Алаш прозасы Сайын МҰратбеков: «Жабайы Алма» бірінші бөлім көкінай

− Қап, ұят болды-ау, ә?! Қарағым, отыршы, баратын үйіңе апарып салайын,- 
деген Мақым шал әлгі бейтаныс адамға. 
− Рақмет, ата, енді өзім де барам ғой, мына балалар көмектеседі ғой,- деді 
бейтаныс адам нәзік үнмен. Біз оны жасөспірім ер бала шығар деп тұрғанбыз, енді 
даусынан әйел адам екенін аңғардық. Көзінде көзілдірігі бар, үстінде ұзын сұрғылт 
пальто, басына ер адамның құлақшыны сияқты бас киім киген ақ сары бойжеткен 
екен, біздерге көзілдірігінің астынан күлімсірей қарап: 
− Оқушысыңдар ма? — деп сұрады. 
− Ия, бұлардың бәрі де оқушыларыңыз,- деп, біз үшін жауапты Әжібек 
қайтарды.-Ойынның түбін түсіріп жүрген көксоққандар. Егер мен болмасам, осы 
ауылды баяғыда өртеп жіберетіндер ғой. Ал, көксоққандар, танысып қойыңдар, 
бұл кісі сендердің жаңа мұғалімдерің болады. 
− Мен өзім де танысам ғой,- деді қыз Әжібектің таныстырғанын жақтырмай. 
− Мен таныстырмасам, бұлар ертең сізге қиқалақтап бағынбай жүрер. 
− Маған бұлардың бағынғаны емес, жақсы оқығандары керек. Солай ма, 
балалар? — деді қыз күлімсірей тұрып. 
Біз оның ер балаға ұқсаған киім киісіне, күлімсіреген түріне аңырып қарадық 
та қалдық. Мұғалім деген біздің түсінігімізде Мұқан ағайымыз сияқты түсі суық, 
оқушыларға қарап күлмейтін айбынды адам болуы тиіс еді, ал мынау қыз болса 
езуін жияр емес, дәл бір алыстан келген бәріміздің туыс әпкеміз сияқты елжірей 
қарайды. Өзінің өңінде, күлкісінде адамды үйіріп тұрар бір жылылық, сүйкімділік 
бар. 
− Жүріңдер, мені бригадирдің үйіне алып барыңдар,- деді онан соң. 
− Әй, сен шанаңмен менің мына жүгімді алып жүр,- деді Әжібек Бәтеннің 
шанасына жарты қап жүгін салып.- Ал сендер,- деді қалғандарымызға,- мына кісіні 
Байдалының үйіне ертіп апарып салған соң маған келерсіңдер, мен үйде болам,- 
деді. 
Біз мұғалім қыздың ағаш шабаданын шанамызға салып, Байдалының үйіне 
қарай алып жүрдік. Жол бойы ол әрқайсымыздың аты-жөнімізді, нешінші класта 
оқитынымызды сұрастырып таныса бастады. Өзінің аты Әнипа екен. 
− Апай десеңдер болады,- деді.- Мұқан ағайларыңның әскерге кеткенін естіп 
осы ауылға өзім сұрандым. 
Өстіп жаңа келген мұғалім апайымызбен шұрқыраса сөйлесіп, Байдалы 
шалдың есігінің алдына да жеткенбіз. Үйінен шыққан Байдалы шал, өзінен майға 
піскен ыстық бауырсақтың иісі аңқи тұрып, мұғалім қызды тіксіне қарсы алды. Ол 
ұсынған бүктеулі қағазды қолына алып, ары-бері қарады да: 
− Бұ неғылған қағаз? — деп сұрады. 
− Аудандық оқу комиссариатының мені осы ауылға мұғалім етіп жіберген 
бұйрығы. 
− Біз ешкімнен мұғалім сұрағамыз жоқ,- деді Байдалы шал жақтырмай. 
− Сұрамасаңыз да жіберді. 
− Қыс ішінде пәтер табу, отын-су табу оңай дей ме екен?! 
Байдалы шал қолындағы қағазға біраз шұқшия қарап алды да: 
− Әй, сен бері жүрші,- деп, ортамыздан Санатты бөліп ап үйінің артына 
қарай ертіп әкетті. Санатты неге шақырып әкеткенін біз, әрине, іштей түсініп 
тұрмыз, хат танымайтын Байдалы шал әлгі қағазды соған оқытып алмақ. Сәлден 
кейін екеуі де қайтып оралған. 
− Қағазды оқыдым,- деді Байдалы шал Әнипаға.- Дұрыс екен. Ал енді 
бүгінше біздің үйге қон, пәтер жағын ертең қарастырармыз. 
− Рақмет, ағай. Менің қонатын үйім бар, сонда барайын,- деді Әнипа апай. 

− Иә, ол кім еді? — деген Байдалы шал таңырқап. 
− Осында Зылиқа деген кемпір бар ма? 
− Бар. 
− Сол кісінің үйіне барам. 
− Ол Зылиқа кімің болады? 
− Ол кісіні сыртынан танитын едім,- онан соң Әнипа апай біздерге жағалай 
қарап: — Енді мені сол үйге ертіп апарыңдар,- деді. 
Біз, Әнипа апайымыздың тілегі бойынша, екі ұлы бірдей майданға аттанып, 
жалғыз отырған, иілмейтін, қаққан қазықтай тік жүретіндігі үшін бүкіл ауыл 
Қадауқара атап кеткен Зылиқа кемпірдің үйіне қарай алып жүрдік. 
Қадауқара кемпір қолына шыбық ұстап бес-алты қой-ешкісін қоралап жүр 
екен. Өз үйіне біз бастап әкелген Әнипа апайды таңдана тұрып қарсы алды. Таяп 
келгенімізде салқын ғана амандасты да, мұғалім қызға көз алмастан шаншыла 
қарап: 
− Жөніңді айт, қарағым? — деді. 
− Сіз мені танымайсыз, апа…- дей бастаған Әнипа апай. 
− Тұра тұр, тұра тұр,- деді Қадауқара кемпір оның сөзін бөліп.- Сен осы 
Әлімбайыммен бірге оқыған Әнипа деген қыз емессің бе? 
− Иә,- деді Әнипа апай таңырқап. 
− Екеуіңнің бірге түскен суретің бар ғой, содан танып тұрмын. 
− Қырық бірінші жылы педучилищені бітірерде түскенбіз. 
− Қарағым, келші, маңдайыңнан сүйейін,- деді даусы бұзылып, көзі жасқа 
толған Қадауқара кемпір.- Әлімбайыммен қатар отырған сені кергеннің өзі не 
тұрады маған. 
Қадауқара кемпір мейірленіп кеп Әнипа апайымыздың оң қабағының үстінен 
сүйді, көзіне толған жасты сүртіп, булығып біраз тұрды. 
− Бір жыл болды хат келмегелі…- деді шағынғандай жыламсырап. 
− Менің де хат алмағаныма бір жыл болды. 
− Жарығым, қай жерде жүр екен?.. О-ой, жалған-ай…- деді Қадауқара 
кемпір ауыр күрсініп. Тек осыдан кейін ғана жөн сұрады. 
− Иә, қарағым, жолың болсын? 
− Дәм тартып осы ауылға келдім, апа. Мына балаларды оқытпақпын. 
− Оның жақсы болған екен. Қадамың құтты болсын. 
− Рақмет, апа. 
− Үйге кір, қарағым. Ендігі жөнді асықпай сұрасармыз. 
Біз апайымыздың шабаданын үйге кіргізіп кете бергенбіз. 
− Әй, балалар, тоқтаңдар! — деді Қадауқара кемпір дауыстап, өзі 
соңымыздан бір дорба езген құрттың малтасын алып шығып, бәрімізге уыстап 
үлестіре бастады.- Өздерің маған үлкен қуаныш әкеліп тұрып, құр ауыз 
кеткендерің жарамайды ғой,- деп қойды.-Айналайын ақ тілеулестерден, амандық 
болса бәріңді де шақырып, той жасағандай қонақ етем әлі. 
Біз мәмпәсилерге ұқсаған бірі ақ, бірі сарғылт малта құрттарды томпаңдай 
сорып, енді Әжібектің үйіне қарай тарттық. Күн батуға таяп, қызыл шапағы бүкіл 
ауылды жалқын нілге бояғандай ғып тұр. 
Әжібек өз үйінің төрінде бағанағы жарты қап жүгін қасына қойып, мәз-
мейрам боп отыр екен. Екі езуі екі құлағына жетіп, қуанышында шек жоқ. Біз 
кіргенде: 
− Олжа деген, міне,- деп қасындағы қапты сыртынан ұрып-ұрып қойған. 
Бұрқ-бұрқ еткен темекінің ащы иісі шетімізден түшкіртіп-пысқыртып жіберді. 
Біз келгенше, ол Ырысбектің әңгімесін Бәтеннен естіп қанып апты. 

− Бәрін де естідім,- деді ала көлеңке үй ішінде көңілі сәл жабырқап.- Қайран 
азамат, Ырысекең қор боп кеткен екен де,- деді.- Әйел опасыз деген осы-ay, 
бәрінің теріс айналғанын қарашы. О, дүние-ай…- деп үлкен адамша аһ ұрып 
күңірене сөйледі. Ойланып біраз отырды да: — Апырай, тіпті қызық болған екен,- 
деді онан соң.- Ең аяғы Эммаға дейін ат-тондарын ала қашқанын айтсаңшы! 
Бір сәт мырс етіп күлді де: 
− Әй, өзі де көксоққан еді,- деді енді табалай сөйлеп.- Бір әйелмен дұрыстап 
тұруына болатын еді ғой. Мейлі, жолы болсын! Темекі түгелдей өзіме олжа,- деді 
ең ақырында. 
Сөйтіп, сөзін күйзеліспен бастап соңын мысқылдай аяқтады. 
− Ал, енді осы ауылдың темекі тартатындары мен насыбайшы кемпір-шалы 
маған жалынбай көрсін,- деді мақтана есіп. 
Шынында да, темекі салмайтын, бірақ шылым тартатындары мен насыбай 
ататындары көп біздің ауылда темекінің құны наннан артық болмаса, кем емес еді. 
Қайғы-қасіретте көңілге жұбаныш болатын бірден-бір дауа темекі боп саналатын. 
Еркектерді қойып әйелдерге дейін түтіні қолқаны қапқан ащы темекіні құшырлана 
сорған кезде, көңілдері сейіліп бір сәтке болса да ауыртпалықтың бәрін 
ұмытқандай болушы еді. Үлкендердің темекі десе ішкен астарын жерге қоятын 
осынша құштарлығын өнер санайтынбыз. Қолымыздан келсе бұрқылдатып отырып 
шылым тартқанға не жетсін деп армандайтынбыз. Рас, үлкендер бізге темекінің у 
екенін, зиянды екенін айтып, шылым тартуымызға қатты тыйым салатын, ал бірақ 
өздері бір күн темекісіз қалса, бүкіл жарық дүниені тәрік етуге шақ қалып 
жынданып кете жаздайтын. Ондайдың талайын көріп те, естіп те жүреміз. 
Сондықтан темекіге деген құштарлығымыз өрши түспесе кемімейтін. Тек, әттең, 
темекі қолымызға түспейді. Кейде ұрланып жылқының кепкен тезегінен шылым 
орап тартатынымыз бар, бірақ тезектің аты тезек қой, екі-үш күнге дейін 
кеңсірігіңді тезектің сасық иісі алып, жүрегің айнып, түтін атаулыдан безе 
қашардай боп жүресің. Сондайда: «Шіркін, нағыз темекі болса ғой»,- деп арман 
етеміз. 
Енді, міне, Әжібек сол нағыз темекінің жарты қабын әкеп отыр. Шіркін, 
Әжібек мықты ғой. Қанша мақтаған батырың да, мықтың да осындай-ақ болар. 
Үлкендердің қолы жете бермейтін дүние байлықты иісін бұрқылдатып ұрып қойып 
отырғаны мынау. 
Және бір тиын ақша шығармаған. Ертеңгісінгі Ырысбек берген алақандай 
жүз сомдықты бәрімізге көрсете отырып: 
− Темекіге ақша шығарып мені ақымақ боп кетті дейсіңдер ме?! — деді 
күліп. 
Біздің алдымызда оның мәртебесі бұрынғыдан да биіктеп, беделі тіптен 
шарықтап өскен еді. Егер осы сәтте бізден: «Ауылыңда бетке ұстар кімің бар?» — 
деп сұраса, ойланбастан бір ауыздан: «Әжібек!» — дер едік. 
− Ал, көксоққандар,- деді Әжібек біз оның төңірегіне алқа-қотан отырған 
соң.- Мына Әжікелеріңнің арқасында шылымды тойғандарыңша бір шегіп жетісіп 
қалыңдар! — деп, қабының аузын шешті. 
Темекінің бұрқыраған ащы танауымызды бұрынғыдан да гөрі жарып 
жіберердей жыбырлатып, түшкіру-пысқыруымыз жиілеп кетті. 
− Пах-пах-пах!.. жарықтықтың иісі-ай,- деп Әжібектің өзі де түшкірінді.- Мә, 
мынадан бір-бір шылымдық қағаз жыртып алыңдар,- деп ол қалтасынан алған 
бүктеулі газетті ұсынған. Дереу жапа-тармағай алақандай-алақандай етіп бір-бір 
шылымдық қағаз жыртып алдық. Әжібек қабының аузын ашып, әрқайсымызға бір-
бір шекімнен салып бере бастады. Бәрімізге салып берген соң: 

− Әй, құр қалған ешкім жоқ па? — деп сұраған. 
− Жоқ,- дедік бір ауыздан. 
− Ал онда өзіме салайын,- деп, газеттен жыртып ап өзіне де бір шөкім салып 
алды. Оны қолы майыса отырып орап, онан тілімен жалап жабыстырғанының өзі 
қандай әдемі десеңші! Біз де соған еліктеп шылымды әдемілеп ораймыз 
дегенімізбен, қолымыз икемге келмей, бір шөкім темекінің өзін төгіп-шашып 
отырып әзер орадық. 
− Нешауа, өсти-өсти үйренесіңдер,- деп қойды Әжібек біздің ұсқынсыз 
оралған шылымдарымызға қарап. Енді ол қалтасынан шақпақ тас және мақта 
алып, шағып-шағып қалған, мақта түтіндеп сала берді, соны үрлеп-үрлеп қойды да 
темекісін тұтатты. Онан соң сол темекісін сора отырып бәріміздің шылымымызды 
тұтаттырды. Шылым тартуды білетініміз де, білмейтініміз де құшырлана соруға 
кірістік. Нағыз темекінің тілді қуырған удай ащы түтінін сорып аламыз да, 
бұрқырата үрлейміз. Бір-бірімізге қарап жымыңдаса мәз болып, дүниенің бір 
рақатына қолымыз жеткендей күйде тұрмыз. 
− Әй, сендер мына маған қарап, менше тартыңдар,- деді Әжібек, сөйтті де 
шылымын терең сорып аузына түтінін толтырып алды да, су жұтқандай ішіне қарай 
қылқ еткізіп жұтып қойды да, онан соң әлгі түтінді қос танауынан бұрқылдата 
шығарды. Шылым тарту деп осыны айт! Енді біз де шылымнан аузымызды толтыра 
сорып ап, оны ішімізге жұтып, онан мұрнымыздан шығармақ болдық. Бірақ 
шылымды бұлай тарту оңай емес екен. Қақалып-шашалмағанымыз кем де кем-ақ 
шығармыз. Удай ащы түтін бүкіл кеңсірігімізді қуырып, тұншығып өліп қала 
жаздадық. 
− Өй, ақымақтар, өйтіп түтінді бірден көптен сорып жұтпай, әуелі аз-аздан 
сорып үйреніңдер,- деді Әжібек жеки ұрсып. 
Кейбір шылымды қақалмай-шашалмай тартқан балаларға ол: 
− Маладес! Сен түбі шылымды жақсы тартатын боласың,- деп мақтап қояды, 
ал кейбір лоқси бастаған балаларға: — Қор болған темекі! Мынадан түк 
шықпайды-ей,- деп ұрсып, желкесінен қойып қалады. 
Біраздан кейін үйдің іші көк түтін боп кетті. Бір бұрыштағы бала екінші 
бұрыштағы баланы әзер көреміз. Әуелгіде тым-тырыс отырғанымызбен, 
шылымның қызығына түсе келе даурығыса бастадық. 
− Міне, мен түтінді жұтып, мұрнымнан шығара аламын. 
− Мен де үйрендім, қарашы бері! 
− Олай емес, былай шығару керек. 
У-ду шудан ба, әлде түтіннен бе, сәлден соң басым айнала бастады. 
Балалардың бәрі күңгір-күңгір сөйлейтін сияқты. Көз алдым сәл айналып 
тұрғандай, әйтеу, бір қызық хал, ептеп жүрегім айниын деді. 
− Әй, көксоққандар! — деді бір кез Әжібек ұйқыдан оянғандай.- Әй, мына 
үйдің ішін көк тұман ғып жіберіппіз ғой. Мәссаған! Сендер үйлеріңе кетесіңдер, 
мына көк тұманды жұтып сорлап мен қалам ғой. Кәне, далаға шығыңдар! 
Сыртқа шыққанбыз. Кәдімгі бір тар қапастан тұншығып шыққан адамдай 
көкірегім ашылып сала берді. Суық ауа бүкіл өне бойымды қуалап, бұлақтың 
тастай суын сіміріп-сіміріп жібергендей болдым. Уһ, қандай рақат! Балалардың бірі 
қақырынып-түкірініп, бірі лоқсып қойып күресін қарға еңкейеді. Бірақ соған 
қарамастан көңіліміз шат, шетімізден мәз боп тұрмыз. Шылым тартуды үйрене 
бастағанымызды мақтан етіп тұрмыз. 
− Әй, көксоққандар! — деді Әжібек.- Ертеңнен бастап оқуларың қайта 
басталады. Анау жаңа келген мұғалім қызды ренжітуші болмаңдар. Егер біреуіңнің 
қиқалаңдағаныңды естісем, менен жақсылық күтпеңдер! — деді қатал ескертіп. 

* * * 
Ертеңіне мектебімізде қоңырау қағылып, оқу қайта басталды. Әнипа 
апайымыз жүзі қандай жылы, нұрлы болса, мінезі де сондай жұмсақ, аңқылдаған 
мейірбан жан екен. Алғаш класқа кіргенде, мұз қатқан еденнен тайып жығыла 
жаздаған, біз балалар ду күлгенімізде, өзі де бізге қосыла күліп жіберді. 
− Мына еденде коньки тебуге болады екен,- деді басын шайқап. 
Онан соң стол басына кеп, класс журналын ашпас бұрын есік-терезелерінен 
жел ызғыған бөлме ішіне айнала қарай тұрып, онан біздің жалаңаш-жүдеу 
түрлерімізді көріп күрсініп қалды. Күлімсіреген өңі көлеңке түскендей лезде 
жабырқау тартып, көз алдымызда өзі де жүдей бастаған. Мынадай класта анық бір 
сабақты толық отыру мүмкін емес еді. Балалардың көбінің киім-кешегі алым-
жұлым, жыртық-тесік, шарық-шоқайларынан не өкшесі, не башпайы көрініп 
жүреді. Кейбір балалар жыртық шарығының ішіне тығыздап сабан салып киіп 
алған, жүгірген, ойнаған кездерінде әлгі сабан жыртық-тесіктен біртіндеп 
суырылып түсіп жүреді де, біраздан кейін сабаны тегіс түсіп, қолпылдап қалған 
шарығына қар кіре бастайды. Отыра қап шарықтың ішіне сабанды қайта тығып 
алады. 
Осындай түрімізді көрген Әнипа апай сабақты бірден бастай алмай, бәрімізге 
жабырқай қарап, үнсіз тұрып қалған. Көшеде жүгіріп ойнап жүргенімізде тоңу 
дегенді білмесек те, суық класқа кеп қимылсыз отырған соң, бойымыз тоңазиын 
деді, жақ жүндеріміз үрпиіп, күрк-күрк жөтеле бастадық. 
Кластың бүкіл бір жақ қабырғасын ала салынған ошағы ауыз бөлмеден 
жағылатын кірпіш пеш болымсыз ғана жылып тұр. Бұрын қи жаққанда едәуір 
қызып, кластың ішін жылытып тұратын, ал сабан отынға міз бағар емес. Үй 
сыпырушы Дәметкен апай от жағуды таң сәріден-ақ бастаған екен, міне, қазір 
сәске кезі боп қалды, әзірге жыли қоятын түрі білінбейді. 
Мұқан ағай әскерге алынып, мектеп бір айдай жабық тұрған уақыттың 
ішінде мектептің отын қоймасындағы бір қысқа жетерлік етіп жиналған қи үшті-
күйлі жоқ боп кеткен. Кім тасып алды, қашан алды, ешкім білмейді. Әлгінде, сабақ 
басталардың алдында Әнипа апай Байдалы шалға жолыққан, отынның қайда 
екенін сұраған. 
− Әй, қарағым, мен отын күзетшісі дейсің бе?! Қайдан білейін,- деп Байдалы 
шал шарт кетті.- Осы колхоздың отыннан басқа жұмысы да бастан асып жатыр. 
Енді оқу болмайды деп біреулер тасып алған шығар. Әне, сабан түсіртіп бердім 
ғой, соны жаға беріңдер,-деген. 
Сол сабанның жылуы, міне, «уф!» деп үрлесең, аузыңнан шыққан бу 
темекінің түтініндей бұрқырайды. Әнипа апай барып пештің әр жерінен бір сипап 
ұстап көрді де, тағы да күрсіне тұрып басын шайқады. Ақыры ойлана тұрып: 
− Балалар, мына класта көп отыруға болмайды екен, мен сендерге үйде 
оқуларыңа тапсырма беріп қайтарайын,- деді. 
− Сонда біз класта оқымаймыз ба? — деп сұраған балалардың бірі. 
− Оқимыз. Тек алдымен класты жылыту жағын ойластырайық. Қысқа деп 
жинаған мектептің отынын біреулер тасып апты, ал сабанның қаншалықты 
жылытатынын өздерің көріп отырсыңдар. Мынадай суықта сендерді ауыртып 
аламын ғой. 
Сөйтіп, Әнипа апай үйде оқуымызға тиіс тапсырмаларды тақтаға жаза 
бастады да, біз оны ілесе отырып көшіріп алуға кірістік. Апайымыздың жазуы 
біркелкі, маржандай тізілген әдемі еді. 
− Мен мектептің отынын жағып отырған бір үйді білем,- деді балалардың 
бірі өзіне-өзі айтқандай жай сөйлесе де бәрімізге естіртіп. 

− Кімнің үйі? 
− Ол кім? — дедік біздер жан-жақтан. 
− Әжібектің үйінен,- деді әлгі бала.- Барғанымызда ылғи қи жағып 
отыратынын өздерің де көріп жүрсіңдер ғой. Әжібек сол қиды мектептің отынынан 
алмағанда қайдан алды? 
− Рас-ей! 
− Рас! — деп, Әжібектің үйіне қашан бармайық, сары қиды маздатып жағып 
қойып отыратынын есімізге алғанбыз. 
Тақтаға тапсырма жазып тұрған Әнипа апайымыз да біздің сөзімізге елең 
етіп, кейін бұрылған. 
− Әжібек кешегі бала ма? 
− Иә. 
− Егер мектептің отынын түсіріп алған сол бала болса, анықтап сұраңдар 
өзінен. Айқай-шу шығармай-ақ қайтарып алайық. 
Апыр-ай ә, үйіне қашан барсаң да, Әжібек жағасы жайлау боп жып-жылы 
отырады, сөйтсек біздің мектептің қысқа деп жинаған бар отынын түсіріп ап, 
қарық боп жүр екен ғой. Ой, оңбаған-ай! Ой, мүттәйімін-ай!.. Күзде Мұқан ағай өзі 
бас боп, барлық оқушы балалар өгіз арбамен мына төмендегі қой қорадан үш күн 
бойы тартқан қи ғой. Қыста рақаттанып жылы класта отырамыз деген есіл 
еңбегіміз. Бар рақатын түк істемеген Әжібек көріп жүр екен де. Біз бір топ бала 
қазір мектептен шығысымен, соның үйіне барып айқасуға бел байладық. 
− Бәріміз жабылсақ, соған әліміз жетеді ғой,- дедік күбірлесе келісіп. 
Сөз байласқан балалар мектептен шыға Әжібектің үйіне келгенімізде, ол 
төрінің алдында шалқасынан түсіп темекі тартып жатыр екен. Үстелінің үстінде 
жарты таба нан, бір тостаған майға шыланған талқан, бір тостаған қуырылған 
бидай, құрт-ірімшік үйіліп тұр. 
− Иә, оқымыстылар, мектепке кіргендеріңнен шыққандарың тез болды ғой,- 
деді ол сол шалқасынан жатқан күйде бізге бетін де бұрмастан.- Әлде сабақтан 
қашып кеттіңдер ме? 
Біз ошақ алдында шашылып жатқан сары қидың сынықтарын бір-бірімізге 
ымдап көрсетіп үнсіз тұрмыз. 
− Әй, неге үндемейсіңдер? Әлде анау үстелдің үстіндегі тамақтарды көріп 
үндерің өшіп тұр ма? Темекінің арқасында келген дәмдер ғой,- деп Әжібек сол 
бізге басын бұрмаған күйінде шірене сөйлеп жатыр.- Әлі осы ауылдың 
дастарқанының ең дәмділері менің аузымда болады. Әжікең өстіп «ахау бикем» 
деп әндетіп қойып шалқасынан жатады. Оқыған сендер озар ма екенсіңдер, 
оқымаған мен озар ма екем, көреміз. 
Біз сол үнсіз қалпымызда, өстіп жатқанында үстінен барып бас салайық 
дегендей, ымдаса сөйлесіп бір-бірімізді «сен баста», «сен баста» дегендей, 
итермелей бастағанбыз. Осы мезетте Әжібек басын көтеріп алды да, қос 
танауынан түтінді бұрқылдата отырып: 
− Әй, көксоққандар, жүрістерің тым суыт қой, неғып состиып тұрсыңдар? — 
деді. 
− Мектептің отыны қайда? — дедік ақай жоқ, тоқай жоқ. 
− Қайдағы отын? 
− Мектепке отынға деп күзде біз түсірген қи ше? Міне, ошағыңда маздап 
жанып жатыр ғой. Осыны қайдан алдың? Қазір бәрін қайтар. Сенің қырсығыңнан 
біз, міне, бүгін сабақ та оқи алмадық. 
− Әй, сендер, айтсам айтқандай көксоққан екенсіңдер,- деді көзі шатынап 
лезде ыза болған Әжібек.- Тіпті көк ми екенсіңдер. Немене, мектептің бар отынын 

түсіріп жинап ала қоятындай менің қарамағымда жұмысшыларым бар деп пе 
едіңдер?! Және онша отынды қай жеріме жинаймын? Отын жинайтын қорам да 
жоқ. Әне, бар отыным ауыз үйде жатыр. Не сөйлеп тұрсыңдар? Өй, ақылдан 
жұрдай тобан аяқтар. Қайтар дейді ғой. Нені қайтарам? 
− Ал онда мына сары қиды қайдан алдың? — дегенбіз. 
− Мектептің отын қорасынан,- деді Әжібек сабасына түсіп, салмақтана 
сөйлеп.- Ең соңынан қидың қалған-құтқанын жинап алғаным рас. Үш қап еді, бір 
қабы таусылды, екі қаптағы, әне, ауыз үйдің бұрышында үюлі жатыр. Егер 
мектептеріңді жылытуға жетеді десеңдер, жинап алып кетіңдер. 
Біз не дерімізді білмей сілейіп тұрдық та қалдық. Айтса айтқандай, мұның 
отын қоятын қорасы да жоқ екен-ау. Мысымыз құрып, енді неғыларымызды 
білмей, не шығып кете алмай, не отыра алмай бір-бірімізге қараймыз. Әжібекті 
нақақтан қаралап жазықсыз ренжітіп алғанымызға жерге кірердей боп тұрмыз. 
Біздің осы жайымызды ұқты-ау деймін, Әжібек те енді ашуын басып, 
темекісін қомағайлана сорды да: 
− Әй, көк милар,- деді жайбарақат үнмен.- Не десеңдер де менің сендерден 
өзге серіктерім жоқ енді. Мен дегенде құдайдың басқа салғаны осы шығар. Дабай, 
отырыңдар. Темекі тартыңдар, сөйтіп, естеріңді жиыңдар. 
Әлгіндегі жауар бұлттай болып түнеріп, үдірейісіп келген түрімізден із де 
қалған жоқ. Әжібектің алдында сол баяғы «көксоққан» қалыптарымызға түсіп, 
аптығымыз басылып, сүмірейісіп барып, отыра-отыра кеттік. Ол ұсынған газеттен 
бір-бір жапырақтан жыртып алып шылым орадық. Әжібектің алдындағы әлгіндегі 
кінәмізді толық мойындағандай жерге қарай отырып, ащы түтінді бұрқылдата 
сорғанбыз: 
− Әй, көк ми, түтінді босқа сорып рәсуа етпей, ішіңе жұтып тарт,- деп зекіп 
қалды Әжібек өзіне таяу отырған балаға. Мұнысы жалғыз оған емес бәрімізге 
айтылған кінәрат еді. Түтінді текке сорып рәсуа етпей жұтуға тырысамыз. Удай 
ащы түтін тұншықтырып жібере жаздайды, кеңсірігіміз ашып, тамағымыз 
жыбырлап, жарыса кеп қақалып-шашалып, көзімізден жасымыз парлап ит боп 
отырмыз. 
− Мектептің отынын кім түсіріп алғанын мен білем,- деді әлден уақытта 
шылымын тартып болған Әжібек.- Бірақ оның кім екенін айтпаймын. Басыма пәле 
іздер жайым жоқ. 
Иә, Әжібек айтпаймын десе айтпайды. Егер қадалып сұрай берер болсаң, ол 
ашуланады да, әлгі мазасын алған баланы желкесінен алып есігінен итеріп 

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: