іздеп келген бір ер едің, 
Өлең айт, тәуір сайлап, қарап маған. 

271
Айтыс II том
Әжек:_Дауысың,_Шәріпжамал,_таудан_биік,_Жалғаннан_кім_безіп_жүр_нәсіп_тиіп_Қаңлының_барлық_қызы_ақын_шығып,_Тұсыңа_жаңа_келдім_кезек_тиіп._Шәріпжамал'>Әжек:
Сирағы мылтығымның қу тал болды, 
Атқаным сілеусін деп, сусар болды. 
Бұл сапар жолым менің болады екен, 
Іздеген сұрағанға душар болды.
Шәріпжамал:
Сөйлей бер, жеке батыр, сөзіңді енді, 
Сыртыңнан естуші едім, көзім көрді. 
Болғанда сіз іздеген, біз – сұраған, 
Тойында Жәмиланың кезім келді.
Әжек:
Сөйлейін, олай десең, алғы биден, 
Кімдер кеп, кім өтпеген бұл дүниеден? 
Шәріпжамал, көрмесек те, есенбісің, 
Шырайлы жұрт қараған жақсы күймен?
Шәріпжамал:
Саумысың, Әжек, сен де көрмегелі?! 
Пәнденің жүз көрісер өлмегені. 
Болғанда сен іздеген, біз – сұраған, 
Қоялық есендесіп келсе, жөні?
Әжек:
Келмесін пейілі кеңге неге жөні, 
Қолың бер, расын айтсаң, сен де оны. 
Болғанда сен ақ шәйнек, мен – самаурын, 
Мен келдім ақ шәйнекті демдегелі.
Ұядан ұмтыла ұшқан ақ балапан, 
Қолыңа келіп қондым жем жегелі. 
Шәріпжамал, осы бастан есіңде ұста. 
Қалайда тояттаймын, келсе, жөні.
Шәріпжамал:
Сен, Әжек, жел сөзге еріп, болма сері, 
Қырғи сап, ілдіргендей бөденені. 
Өлең айт, тәуір сайлап жөніңменен, 
Желігіп, қозғай берме әлденені.

272
Қазақ өнерінің антологиясы
Талпынып, бала құстай ұмтыласың, 
Еңбексіз ақ төсімнен жем жегелі. 
Өзіңе қанша уақыт болып еді,
Жолына боз [бей]бастық ермегелі?
Жүзіңді [мен] манадан зорға көрдім, 
Адамдай асық болған көрмегелі. 
Бар ма еді араздығы бұл Әжектің,
Тұсыма ерте басып, келмегені?
Әжек:
Дауысың, Шәріпжамал, таудан биік,
Жалғаннан кім безіп жүр нәсіп тиіп?
Қаңлының барлық қызы ақын шығып, 
Тұсыңа жаңа келдім кезек тиіп. 
Шәріпжамал: 
Сен, Әжек, ой жіберші бері қарап, 
Сыймайды бір кеудеге екі талап. 
Ұстаған екі кеме суға кетер, 
Есіңде жоқ па сенің дейтін сабақ?
«Алыстан әдейі іздеп келдім мен», – деп, 
Айттың сен оның несін сөзге балап?
Ер болсаң, уәделі сертке жеткіз, 
Қаңлының не таппақсың қызын санап?
Әжек:
Болады кімге жолдас дүние деген, 
Би, шешен жиын десең үймелеген. 
Тұсыңа ерте-ақ басып, келіп едім,
 Бозбала жол бермейді кимелеген. 
Қаңлының жігіттерін сұғанақ қып, 
Жаратқан мен не дейін бұл иеден?
Шәріпжамал: 
Көшкенде мінетінім таған керсін, 
Алыстан іздеп келген, Әжек, сенсің. 
Адамға анау-мынау жолың беріп, 
Жүретін жайбарақат қандай ерсің?

273
Айтыс II том
Алдыңда қайда барсаң, есік жабық, 
Сен қашан тең құрбыңмен теңелерсің? 
Бозторғай қой үстінде жұмыртқалап, 
Боламыз қай уақытта, Құдай білсін?
Әжек:
Дүние бір қисық жол бұраңдаған, 
Бақ тайса, ерге дәулет құралмаған. 
Әр іске асы болма сөз қуарлық, 
Өмірің алдап кетер тұмандаған.
Шәріпжамал:
Ал, Әжек, сен айтты деп молда барман, 
Құдайдың көрдім ісін басқа салған. 
Жүректің шын жұмбағы бір шешілер, 
Шешілмесе, кетед те іште арман. 
Әуелде аса жүйрік болсаң-дағы, 
Кәзірде сен боп тұрсың кейін қалған.
Әжек:
Мінгенім астымдағы қоңыр дөнен, 
Азырақ, көбеңдігі сұлы жеген. 
Танбайды сонда-дағы шабысынан, 
Әдейі жарысуға келген сенімен.
Әуелде жаралуы шыны құрыш, 
Болатты жасық болмас соққанменен. 
Болмаса, шебер салған асыл өрнек, 
Өзгермес жауын шайып, кепкенменен, 
Жоқ деген игіліктің ерте-кеші, 
Бұйырған кетпес, уақыт өткенменен.
Шәріпжамал: 
Арғымақ ат та жақсы шаппаса да, 
Қақпанға түсер қасқыр сақтанса да. 
Жапалақ қайырғанмен қаз алмайды, 
Басына жез томаға қаптаса да. 
Жетесіз жабы шауып, бәйге алмайды, 
Сүт беріп, ақ бидаймен баптаса да. 
Өжет бол, алғың келсе, тіршілікте.
Басыңды қанжарменен ап қалса да. 

274
Қазақ өнерінің антологиясы
Асылдың сыны кетпес, сыры кетер, 
Берікте Әжек батыр сақталса да.
Әжек:
Шырағым, сөз айтасың қалай-қалай?
Әр істі көріп жүрміз жастан талай. 
Мақтанба жетелімін, жүйрікпін деп, 
Қайтер ең, жеңіп өтсем алдыңды орай?
Кездескен нелер жүйрік, кетті олар да, 
Жарыста бұл Әжекке шыдап тұрмай. 
Қаңлының биігінде сен бір шынар, 
Бұтағың өрлей бермес бір күн сынбай.
Білемін сының кетпес, сырың кетер, 
Айрылып жапырағыңнан болсаң жұрдай.
Егерде сен жүйрік боп, мен жабы боп, 
Бәйге алам жарыссам да, бақытым солай.
Шәріпжамал: 
Білемін сенің атаң – Құнанбайды, 
Той десе, Шәріпжамал бұлаңдайды. 
Шабысты былай қойып желісіме, 
Жабылар қатарласып, жүре алмайды.
Қанатым күн шалмаған мен бір тұйғын, 
Жолымда жапалақтар тұра алмайды. 
Өрем кең: шапсам – озам, қусам – жетем, 
Менімен ерегескен тыңаймайды, 
Байқап бас аяғыңды, Әжек, батыр, 
Аңғарып, білмек болсаң, біздің жайды.
Әжек:_Сұрасам,_Үкібайды_Арғын,_–_дейді,_Қаңлыға_мұра_болып_қалдым,_–_дейді._Сен_тұрмақ,_мен_ойласам,_құса_болам,_Нәубетін_әкеңіздің_алдым,_–_дейді._Шәріпжамал'>Әжек:
Онтағар, Қызылбөрік Албаным бар, 
Бәйгені таласқанда алғаным бар. 
Кешегі жиырманың әсерінде,
Бұғалық талай қызға салғаным бар.
Әжекті танымаған дұспандардың, 
Талайын бөктергімен алғаным бар.

275
Айтыс II том
Шырағым, желік сөзге ере бермей, 
Әуелі алды, артыңды аңғарып ал.
Шәріпжамал:
Онтағар, Қызылбөрік Албан болсаң, 
Бәйгені таласқанда алған болсаң, 
Ұсташы, кәне, мені қолың жетсе, 
Бұғалық талай қызға салған болсаң.
Әжек:
Онтағар, Қызылбөрік Албан едім, 
Бәйгені таласқанда алған едім. 
Сен түгіл мыңнан озған қашаған да, 
Бұлтартпай, шалма құрық салған едім.
Шәріпжамал, жүйрік болсаң бауыр жазып, 
Құлаштай келді бүгін зымғыр жерің.
Қайтсең де, қамданып қал, қапы қалма, 
Басып кетіп жүрмесін менің перім. 
Қаңлының құрық жетпес қашағаны, 
Байқамассың ноқтаның тиген жерін.
Шәріпжамал:
Болжайды есіктегі төрдегіні,
Мал жейді төрт аяқты жердегіні.
Әй, Әжек, асқақтамай, аңғарып бас,
Басыңа тауып аларсың ермегіңді.
Тірі Албан жабылсаң да, жеңе алмассың,
Қоймасаң, алып келіп көрдегіңді.
Әжек:
Түн жарып, Ай туады кесесінен, 
Өлеңнің жол салайын төтесінен. 
Қаңлыдан әлі ондай қыз шыққан жоқ,
Жүрмесе, қайта туып шешесінен. 
Сонда-дағы жарармын шабысына. 
Екі емес, туса да, үш есесімен. 
Қалай айт, олай айтсаң, Шәріпжамал, 
Қаңлының мен қорықпан кесесінен.

276
Қазақ өнерінің антологиясы
Шәріпжамал: 
Қаңлының бір үлкені – Қара Қаңлы, 
Қағады ұрыс сақтай барабанды. 
Қаңлыдан хан қойсын деп айтып кеткен, 
Бұрынғы көрген Албан Қаңлы шалды.
Қаңлының бір баласы – Сары Қаңлы, 
Ежелден уыздығы жарыған-ды. 
Жете алмай біздің елге сіздің Албан, 
Болсам деп, мен де сондай, налыған-ды.
Қаңлының бір баласы – Ережемді, 
Бақытқа тең жаратқан тереземді. 
Алсейіт, Түрке тағы балалары, 
Осындай бір-бір бастан келеді енді.
Тауының Бірке деген баласы екен, 
Бір ұлы оза туған Қараш екен. 
Өлең тұрмақ, жауыңнан қашпайтұғын, 
Ақылдың ерлік асқан сарасы екен. 
Ежелден бақ дарыған ел Қаңлыға, 
Сен, Әжек, қалай оған дейсің жетем?
Әжек:
Болғанда алдым Дулат, артым – Албан, 
Бір ауыл не қыласың, Қаңлы, маған? 
Албаннан озамын деп әуреленбе, 
Ақылым менің айтқан, жаным, саған.
Шәріпжамал:
Әй, Әжек, тілімді алып, жүрсеңші тек, 
Құдайға жамандасаң, боласың шек. 
Қыстықпен, Қызылбөрік, не ғып жүрсің,
Сен енді тентіремей, Бақайдан кет.
Әжек:
Бұл Бақай білемісің, Албан жері, 
Қоныстап бұрын жерлеп қалған жері. 
Арқадан сенің елің ауып келіп, 
Осында есін жинап алған жері. 

277
Айтыс II том
Әжекті бұдан әрі ашындырма, 
Қаңлының шығып жүрер ащы тері.
Шәріпжамал:
Құй ашын, құй ашынба, Бақай – жерім, 
Әуелде мекендеген менің елім. 
Басында Бақай батыр өзі берген, 
Килігіп, Албан, мұнда нең бар сенің?
Әжек:
Шырағым, не сөйлейсің сенің өзің?
Бақайдың білемісің, қайдан өзін?
Білмесең, білдірейін, бері қара, 
Сонан соң оған сенің жетер көзің.
Тұқымы – Албан, Дулат, Бақай батыр, 
Әр іске ерлігімен болған қапыл. 
Баяғы қазақ-қалмақ соғысында, 
Бұл тауға батырлықпен тіккен шатыр.
Содан-ақ Бақай деген ат қойылып, 
Аталып бұл күнге шек келе жатыр. 
Еш уақытта жұртқа аты әйгілі боп, 
Қаңлыдан шыққан емес мұндай батыр?!
Шәріпжамал:
Мен өзім жас күнімнен көрдім қызық, 
Періште қылғаныңды тұрар сызып. 
Айтасың бетсіздікпен өтірікті, 
Сен неден, Қызылбөрік, болдың бұзық?
Әжек:
Қаңлыға бұзылғаннан Қали келген, 
Қалидың келгеніне ел нали берген. 
Қой қосып, атын байлап қорыққанынан 
Бір қызын Жаркейің де босқа берген.
Шәріпжамал:
Қатардан жүйріктікпен жүрмін озып, 
Өнерге мен де сондай қолым созып. 

278
Қазақ өнерінің антологиясы
Кешегі ер Қожабек өткеннен соң, 
Тентіреп, сенің аулың кетті тозып.
Әжек:
Сұрасам, Үкібайды Арғын, – дейді, 
Қаңлыға мұра болып қалдым, – дейді. 
Сен тұрмақ, мен ойласам, құса болам, 
Нәубетін әкеңіздің алдым, – дейді.
Шәріпжамал:
Құдайдан жүргін, Әжек, түбін сұрап, 
Береді, тәубе қылсаң, анық жылап. 
Кешегі ер Қожабек өткеннен соң, 
Басыңды тұрған жоқ па Ораз құрап?
Әжек:
Көпбайың құсаменен қалған өліп, 
Кетті екен кейінгі елін кімге беріп?
Еліңде бас көтерер адам бар ма?
Соңынан бір Арғынның жүрсін еріп. 
Шәріпжамал: 
Келемін жастайымнан өнер бағып, 
Топ жарып, өрлей ұшып, қанат қағып. 
Сен, Әжек, Тәңрі атып, мақтанасың. 
Мақмұтың Керей құлдан өлді не ғып?
Әжек:
Бұзығын біздің Албан өлтіргені, 
Қисығын түзу жолға келтіреді. 
Мұндайды айта берме, есі кеткен, 
Шоқынып, Сыздық неге тентіреді?
Шәріпжамал:
Әй, Әжек, естіп пе едің бұрын мұны. 
Білмесең бері қара, сөздің шыны. 
Сен неге, Тәңрі атып, мақтанасың,
Мақмұттың қайда кетті бір топ ұлы?
Әжек:
Айдатып Жантай барған Ақмолаға. 
Жігітке дәулет бітпей бақ қона ма? 

279
Айтыс II том
Тіленіп, батыр Сәтбек қайтып келген, 
Құдайым, мұнан артық жақ бола ма?
Сол Сәтбек дүниеден кеткен көшіп, 
Құдайым берген екен артық несіп. 
Орнына Шаңтай Құран оқымады,
Жүрсе де, жанқалтасын ақша тесіп.
Шәріпжамал: 
Біркеңді мен білемін, Туғанбайды, 
Ежелден жамандыққа туғандай-ды. 
Көрмедім Онтағардай сімтік елді, 
Бақайдан кет десем де, жоғалмайды. 
Үйіне Абиырдың қонақ қонбас, 
Сорлы Әжек баласымен қоғамдайды.
Әжек:
Асының күні суық, жауын жауған, 
Елің көп аспай жүрген осы таудан.
Мен кірсем Абиырға ол да – өз үйім, 
Жүргем жоқ қайыр сұрап Қаңлыдан.
Несіне көрмегендей мақтанасың, 
Жантайың Аңламастан сауын сауған. 
Бас ұрып Аңламастың үш биесін, 
Зорға алды ер дейтінің қайтпас жаудан.
Шәріпжамал: 
Аңламас жас күнінде есек сатқан, 
Жүргенде есек сатып есеп тапқан.
Харам мақлұқ ақшасын жанға салып, 
Не іздеді Аңламасың Мекке жақтан?
Әжек:
Байырын Аңламасым білген екен, 
Есекті пайғамбар да мінген екен. 
Жантайың Аңламастан сауын алмаса, 
Сабасын керегеге ілген екен.
Шәріпжамал: 
Қаңлының етек-жеңі кең болады, 
Бұл Бақай қыдыр шалған жер болады. 

280
Қазақ өнерінің антологиясы
Албандай кеусен сұрап, қыдырмаймыз, 
Ақ бидай елім еккен, кен болады.
Айтпаймын Албан жедік тарыларын, 
Сұлысы атқа жақсы жем болады. 
Еліңе [әкет] Қаңлының ақ бидайы[н], 
Күш беред, ауруыңа ем болады.

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: