Алаш прозасы Сайын МҰратбеков: «Жабайы Алма» бірінші бөлім көкінай

− Жанар, жеме күйген бидайды,- дейді бір кез Болат. 
− Мен жегем жоқ. 
− Кәне, аузыңды ашшы? 
− Міне, көр, а-а… 
− Әне, тілің мен тістерің қап-қара көмір боп тұр ғой. 
− Мен жегем жоқ. Бір күйік бидайдың өзі аузыма түсіп кетті,- деп ақталды 
Жанар. 
− Жемеңдер, іштерің ауырады. Қазір тазартып болған соң, диірменге 
тартып, талқан етіп сүтке шылап жейміз,- деймін мен үлкендігімді білдіріп. Ал өзім 
іштей: «Осы күйік бидайды жегеннен менің ішім ауырмас еді»,- деп тамсанып қоям. 
Тазартып тас диірменге тартқаннан кейінгі талқанымыздың түрі құмдауыт 
жердің күлгін топырағындай болды. Бір кесе ыстық суға жарты кесе сүт қосып 
шылағаннан кейін, дәмі тіл үйіргендей тәп-тәтті боп шыға келді. Әжемді тұрғызып 
үстел басына шайға отырғызғанбыз, көзі кіртиіп шылаған талқанымыздың түріне 
үңіле қарады да: 
− Балам-ай, қатты күйдіріп апсың-ау,- деді. 
− Күйсе де тәтті,- деп, Жанар талқанды асай түсіп, шаң жуытар емес. 
− Тәтті болса жеңдер онда, жұтқан жұтамас,- деп қойды әжем, өзі аздап сүт 
қатып отырып, тұз салып ақ сүт шайды ішуге кірісті. Бүйтіп шай ішкені әжемнің 
тәуір болайын дегені. Сәлден кейін маңдайы тершіп, құрыстары тарағандай реңі 
кірейін деді. Аузына басқа нәр салмастан бір шәугім ыстық су мен қалған жарты 
кесе сүтті терлеп-тепшіп отырып тауысқанша, әжем де тыңайып тәуірленіп қалған 
сияқты болды. Біз әжеміздің сыбағасын да өзіміз жеп, ар жағымызға ел қонып 
қунақтап қалғанбыз. Кенет Жанар әжеме қарай жалт бұрылып, оның айғыз-айғыз 
тер аққан жүзінен кішкентай алақанымен еркелей сипады да: 
− Әже, енді тәуір болдың ба, өлмейсің бе? — деді. 
Әжем күліп жіберді және рақаттанып ұзақ күлді. 
− Өлмеймін,- деді Жанардың кекіл шашынан иіскеп қойып.- Сендерді 
жеткізбей неге өлейін. Өлмеймін. 
− Ур-ра, әжем өлмейді,- деп қарны тойған Жанат үстел шетінде шалқасынан 
жатқан күйде аяғын тыпырлатты. 
Өстіп көңіліміздің кем-кетігі жазылғандай боп қуанышты бір шақта 
отырғанымызда, ауыз үйге аяғын дүрс-дүрс қағып біреу кірді. Болат ұшып тұрып 
есік ашқан, Зибаш екен. Станцияға Нәзира әпкеммен бірге астық тарта кеткен. 
− Әже Нәзираның өгіздері болдырып жолда қалды, Жарбұлақтың тұсында,- 
деді. Өзінің өне бойы сірескен қар, сықырлап тұр, иегі-иегіне тимей сақылдап, 
сөйлеуге аузы әзер келіп тұр, әбден тоңған. 
− Не дейді?! Жалғыз қалды ма?! — деді жан даусы шыққан әжем. 
− Қасында Манар бар. Біз алдыңғы екі шана ауылға хабар берейік деп озып 
кеттік те, олар екі шана кейіндеп қалды. 
− Ойбай, өлді десеңші онда, мына боранда!.. Ойбай…- деп әжем ойбайлай 
жөнелді.-Құдай-ау, ендігі көп көргенің сол ма еді?! Неден жазып едім саған, 
осынша сор маңдай ететіндей… Қанат-ау, неғып тұрсың, ойбай, жүгірсеңші 
Байдалыға! — деп кеп, есім шығып сілейіп тұрған мені жұлқылады. 
Зибаш кетуге ыңғайланған, үстіме ілінгенді кие сап оған ілесе мен де сыртқа 
шықтым. 
− Сен Байдалының үйіне бар,- деді Зибаш дірдектеген өгіздерін бас жібінен 
жетелей тұрып.- Қора жақта жүрсе, мен өзім айтам ғой. 
Дала әлем-тапырық боп, боран өршелене соғып тұр. Бұ неғылған 
таусылмайтын қар, бұ не деген басылмайтын боран. Сірә, аспанның түбі түсіп 

кеткен шығар. Ұйтқыған қар лезде қойны-қоншымды кеулеп дірдектетіп жіберді. 
Байдалы шалдың үйіне қарай қалың қарды кешіп сүріне-қабына жүгіре жөнелдім. 
Оппа қарға малтығып екі-үш рет оңқа-шоңқа құлап та алдым. Байдалы шал үйінде 
жоқ екен, Көлбай керең екеуі кешеден бері мал жақта жүрген көрінеді. 
Үйге қайтып оралғам. Әжем сол әлгіндегі құдайға біресе налып, біресе 
жалбарынып, зар еңіреген күйінде байыз таба алмай жүр екен. Оған қосылып 
кішкене балалар да тұс-тұстан ұлардай шулап жылап тұр. Осының бәрін көріп үйде 
отыру мүмкін емес еді. Менен өзге бас көтерер Нәзира әпкемді іздеп шығар 
ешкімнің жоғы белгілі. Өгіздері болдырып жолда қалғанын ести отырып, біліп 
отырып, еш әрекетсіз қол қусырып қалай ғана отыра алам. Алдынан шығуым 
керек, іздеуім керек. Мен Жарбұлаққа баратынымды айтқам. 
− Мына боранда сені қалай жалғыз жіберем?! — деп, әжем онан әрмен 
ойбай салды. Менің дегенімнен қайтпасымды көріп, енді өзі де киіне бастады. 
− Өзің ауырып тұрсың, қазір суыққа шықсаң мүлдем жатып қаласың ғой,- 
деген менің сөзімді тыңдаған да жоқ. 
− Сен екеуіңнің жолыңда мен өліп, неге құрбандықтарың болмаймын,- деп 
бой бермеді. 
Жылай жүріп өзі де киінді, мені де жылылап киіндірді, қолымызға бір-бір 
таяқ алып, Нәзира әпкемді іздеуге шықтық. Екі шақырымдағы Жарбұлаққа 
мынадай ат құлағы көрінбейтін боранда барамыз деп жүрген әжем екеуміздікі құр 
далбаса да. Есіктен аттап шыға бере-ақ, қалай жүрерімізді білмей бір-бірімізді 
тартқылай бастадық. Боран оң жақ шекемізден қиғаштай соғып алға аттатар емес, 
кейін қарай итеріп-итеріп тастайды, екеумізді қауқар көретін түрі жоқ, қаңбақша 
үйіреді. 
− Әже! — деп айқайлаған дауыс шыққандай болды соңымыздан. 
Сөйткенше болған жоқ, салт атты біреу ентелеп қуып жетті. Бектай есепші 
екен. Астында Нұғыман бастықтың атақты Күреңтөбел аты, иығыңа мылтық 
асынып, қанжығасына жем салған қоржын теңдеп апты. Жарбұлаққа бара 
жатқаны айтпаса да белгілі боп тұр. Сірә, бар жайды Зибаштан естіп шыққан болу 
керек. 
− Кәне, қайтыңыздар! Нәзираға мен барып алып келем! — деді айқайлап. 
− Қарағым!.. Қарағым!.. Өркенің өссін!..- деді кемсеңдеген әжем, лездің 
арасында бет-аузын қар тұта бастаған еді, демігіп әзер сөйледі. 
Осы сәтте Бектайға менің көңілім де елжіреп сала берді. «Ағатай-ай»,- деп 
үзеңгісіне оралып ағыл-тегіл жылап жіберуге шақ қалдым. 
− Мен бірге барайын, мінгестіре кетші,- дедім жалынып. Жолың болғыр, 
Бектай сөзге келген жоқ, артына мінгестіріп алды. 
− Әже, адасып кетпей үйге қайт! 
− Қайтам, қайтам. Жолдарың болсын! 
Нұғыманның өзі мен ауданнан келген өкілдерден өзге ешкім мінбейтін, ылғи 
жем жеп тоқжарау тұратын Күреңтөбел құтырынып тұр екен, жануар, мына боран 
ойына кіріп шығар емес, осқырынып қойып қалың қарды қақ жарып омыраулай 
жөнелді. Бектай еңкейіп аттың жалына жабысып алды да, мен оның белінен 
мықтап құшақтап алдым. Жолшыл ат әлгіндегі Зибаштардың шаналарының боран 
бүркеп тастаған өзінің сілеміне түсіп тартып келеді. Қары жұқалау тұстарда желе 
жортса, қалың қарға түсіп кеткенде, орғып-орғып ытқақтайды. Сондайда мен семіз 
аттың тақтайдай сауырынан домалап түсіп қала жаздаймын. 
− Қанат, мықтап ұстан! — деп қояды Бектай. 
Сөйдейді де өзі тебініп қалады, Күреңтөбел онан әрмен ытырына жөнеледі. 

Жарбұлақ — тарам-тарам сай-жыралардың тоғысқан тұсындағы табиғаттың 
өзі апан құсатып ойып тастаған төңірегі биік жарқабақты терең сай. Түбінде 
бұрқырап қайнап шығып жататын суы мол бұлақ бар. Сай-жыраларды кеулеген 
қалың бөргез, әредік-әредік долана ағаштары өседі. Жазда балалар долана 
жинауға мұнда жиі келетінбіз. Ауылдан шыға сап қара жолдың шаңын бұрқылдата 
жарысып ойнап кеп, ойнап қайтып жүретін жеріміз. Енді, міне, қыста 
Күреңтөбелдің өзімен суыт жүріп келе жатқанымызда, жеткізер емес, тіпті алыстап 
кеткен сияқты. Әудем жер анық көрінбейтін ақ түтекте өр мен ылдиды айырып 
болмайды, қай тұста келе жатырмыз. Жарбұлаққа дейін алыс па, жақын ба 
белгісіз. Кенет Күреңтөбел осқырып оңға қарай оқыс жалт берген, мен ұшып 
түсуге шақ қалдым. 
− Ой, мынаған не көрінді?! — деп Бектай атты қамшымен осып жіберді. 
Бірақ қанша қамшылап, тебінгенмен, Күрең төбел осқырына үркіп, алға қарай 
баспай қойды, амал жоқ, жолдан шығып омбылай орағыта жүргенбіз, тек осы 
кезде ғана: 
− Өй, әнең қара! — деді Бектай шошына. 
Сол жағымызда анадай жерде бораннан екі құлақтарын жымырып, жер 
бауырлағандай боп екі қасқыр қатарласа өтіп бара жатыр екен. Сөйткенше болған 
жоқ, Күреңтөбел солға қарай жалт берген, енді оң жақ бүйірімізден үшінші қасқыр 
көрінді. Жел жақтан тағы бір-екеуінің қосарлана ұлығандары естілді, бірақ өздерін 
көре алмадық. Ат та, біз де дірілдеп кеттік. Қалың оппадан ыршып-ыршып секіріп 
кеп жолға қайта түскенбіз, мұрнымызға ауыр бір күйіктің иісі келді. Күреңтөбел сол 
күйік шыққам жаққа қарай ышқына ұмтылып кеп, кенет ішін тартып қайыра 
осқырынып кілт тоқтай қалған. Доғарылған бос шананың алдына кеп тоқтаппыз. 
− Әне, отыр! — деді Бектай қуана дауыстап.- Әй, амансыңдар ма?! 
Бектайдың тасасынан мен алдыңғы жақты көре алмадым. 
− Аманбыз, аманбыз! Өздерің бізді қалай таптыңдар? — деп қуана жауап 
қатқан Манардың даусын таныдым. 
− Түу, келгендерің қандай жақсы болды! Не істерімізді білмей отыр едік. 
Енді мен де көрдім, екі бос шананың ортасында аппақ қар басқан өгіздер тұр 
да, өгіздердің ортасында үсті-бастары аппақ қар Нәзира әпкем мен Манар екеуі 
қорбаңдасып бірдеңені бықсытып жағып отыр екен. Біз қастарына кеп аттан 
түскенбіз. Алдарында бықсып жанып жатқан қара күйелеш бір нәрсені 
аударыстырып отырған Нәзира әпкем мені көріп орнынан тұрды. 
− Қанатай, сенбісің?! 
Келіп құшақтаған болды. Әбден тоңған екен, дірдектеп өз қолы өзінің 
икеміне келер емес. Бектай қоржындағы жемді түсірген. Төрт өгіздің үшеуі 
дірдектеп түрегеп тұр да, біреуі жатыр екен, кәдімгі Нәзира әпкем жегіп жүрген 
көк қасқа өгіз. Үш өгіздің алдына қоржынның бір басындағы жемді төгіп, 
қоржынның екінші басындағы жемді көк қасқа өгіздің алдына қойдық. 
− Жей ғой, қасқам, жем жеші,- деп өзі дірдек қаққан Нәзира әпкем жемнен 
қос уыстап алып көкқасқаның аузына тосқан. Байғұс Көкқасқа сол аузына тосқан 
жемді жеуге шамасы зорға келді. Осы кезде әуелі сол жағымыздан, оған қосыла 
іле-шала оң жағымыздан қасқырлар ұлыған. Бораннан өздері көрінбейді, бірақ 
ұлығандары тым жақыннан естіліп тұр. Күреңтөбел тіптен тыпыршып кетті. Айнала 
қасқыр қаптап кеткендей біз де үрейленіп қалдық. 
− Бағана бұлар бізді қоршаған, өзіміз де, өгіздер де зәреміз зәр түбімізге 
кетіп, жаман қорықтық,- деді Манар сөніңкірей бастаған бықсықты қайта 
аударыстырып.- От жағуымызға тура келді.- Енді байқадық, бықсытып жағып 
отырғандары станцияға астық қаптап апарған қаптары екен. Және шананың 

жақтау ағашының бір басын сол бықсыған қаптардың арасына тығып қойыпты.- 
Мына ағаштың басын тұтандырып ап қудым. 
− Мына жерде жаңа үшеуін көрдік,- деген Бектай. 
− Сендер үшеуін ғана көрдіңдер ме, өздері бесеу болатын. 
Бізді төңіректеп жүргендері ғой. Олар со кештің түсуін күтеді енді,- деді 
Манар. 
− Жей ғой, қасқам… жей ғой…- дейді даусы дір-дір еткен Нәзира әпкем көк 
қасқа өгізін балаша мүсіркеп. Әлгіндегідей емес, тамағынан аздап талшық 
өткеннен кейін, көк қасқа өгізге жан кірейін деді, сәлден кейін жем жеп дұрыстала 
бастады. 
− Қанат, мә, сен Күреңтөбелді мықтап ұстап тұр,- деп Бектай боран өтінде 
тықыршыған аттың шылбырын маған ұстатты да, өзі от жағуға кірісті. Шананың 
жақтау ағаштарын тепкілеп жүріп сындырып, оларды бықсып жатқан қаптардың 
арасына салып, бораннан қалқалай отырып үрлеп, отты кәдімгідей тұтатқан. Қу 
ағаш лаулап жана бастады. 
− Кәне, екеуің жылынып алыңдар,- деді онан соң дірдек қаққан Нәзира 
әпкем мен Манарға. Өзі тағы да тепкілеп ағаш сындыра бастаған. Дәл осы мезетте 
ту сыртымыздан бірдеңе оқыс зу еткендей болды да, Күреңтөбел ышқына кісінеп 
жіберіп, көлденең жатқан Көкқасқа өгіздің үстінен бір-ақ қарғып, шылбырын 
қолыма орай ұстап тұрған мені жұлып әкетті. Көкқасқа өгізден асып барып мен 
оңқа-шоңқа құлағам, Күреңтөбел дырылдатып сүйрей жөнелді. Қанша жер 
сүйреткенін білмеймін, бір кез қыл шылбыр қолымнан сыпырылып шығып кетті. 
Қалың қарда аспандай секіріп бара жатқан Күреңтөбелді көріп қалдым, оның 
ышқына кісінегені, одан Нәзира әпкемнің шыңғыра айқайлаған даусы жетті 
құлағыма, Бектай мен Манардың қосарлана аттандағандарын және естідім, гүрс 
етіп мылтық атылды. Біреу кеп жерден жұлқып көтеріп алған, Бектай екен. 
− Жүр, жүр, отқа қарай,- деп дедектетіп жетелей жөнелді. Екі шананың 
ортасына, оттың қасына жеткенімде: 
− Еш жерің ауырған жоқ па? Амансың ба? — деген әпкем үрейленіп. 
− Аманмын. 
Осының бәрі қас қағым сәтте болған еді, мен тіпті қорқып та үлгере 
алмадым ба, білмеймін, әйтеу, сақылдап күлгенім есімде. 
− Әлгі қасқырлар қайда? — деппін. 
− Күреңтөбелді қуып кетті,- деді Манар. 
− Жануар аман құтылып кетсе жақсы болды,- деді Бектай қайғыра тұрып.- 
Ал өгіздер әлденген шығар, жүрелік. 
Өгіздер, шынында да, әлденіп қапты, Көкқасқа өгіз де орнынан сүйретіле 
тұрды. Шаналарды тастап, төрт өгізді ортаға алып, Нәзира әпкем мен Манар алға 
түсіп жетелеп, біз Бектай екеуміз соңдарынан айдап, ауыл осы тұста-ау деген 
бағытпен жүріп кеттік. Бектай мылтығын оң иығына асып, сол иығына бықсыған 
қаптар мен тұтанған ағаштарды орап басына ілген ұзын таяқты салып алған. 
Қасқырға қарсы бірден-бір амалымыз. Бір жақсысы боран соңымыздан, өгіздер де, 
өзіміз де итере қуғандай боп келеміз. 
− Апырай, Күреңтөбел не болды екен? — деп қояды Бектай. 
Боранның гуілі ме, әлде қасқырдың ұлығаны ма, үрейлі бір дыбыстар 
естіледі, «У-у…» дейді. Қорқып Бектайға тығыла түсем. Түтектене соққан боран, 
қарауыта бастаған төңірек өгіздерді де, біздерді де жұтып қоярдай. 
Біз ауылға жеткенде, дала қараңғы тартып, кеш түскен еді. Бектай мен 
Манар әрі қарай кетті де, біз әпкем екеуміз екі өгізді жетелеп үйге қарай 

бұрылдық. Әжем мен балалар май шамды сығырайтып қойып, бізді елегізе күтіп 
отыр екен. Үсті-басымыз қар-қар боп сіресіп үйге кіріп келгенімізде әжем: 
− Жеті нан! Жеті нан! — деді. 
Әжем екеуміз әуелі екі жақтан жүріп Нәзира әпкемнің үстіндегі етегіне дейін 
делдиіп ақ мұз боп қатып қалған сары тонын шештік. Нәзира әпкем ошақ алдына 
отқа қолын созып сылқ етіп отыра кетті. 
− Қар әкел, қар! — деді әжем дегбірі қашып. 
Мен бос шелектің бірін ала сап, есік көзінен толтырып іліп қар алып кірдім. 
Онан соң әжем екеуміз екі жақтап қармен Нәзира әпкемнің аяқ-қолын ысқылауға 
кірістік. 
− Әлгі Бектай іздеп тапты ма? — деп сұраған әжем. Әпкем басын изеді. 
− Өркенің өскір-ай!.. Айналайын-ай… Өзі неғып үйге кірмей жүр. Әлде үйіне 
кетіп қалды ма? 
Нәзира әпкем тағы да басын изеді. Енді байқадым, әпкемнің тоңғаны сонша, 
иегі дірілдеп, сөйлеуге шамасы келмей тұр екен. «Аяғым… аяғым…» — дей береді. 
Екі аяғының басын қармен қанша ысқыласам да көкпеңбек боп жан кірер емес. 
− Қанатай,- деді әлден уақытта даусы жарықшақтана сөйлеген Нәзира 
әпкем,- сен барып, сырттағы егіздерді ешкілердің қасына қораға кіргізіп, алдарына 
шөп салып келші. 
Жайшылықта кешкісін қораның есігін ашуға қорқатынмын, бұл жолы сол 
қорқыныш атаулыдан мүлде із де қалмапты, тастай қараңғы қораның ішіне 
сипаланып жүріп кіріп, дірдектеген екі өгізді жылы түкпірге қарай жетелеп, 
алдарына шөп салдым. Қараңғы қораның ішінде, күрт-күрт күйіс қайырған ешкілер 
мекірене маңырап, менің дыбысымнан шошынғандай төбе жағымда қонақтап 
отырған тауықтар қанаттарын сабалап, ақырындап қыт-қыттап қойды. 
Ертеңіне шайдан кейін өгіздерді колхоздың қорасына апарып, Көлбай 
кереңге тапсырдым. 
− Шана қайда? — деп сұраған. 
− Үйдің қасында қар басып қалды, күн ашылған соң, шығарып аламыз,- 
дедім құлағына айқайлап. 
Қораға дейін жел соңымыздан болып, боран екі өгізді де, мені де дедектетіп 
қуып әкелген. Енді қайтарда боранға қарсы жүрдім. Мұндай зәрлі, суық болар ма, 
тұла бойымды қалтыратып жіберді. Ышқынып-ышқынып ысқыра соққанда, көзді 
ашырмайтын ақ түтек тұншықтырып жіберердей болады, қойны-қонышымды 
кеулеп, аттаған сайын кері итеріп ұшырып кете жаздайды. Үрлей-үрлей киіздей 
ғып тығыздап тастаған қатты қарда бір сүрінсең, қаңбақша домалата жөнелетін 
сияқты. «Күн ашылса, мына қатты қарда әлі сырғанақтың түбін түсіретін 
болармыз»,- деймін. Үш күннен бері далаға шықпай әбден ішім пысқаны сонша, 
бірден үйге барғым келмеді. «Әжібек не істеп отыр екен, соға кетейінші»,- деп, 
соның үйіне бұрылғам. Күткенімдей-ақ үйінде бір топ бала у да шу боп отыр екен. 
Қақ төрде аласа дөңгелек үстелдің басында, қолында пышақ, Әжібектің өзі отыр, 
алдында ағаш ет табақта ет дейін десем ет емес, бірақ соған ұқсас 
жалбыршақтанған бірдеңе буы бұрқырап тұр. Басқа балалар: Бәтен, Санат, Қайрат 
және бір-екі бала әрқайсысы әр шетте Әжібектің аузына көздерін сатып мөлие 
қарапты да қалыпты. Үсті-басым қар-қар боп мен кіріп келгенде, Әжібек: 
− Міне, Қанат та осы құйқаның иісін біліп келді,- деді мәз болып.- Жарайды, 
сен де отыр, әуелі мен өзім тойып алайын, қалғанын сонан кейін бәріңе бөліп беріп 
ауыз тигізем. Піссімілдә… 
Әжібек табақтағы құйқаның бір шетінен кесіп ап аузына тастап жіберді де, 
алдымен біраз шайнап дәмін алып көріп, қылғыта жұтып жіберді. 

− Дәмді екен,- деді. Мұнан әрі ол көн етіктің қонышы құсап жиырылып 
жатқан қалың құйқаны кәдімгі ет құсатып пышақпен шетінен кесіп, асай бастады. 
Балалар тамсанып қойып оның жегеніне телміре қараймыз. Мына жеспен Әжібек 
бір табақ құйқадан бір жапырақ та ауыз тигізбес деп отырмыз. Жо, құйқаның 
жартысынан көбі желінгеннен кейін, тояттайын деді, кекірініп, алдындағы 
сорпасынан ұрттап, ет табақты кейіндеу ысырып қойды. Бізге бірден бөліп беруге 
көзі қимай біраз отырды. Онан соң есіне әлдене түскендей ойланып қалды да: 
− Қазір бәріңе де аз-аздан беріп ауыз тигізем,- деді ескертіп.- Дәмінің 
қандай екенін көріңдер. Егер үйлеріңде ірі малдың жатқан-тұрған жас терісі болса, 
осында әкеліңдер, өстіп асып жейтін боламыз. Білдіңдер ме?! 
Әжібек кесіп берген бір-бір жапырақ құйқаны жеп көріп, бәріміз де тамсана 
түсіп дәмді екенін мойындадық. Берсе тары да жер едік, бірақ Әжібек бере 
қоймады. Табақта қалған үлкен бір кесек құйқаны меңзеп: 
− Мынаны, егер кімде-кім маған Мәриді шақырып әкелсе, соған берем,- деді. 
− Мен шақырам,- деді Қайрат. 
− Мен шақырам,- деді Бәтен. 
− Ол келмейді мұнда,- деді Санат. 
− Сендер келетін етіп шақырыңдар. 
− Шешесі жібермейді ғой. 
− Мектепке апай шақырып жатыр деп алдап ертіп шықпайсыңдар ма, 
көксоққандар-ау! Әй, осы сендерде түйір ақыл болсашы, сендерге ақыл үйретем 
деп, мына шашым жасыма жетпей ағаратын шығар. 
− Далаға шақырып шыққанмен, ол қызды мұнда әкелу қиын ғой. 
− Иә, ол өзі әртіспін деп тұштаңдап, анау-мынау айтқаныңа көнбейді. 
− Ал сендер көндіріңдер,- деді Әжібек қатуланып.- Менің кім екенімді 
айтыңдар, менсінбей көрсін!.. Ал екеуің барыңдар! — деді Бәтен мен Қайратқа — 
Ал, сендер,- деді Санат екеумізге: — отыра тұрыңдар. 
Менің таңғала байқағаным, сол күні Әжібектің мінезінде де, сөзінде де бұрын 
біз байқамаған бір өзгешелік бар еді. Біз Санат екеуміз оның кей сөзін ұққан, 
түсінген сияқты болдық та, кей сөзіне түсіне алмадық. 
− Басқа балаларға қарағанда сен екеуіңнің естерің бар. Сондықтан ішіме 
сыймай толып бара жатқан бір сырымды ақтарып біраз жеңілейіп алғым кеп отыр,- 
деп бастады Әжібек сөзін.- Менің әңгімем ғашықтық жайында. Ғашық болу деген 
керемет екен… Қанат, Санат сен екеуің әлі баласыңдар ғой, ғашықтық дегеннің не 
екенін білмейсіңдер. Ғашық болу деген керемет екен. Жүрегіңді ауыртатын азап 
екен. Мысалы, осыдан төрт күн бұрын боран соғардың алдында мен көшеде 
Мәриді көргем. Қыз деген тез өседі деген рас екен. Былтыр ғана басы биттеп 
жүретін боқмұрын еді, бір қыстың ішінде бойы тартылып, сұлу қыз боп қапты. 
Сендерге — өтірік, маған — шын, әлгі қызды көргенде, жүрегім ауырып сала берді, 
не болғанымды білмей соңынан телміре қарап тұрып қаппын. Содан бері жатсам-
тұрсам көз алдымнан Мәри кетпейді. Мені өзіне сиқырлап алған сияқты. Қыз 
Жібекке Төлеген осылай ғашық болған шығар. Өзімнен өзім өлгім келеді, тек Мәри 
де менімен бірге өлсе деймін. Сонда біз де «Қозы Көрпеш — Баяндай бір молада 
өлсек-ау» деп, зар — илегім келеді… 
Әуелде Әжібектің айтып отырғандары қызық сияқты көрініп еді, артынан 
ұғынықсыз бір мылжың сөздер боп кетті. Оның үстіне Мәриді мен өзім де жақсы 
көретінмін. Сондықтан Әжібектің «Оған елердей ғашық болдым» дегенін іштей 
ұнатпай да отырдым. 
Біраздан кейін үсті-бастары аппақ қар болып Қайрат пен Бәтен келген, 
екеуінің айтқаны: Мәри әуелі бұлардың мектепте апай шақырып жатыр 

дегендеріне сеніп, үйінен киініп шығыпты, онан соң бұлар Әжібектің үйіне 
шақыратындарын айтқан кезде, ашуланып: «Алдағандарың үшін мә, сендерге!»- 
деп, екеуін екі періп қарға оңқа-шоңқа етіпті де, үйіне кетіп қапты. 
− Қыздың пергеніңе құлап жүрген сен екеуіңнен түк шықпайды,- деді 
Әжібек ыза боп. 
− Қаланың қызы емес пе, төбелестің әдісін біледі,- деді Қайрат ақталып. 
− Жә, ез немелер! — Әжібек төсегіне барып шалқасынан құлай кетті.- 
Өзегім өртеніп барады… Уһ… Не істесем екен?.. Ағатайлар-ай, не істе дейсіңдер 
маған?.. Әлде біреуді пышақтап өлтірсем бе екен, а?.. 
Мұнан әрі Әжібектің өзінің де, сөзінің де мәні жоғын ұғып Санат екеуміз 
үйлерімізге қайттық. 
− Мынау тура Ырысбектің аузынан түскендей боп қапты ғой,- деді былай 
шыққан соң Санат жаңағы Әжібектің қылықтары ішіне сыймай. 
− Расында да. 
Боран сол ышқына ұлыған сарынынан танбастан құтырына соғып тұр. 
Ертеңгісінге қарағанда есіре түскендей. «У-у…» Бүкіл дүние — жер де, көк те ақ 
түтек. Тірлік атаулының күні осы ақ түтекке қарап қалған сияқты. Енді еш уақыт 
толастамайтын сияқты. Біздің ауылды біржола жұтып, көміп тастамай, көңілі 
көншитін түрі жоқ. 
− Атам айтады, өзім ес білген жетпіс жылдың ішінде бұл өңірде биылғыдай 
қатты қыс болған емес деп,- деді боранға тұншыға сөйлеген Санат бір қырындай 
жүріп. 
− Менің әжем де сөйдейді. Тек мұндай қыстың арты қайырлы болады, жазы 
жайлы, астық пен шөп мол болады дейді. 
− Менің атам да сөйдейді, молшылық болады дейді. Бәрінен де жауды 
жеңсек екен,- деді Санат боранға қасқая тұрып айқайлап. 
− Соны айтсаңшы!.. 
Үйлеріміздің тұсына келгенде, екеуміз екі айырылдық. 
  
ҚАЛЫҢ ҚАР 
Ертеңгісін біреу шашымнан сипап, онан иығымнан қақты, көзімді ашсам, 
әжем екен. 
− Тұра ғой, қарағым, боран басылыпты. Қорадағы мал неше күннен бері 
қамауда тұрып обал болды әбден, соларды далаға шығарып, шөп шаш. Үнемдеп 

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: