Айтыс II том

227
Айтыс II том
Арғынның қаңғырғаны талай келген, 
Біреуі, мынау – Әсет, көзім көрген.
Бүтіндеп, Найманға кеп «ит көйлегін», 
Таңлақсыз «Жалғыз жүйрік – менмін! – деген!
Мың қойды өткіз судан серке болсаң, 
Былпылдақ жүз кісілік көрпе болсаң. 
Қазы шайнап, қаз мойынды сұлу жайлап, 
Өз еліңде жүрсең нетті ерке болсаң.
Әсет:
Ақынның ел таңдайды тамашасын, 
Ақылың – бойға қонған арашашың. 
Ежелден Арғынды артық жаратты Алла, 
Қалайша бәсеке қып таласасың?
Қол созған қара нарға, сен, бір қанден, 
Өзінің байқамайтын аласасын.
Арғынның ауылы алты болғанда, 
Толықсып малы мен бас толғанда. 
Шошайған Найман екен жалғыз ауыл, 
Шамасыз арлы-берлі толғануға. 
Найманға Арғынекең пана болған, 
Жығылып туысы бір болғанына.
Кәрібай:
Найманнан – Белгібай бай жалғыз туған, 
Ескі сөз естуім бар бұрынғыдан.
Жасы кіші болғанмен берекелі,
Келіп жүр Арғын жақтан көп қаңғырған.
Туыпты Белгібайдан тоғыз бала,
Бәріне пана болған Хақ Тағала.
Барлығын әлпештеген Назым еді 
Берген соң қадір Алла артық сана. 
Арғынның алты ұлына есе бермей,
Ел болып өз алдына жүрген дара.
Білетін үлкендерден ұққан едім,
Бір жері бұл сөзімнің емес шала. 

228
Қазақ өнерінің антологиясы
Әсет:
Арғыннан талай ақын шыққан кеше,
Ешбірі берген емес Найманға есе. 
Арысқа аты әйгілі бұлбұлдарым, 
Орынбай, Жанақпенен ақын Шөже.
Сен де жолда қаласың шаң астында, 
Абайлап, өз әліңді біл ендеше.
Құдай берген жел сөздің қазынасымын, 
Ешкім қарсы келмейді Әсет десе.
Әуелі сыйынамын бір жалғыз Хақ,
Екінші, қолда мені, жақсы аруақ.
Алмаған сөзден жүлде Сабырбайың 
Жеңіпті өмірінше біздің Жанақ.
Кәрібай:
Төреші бұл сөзіңе Арғын, Найман, 
Жеңілген ол Жанағың Нұрлыбайдан.
Бас қосқан жеті болыс ел, ер Тана бар, 
Бойында Қарамола жеңіліпті.
Айтысып Орынбайың Кеншінбайдан. 
Алмаған сөзден жүлде ақымақ Арғын 
Бейшара-ау, бейнет айдап келдің қайдан? 
Алдыңда ақын аға, Кәрібай отыр, 
Ғибрат қып үлгі алсаңшы осы жайдан.
Бұл елге сұлтанбысың, ұлтанбысың, 
Қаңғырып, ей, бейшара, жүрсің қайдан? 
Сыналар ер өнері – ел алдында,
Кез болды екеумізге мына майдан.
Естісем, ақын Шөжең соқыр екен,
Шыға алмай өздігінен отыр екен. 
Сандалып жоқты әкеліп қыстырасың, 
Ақының топ көбейтер осы ма екен?
Жанұзақ, Сұртай, Жылтыр, ақын Түбек, 
Керіліп кер маралдай шыққан үдеп. 
Маржандай сөз кестесін жіпке тізіп.
Бәйгеден келген сызып түйдек-түйдек. 

229
Айтыс II том
Естісең осылардың аруағын,
Қаласың ақыл таппай, бекер жүдеп.
Әсет:
Арыстың жігін бөлген Сара бейбақ, 
Біржаннан о да көрген сөзден зардап.
Не шабақ, не шортан боп өшінерсің, 
Жазылған қашан сенен біздің қармақ?
Еріксіз ақырында тұралады,
Қаншалық сайраса да, сілеп-қарғап. 
Жеңіліп, шын масқара болмады ма, 
Басында ысқырғанмен, жыланша арбап. 
Білмейтін сөздің жөнін, елдің жайын 
Әкепті Найман сені маған арнап. 
Емессің менің теңім сөйлесетін,
Кәрібай, сен – тобышақ, мен – бір саңлақ. 
Әкелген қолдап-қорғап, би мен болыс, 
Мынаны әкетіңдер менен аулақ.
Кәрібай:
Ол – Сара бейбақ емес, анық саңлақ, 
Бетіне бар Арғының салған таңлақ. 
Біржанды қаңғып келген итше керіп, 
Әлі сенен кеткен жоқ өткен зардап. 
Сараның жауабының міні бар ма, 
Айтпапты қарағайды талға жалғап. 
Біржанды сең соққандай мықты жеңіп, 
Батыпты сүйегіне өткен зардап.
Сен үшін ел мақтаған үлкен олжа, 
Алсаң да, жалғыз тиын бірер жармақ. 
Күн көріп кайда жүрсің, кімге сіңіп, 
Кім-кімге тең келмейді ойла, барлап.
Кімдікі ішкен асың, татқан дәмің, 
Сілеме, тіл тигізіп ел адамын.
Көметін бүгін өлсең, Арғын бар ма, 
Адамсың ақылың аз, ойың шағын. 
Арғынға неге сыймай, қаңғып жүрсің,
Бар болса, адамшылық баста бағың.

230
Қазақ өнерінің антологиясы
Әкелген құштар болып Найман бар ма, 
Сарнаған неге керек тіл мен жағың?!
Әсет:
Делбе ақын ұран салып ел мақтайды, 
Үйірін байсалды айғыр ат жақтайды. 
Қолыңды көрінгенге тарбайтасың, 
Көтеріп иығыңа қу тақтайды.
Көпіріп, ақынсынып елді алдайды, 
Ершімді ел ұғарлық сөз таппайды. 
Мінерге – ат, киерге киімі жоқ, 
Көпестей мыңды айдаған алшақтайды. 
Емініп, ешкі сауып, ескі киіп,
Күн көріп, әрең-пәрең жан сақтайды.
Кәрібай:
Жүреді әркім де өзі пайдасына,
Алланың рыздығын алмасын ба?!
Бетіме қу тақтай деп қылдың салық, 
Қолыңдағы әкеңнің найзасы ма?
Арғыннан жалғыз тиын алғаным жоқ, 
Тентіреп елдеріңе барғаным жоқ. 
Жарыдың Найманға кеп, Әсет, атқа, 
Кетсең де, қазір өліп, арманың жоқ. 
Найманның садақасын күнде алсаң да, 
Екен деп анау-мынау арлану жоқ.
Өзіңе келер сөзді түсінбейсің,
Екенсің шын есірік, саңлауың жоқ.
Әсет:
Арғынның алшаңдадым еліменен,
Ен дәулет еркіндеген беліменен. 
Кәрібай, ауданыңды қойдым байқап, 
Қой жолдас бола алмайды бөріменен. 
Далада құс қонбаған бір шалшықсың, 
Боласың қайтіп теңдес меніменен? 
Жетпейсің шабыс түгіл желісіме, 
Сөйлесу маған ұят сеніменен.

231
Айтыс II том
Шыңғыстың ат жүгірттім көліменен, 
Байқасып ед талай саңлақ меніменен. 
Найманда сен де алмас, семсер едің,
Тәңірім айтыстырды-ау сеніменен.
Кәрібай:
Арысым бір тыңдап қал сөз орайын, 
Жаратқан шопанды артық бір Құдайым. 
Қасқыр қылмай, шопан кылғаныңа разымын, 
Байлардың ұрлап жейсің арық тайын. 
Көрсетіп сол шопанның қасиетін,
Құланың айғырындай қаңғыртайын.
Келсең кел, айтысуға сөзім дайын,
Жеңіліп қалып жүрме, жеп уайым.
Қасқыр болсаң, қанжығада көрісерсің,
Ит қосып, тірсегіңді қидырайын.
Арғынның алшаңдаған ұлы десем,
Сұранып нағып жүрсің аттың майын?
Найманның шалқып жатқан дәулетінен, 
Жалғайсың жүрегіңді келген сайын.
Әсет:
Кім жетер ән-жырымның орамына,
Ұлытау бір келтірер боранына.
Сені мен ермек үшін айналдырдым,
Шын шапсам, жете алмайсың бараныма.
Кәрібай:
Құданың құдіретіне таңғалғандай,
Ертеде Ғәзірейіл жанды алғандай. 
Қырымның қызыл желін мен де жидым,
«Сен тұр ғой», тамам Арғын сандалғандай.
Сөз берген сөйлеу үшін патша–құдай,
Сөз тізген маржандай қып тіл мен таңдай. 
Өрме жал үш Назардың жүйрігі едім,
Көрген жан дүбірімді аңғарғандай.
Әсет:
Найманның тіл бұлғаман делбесіне,
Көрген жоқ қазақ шыдап сермесіме.

232
Қазақ өнерінің антологиясы
Алдына ақ патшаның ән салғамын,
Сүйсінген жеті болыс ел кеңесіме. 
Қайраулы Қарқабаттың қанжарымын, 
Жүрмісің көзің жетіп өлмесіңе? 
Арғында асыл текті адамым көп,
Мен кепіл қолдан намыс бермесіме.
Кәрібай:
Арғынның тіл бұлғаман шатпасына, 
Үйтентек қазан бұзар от басында. 
Жасыңда жарты мата көйлек киіп, 
Жылаушы ең Белгібайдың қақпасында. 
Найманда екі жүзді, мен – наркескен, 
Тұр ма екен көзің жетіп шаппасыма?
Әсет-ау, әлі-ақ сенің көзің жетер,
Асыл кездік қын түбінде жатпасына.
Әсет:
Тұсы бір, заманы бір, тұрғысы бір, 
Тұлпардың бағы өлшеулі тауаны бір. 
Ұлы жүз, менің теңім Үйсін екен,
Кезікпей өз теңіме, құр мысым жүр. 
Сөзімді өңменіңнен өткізейін,
Жауапқа, жас тайлағым, сен дайын тұр.
Кәрібай:
Менің де атағым бар, аруағым бар, 
Даңқымды естіген жан болған құмар. 
Қалайша мен Арғыннан кем боламын, 
Кенжесі Жолымбеттің атам – Назар.
Арғындар дауысыма құлақ салар, 
Жарысса, бәйгені озып, Найман алар. 
Тарихтың тамырына көз жіберсек, 
Арғыннан Найман ылғи алда болар. 
Арғыннан сөзге жетік ұл туған жоқ, 
Найманды сөзге жеңіп, жүлде алар. 
Байқарсың, мен – Найманның алтын тезі, 
Кезбені шекеге ұрып, жөнге салар.

233
Айтыс II том
Әсет:
Кәрібай, ұзын қандай, шолақ қандай, 
Қадірлі байға қонған қонақ қандай?! 
Сиықсыз, сипатың жоқ қайдан келдің, 
Жапанда жалғыз жауға тонатқандай? 
Секілді жүнін жұлған тырнадайсың, 
Маңыма түрің бар ма жолатқандай?
Надансың, ғылым жақтан хабарың жоқ, 
Мінің көп айта берсем қолақпандай.
Кәрібай:
Батырлық, патшалық – бәрі байлық, 
Жігіттің қолын байлар, шіркін, тарлық. 
Кімде-кім өз елінде мырза болса,
Болады сонда айтуға бойға салық.
Серілік, әумесерлік – бойға қорлық.
Жоқ болса үйде қажет нан мен шайлық. 
Бұлданып, қаңғып жүріп неңді алып ед, 
Басыңда баспана жоқ меймандарлық.
Әсет:
Есеп қыл, Арғын бай ма, Найман бай ма, 
Бақ-мүлкі бар Найманның Қарпықтай ма?!
Тоқсан құс, тоқсан қақпа аброты бар, 
Қай Мұрын өлшеседі Шорман байға? 
Баласы сол Шорманның кеше Мұса, 
Сермесе, қолы жеткен Күн мен Айға. 
Азулы Қарқабаттың арғымағы ем,
Кез болдым өлшеспейтін қолау тайға.
Азулы ел айшылық жол өлеңім бар, 
Қаларсың түстік жерден сілең катып. 
Қаптал тонның битіндей бір жабайын, 
Аларсың сол арадан дәмін татып.
Кәрібай:
Есеп қыл Арғын бай ма, Найман бай ма, 
Бақ-мүлкі бар Арғынның Назардай ма? 
Қаңғыған Найманда Арғын толып жатыр, 
Қотыр ат арба шеккен қолау тайға. 

234
Қазақ өнерінің антологиясы
Туысын сен сияқты тентіреткен, 
Жақының Мұса, Шорман ар қылмай ма?
Ішінде Керей, Найман сөз таластық, 
Өнерді көрсетелік осындайда.
Секілді Мұса, Шорман бар мақтаның, 
Шашатын тантық сөзді әлдеқайда. 
Шорманың Мұсаңменен тең келе ме, 
Баласы Келгенбайдың Шерубайға. 
Ұсынған шүйіншіге үш жүз жылқы, 
Танадай Орта жүзде мырза кайда?
Тыңдаған сөзімізді жан мысқылдар, 
Сауданы тез қайырған дәл қылмай ма?
Әсет:
Тең келер қай жақсың бар Жексенайға, 
Дұғасы қабыл болған Күн мен Айға. 
Баласы Жексенайдың мырза Айтқазы, 
Міскінге ен сап берген тоқсан тайға. 
Байлығы, жомарттығы, міне, осындай, 
Деушедім өлшемейін бұл маңайға.
Кәрібай:
Енді іліндім Тойке мен Көкебайға, 
Қалмасын кезегінде бұлар жайға.
Саны бар қошқарының дәл екі жүз, 
Тең келмес Жексенайың Кененбайға. 
Сүйкімді болсаң, мұнда неғып жүрсің, 
Еліне ер қадірлі деген қайда?
Әсет:
Шығарды Арғынға ұран – Қарқабаттан, 
Кәрібай, сөйлесеңші парасаттан. 
Болғанда Найман –жалғыз, Арғын – алты, 
Сол күннен кемшіл едің тізе қаққан.
Ежелден жер мен көктей ағалығым, 
Құр бекер сөйлесесің, Тәңір атқан.
Әрдайым айтқан сөздің өлшеуі бар, 
Ем болар артық сөзден ауыз тартқан.

235
Айтыс II том
Кәрібай:
Шығады Найманға ұран Қабанбайдан, 
Саналы ақылды би – Боранбайдан.
Жолымбет оң қанатын мыңға жайған,
Мал басы бірдей өсіп тау мен сайдан. 
Көшкенде тоқсан нарға жүгі сыймай, 
Озбаған қазақ халқы Бұланбайдан. 
Мүлгіген жүз жаяуға ат мінгізіп,
Әбіштен оза алмаған Арғын-Найман. 
Затыңның қомағайлық – құлдығынан, 
Жеңілген Тіленші ағаң Кегенбайдан. 
Бөлінсе, тоқсан ауыл жоқтамайды,
Қай Арғын басқа өсімді Тоқабайдан?
Әсет:
Кез болдың ажалыңа сен, Кәрібай, 
Шықпайсың топтан тірі жалбырамай.
Ат сауырын бермеген мұсылманға, 
Итқұсты, Нұрмұқан мен Досан, Жанай. 
Найманға сөзден есе берген емес,
Байлығы, батырлығы ұшан-теңіз.
Ол түгіл бір шабақтай болсаң қалай?
Баяғы Сартай, Құсбек, Шыңғыс төрем,
Жол айтқан мұсылманға талай-талай. 
Жиылса, қырық сан Қырым жол бермеген, 
Барында Мұса-Шорман, ер Құнанбай.
Кәрібай:
Ел озбас алты Байыс ұруынан,
Айтпаймын өзге Найман қырымынан.
Басы – мұхит, аяғы – Қара теңіз,
Дариға ғайып ерен тұқымынан.
Аттанса, ертең ерте кешке жетер,
Желіде ұзын жатқан құлынынан.
Ел екен, Уәли мен екі Құтым,
Аспаған қалың тоғай құрығынан.
Ер Қасен, бай Мұрсәлім, мырза Ыдырыс, 
Күйзелмес алты мың үй ұлығынан. 
Айтайын Жолымбеттен бері қарай, 
Жауапқа дайын тұрмын ұруымнан.

236
Қазақ өнерінің антологиясы
Құнанбай, Құсбек, Сартай, Шыңғыс, Мұса, 
Талай кедей зардап шеккен болып құса. 
Шорман – Мұса зорлықшыл қылығынан 
Жер ауып не көрмеді Жаяу Мұса?
Байларың көп, бірақ та қайырымсыз,
Нашар мен кедейіңді сор қайнатса.
Әсетжан, бәрін айтсам жабырқарсың, 
Салтанатына Найманның таңырқарсың.
Қашып кетіп, өкпелеп, көңілге алып,
Әзірге доғарайын сөздің артын.
Ер Молдабай мәнжүрмен күрес алып,
Орыс, қытай таң қалды көрген халық. 
Қысырақтың үйірі ат пен түйе,
Бас жүлдеге ақ жамбыны кетті алып.
Жылқысы Ақшабайдың алтын шұбар,
Ақ-қара, қоңыр-жирен, көп түрі бар.
Құланның айғырымен шағылысқан,
Күміс құндыз жалтылдап, көз тұндырар. 
Көненің көзі болған асыл тұқым,
Тарбағатай, Ақсуатта әлі де бар.
Жат елдің адамдары таңғалысып,
Жылқыны бір көруге болған құмар.
Жүз тайлақ атанған Бәтіш сұлу,
Шөбересі Ақшабайдың қызы болар.
Құр бөсіп мақтанасың, «Арғынмын», – деп,
Бұларға тең келетін қай жақсың бар?!
Тізсем бәрін жақсыларым таусылмайды, 
Найманға арғындарың тең келмейді.
Онан да жеңіл-дағы жолымды бер,
Ұмытпай Тәңірменен бір Құдайды.
Әсет:
Сүйіндік сөз сөйлейін Қарашордан,
Түстікке көше алмайды дәулет молдан. 
Олжабай Орта жүздің батыры екен,
Құтқарған неқиратты түскен тордан. 

237
Айтыс II том
Жарайсың бір сөткелік тоятыма,
Қанатым аю ілген, бұған қомдан.
Арғынның осы бір ата озған жері,
Анықтап, үзілместен кыдыр қонған.
Баласы Бекболаттың Тіленші би,
Кезінде Орта жүзге болған қорған.
Төбемді аздан кейін көре алмайсың, 
Саулатсам бейпіл сөзді оң мен солдан.
Айдос, Қайдос, Жігітек – әкесі Олжай, 
Бұларға кім тең келер білсең, болжай?
Төртеуі бір атаның баласы екен,
Ырғызбай, Көтібақ пен Топай, Торғай. 
Салыстыр осыларға болса аруағың,
Өз обалың өзіңе, қалсаң, томай.
Кәрібай:
Салайын «Қарашорыңа» Байжігітті, 
Шаянбай, Ботабай мен екі құтты.
Қазақ жоқ малы халал Шайекендей 
Ұстаған қажы Бөгіс жомарттықты,
Ұрқынан дәл он екі қажы барып,
Мақтан емес болып тұр дінге мықты, 
Жақастың мына отырған Сүлеймені, 
Қалмақтар Құлыстайдан қойдай ықты.
Бұл күнде хан Тоғастан Сасан шықты, 
Баласы Еркенженің Құрманқажы,
Бір күнде қырық сан қалмақты жерге тықты. 
Ерлікпен көп қалмақтың қанын төккен, 
Арғында батыр бар ма тыңғылықты?
Еңсе үкірдай, шотайда Қонжа батыр,
Қай қазақ өлшесуден үзді үмітті.
Жаз-қысы өлдік қой деп қу қаладан, 
Арғында жылап жүрген газет шықты. 
Барларың жоқтарыңа қайыр қылмай, 
Кереку, Семей жаққа елің ықты.
Еліңнің ескі салты болған кекті,
Кебек өліп, Қалқаман қайда кетті? 
Рақымсыз, бауырсыз ел, ол – Тобықты.

238
Қазақ өнерінің антологиясы
Ежелгі ел тарихтан сабақ алмай,
Неге жимайд, қаңғығанын болса, мықты.
Олжабай заты – сіңбе, қырғыз еді.
Арғын да шикілігін білгізеді. 
Батырлығын, палуандығын қайрап салып, 
Нашарларға жуандығын білгізеді.
Тобықты Саптаяқ та батыр еді,
Қалмаққа қолға түсіп жатыр еді. 
Құтқарған сол бұғаудан, түскен тордан, 
Найманның Тәукесі мен Тоғас еді.
Бағалаған қасиетін Найман елдің, 
Батырды Саптаяқтай естіп педің.
«Тәуке мен [ен] Тоғастай батыр бол», – деп, 
Атапты екі бірдей немересін.
Әсет:
Арыстың асқан жері Ырғызбай бай, 
Арыста қай ұлың бар Ырғызбайдай?
Меккеге екі барып, дәурен сүрген,
Бай ұғылы Өскенбайдың қажы Құнанбай. 
Меккеге Құдай үшін үй салдырған, 
Сауапты адамың жоқ сенің ондай. 
Алдында қажылықтың қылды жарған, 
Билеген әділдікпен төрт дуанды-ай. 
Тұсында Мұса бала қатар шығып,
Жүрісі екеуінің кер бұландай.
Арапша, орысша оқып, түгел жеткен, 
Озып жүр Орта жүзде мырза Ыбырай. 
Ұрхымен болыс болып ел биледі, 
Найманда дәл кімің бар осыған сай?! 
Ғалымды білімменен қатар ұстап,
Ақылы Орта жүзге жанған шамдай.
Таба алмай бұған орай сандаларсың, 
Қаншалық болсаң-дағы құр жез таңдай. 
Ойлама Арғын жөнін білмейді, – деп, 
Елінен осы күнде жүр деп шалғай.

239
Айтыс II том
Еліңде бұған орай кісі бар ма,
Әйтпесе, тарт тіліңді былжырамай. 
Тәкежан қатар шықты Оспанменен, 
Өзінің дізе қосып достарымен.
ІІІұбар, Ысқақ дегендер қатар жетіп, 
Дұшпанын жексен қылды топтарымен. 
Бәрінің жүлдегері Абай болып, 
Дұшпанын құрта соқты тосқауылмен. 
Көрдің бе жүлде алғанын өзің естіп, 
Бәйгеге мәстекті әкеп қосқаныңмен.
Кәрібай:
Тілеміс, құт Шаянбай, Танасымен, 
Боқбасар үлгілі би Жарасымен. 
Найманды арғындай қып жау алған жоқ, 
Барақтың қыбыладағы панасымен. 
Билеткен Тобықты кеп Қаратайға,
Көп жеген Құнанбайдың парасынан. 
Қали, Орман Қарамолла сиязында, 
Ұстаған Ыбырайдың жағасынан.
Саламын Ырғызбайға Тоқабайды, 
Орайын тарихыңа үш Жанайды. 
Жамантай, Назарбелі, құт Бәйтеке, 
Түп-түгел жисаң, Арғын арзымайды. 
Ырсақ, Сары, Қарабай, Қожетпен – төрт, 
Көрдің бе Жанболаттай өскен байды? 
Найманның Сарыарқасын сая қылып,
Өз елін мақтауды Әсет ар қылмайды. 
Наймандай қоңыр көрпе халық қайда, 
Біріне-бірі өшігіп, қар қылмайды.
Тілеуберді, Әлқанның заманында, 
Ыбырай озып па еді одан Мұса.
Тозбай ма Тобықтыдай саржомартым. 
Еліне Ыбырайдай обыр туса.
Кәрібай қара даудан алғызбайды. 
Осындай жерден санап, өрен қуса. 

240
Қазақ өнерінің антологиясы
Қаратай Тобықтыға болыс болды.
Бар Арғын бұл сөзіме болар құса.
Арғын келіп, Найманға хан болған жок, 
Мінеки, озғандығын білсең нұсқа.
Ей, Әсет, саған өлең біткен дарын, 
Мұндайда кім аяйды қолда барын? 
Сөйлесіп Ыбырайың Бекбосынмен, 
Аузының білмеймісің буылғанын. 
Бөкенші Қаратайды қатты сөгіп, 
Апшысын естімеп пе ең қуырғанын. 
Жалмаған бірін-бірі бөрі бауыр,
Осы ма бар мақтанып, бу кылғаның?
Бес ұлы Құнанбайдың болыс болып, 
Шоқынып, бәрі бірдей орыс болып, 
Семейге Ыбырайды қаматты елі,
Тұра алмай, Тобықты іші қоныс болып. 
Бура қызы Уазипа кепілге алып, 
Босатқаны бар шығар есіңде анық.
Залок төлеп, бес жүз сом алып шықты, 
Сүргінге айналғанда кетуге алып.
Арғын тұр ғой, Тобықты жоламады, 
Іздейміз деп Абайды несін барып.
Бөрі бауыр, қандықол, өңкей жемқор,
Осыны да мақтайды-ау есіл халық.
Әсет:
Бір бай бар біздің елде Иса деген, 
Жылына жүз ту бие соғым жеген.
Өзге бақтың қисабын не қыласың,
Кәміл бар жылқысы да бірер түмен. 
Үйіне келген жаяу атпен кайтқан, 
Найманда болған емес ондай шүлен.
Бар болса, бұған орай дәлдеп сөйле, 
Тұқымы қаракөктің жаппай кілең.
Кәрібай:
Манақтың сен естіп қайт мың мен санын. 
Кәміл бар алты жүз мың ақшалары.

241
Айтыс II том
Ескі ақшаны жаңа ақшаға айырбастап,
Семейдің құртқан жетпей төрт дуанын. 
Еліңнің қаражатпен қараспаған,
Қайырсыз неге керек жиған малы?
Түйесі қар үстіне боталаса,
Қастық қып, қасқыр жемес қозы-лағын. 
Ауылынан мың сан қонақ аттанады, 
Арғынға теңемеймін дәулет-бағын.
Үйірлі бай боп өткен бабасынан, 
Шұрылдап үйрек ұшқан сабасынан.
Он мың қой, үш мың жылқы, бес жүз түйе, 
Бақ-дәулет қыдыр қонған о басынан.
Дөртуыл Омар батыр, Көпен болыс, 
Дұшпанның әлі аман жүр табасынан.
Ей, Әсет, түк шықпайды таласыңнан,
Сен қарыз, құтылмайсың аласымнан. 
Ботабай, Құт Шаянбай – екі құтым,
Аумаған алтын тағы баласынан.
Жамболат, Сұрша, Байбол, Ер Қаптағай, 
Ескі үлгі адаспаған жобасынан.
Боқбасар, Қоман, Сасан обасынан,
Әділдік билік айтқан турасынан.
Бекіткен жүз түйе деп ердің құнын, 
Айталық куәлік сөз расынан.
Әсет:
Қаржаста бір құтым бар – Мұса-Шорман, 
Үзілмей келе жатқан ескі қордан.
Қазының бел баласы – Сәдуақас,
Бағы өрлеп келе жатқан елде қайдан.
Кәрібай:
Ей, Әсет, арғыныңды арқаланба,
Жақсы деп кісілерің шалқаланба.
Дүние үшін, мал үшін арын сатқан,
Мәнсап үшін жанын қиған жақының да.

242
Қазақ өнерінің антологиясы
Мен айтсам, адамымды жарасады,
Қай Арғын бұл сөзіме таласады?
Ақылды, адалдығы, санасы мол, 
Кедей-кепшік, кемтарына қарасады.
Тағы да есіме түсті мына бір жай, 
Арғында болған емес дәл мұндай бай.
Гүберналық, үйездік, жандаралға, 
Ақшамен шай қайнатқан Ақшабай бай.
Ақшамен самаурынды қайнатқанда, 
Петрдің шыдай алмай шыбын жаны. 
Боғастың суы ақпай қалады екен, 
Бұланның суға түссе жылқы-малы.
Әсет:
Антұрған, Құдай ұрған, Тәңір атқан, 
Осыған қайтып сияр мұнша мақтан?
Байжігіт беріп жылқы, саумал ішті, 
Зәлім де одан бұрын қулық артқан.
Көңілге келген істің бәрін мақтап, 
Менімен сөйлестің-ау әбден шатпан.
Өз іші Байжігіттің ала болып, 
Шабылып, Қамбар төре түсті тақтан. 
Еліртіп Байжігіттің надан елін,
Жолына ер Қамбардың құрды қақпан.

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: