Алаш прозасы Сайын МҰратбеков: «Жабайы Алма» бірінші бөлім көкінай

дейін ешкім көзге ілмеген жалғыз басты жан болып кете берген. Алғашқы ақ 
финдермен соғысқа қатысқан, одан кейін Отан соғысының алғашқы күнінен бастап 
қырық төртінші жылдың ноябріне дейін, яғни аяғынан жараланғанға дейін 
майданның алдыңғы шебінде болған. Өзі бұған дейін төрт рет жараланған екен, ол 
жаралары ылғи жеңіл болып, госпитальда бірер ай жатып, сауығып майданға 
қайта аттанып отырыпты. Өз айтуынша, ауылға екі айсыз жеті жыл дегенде 
қайтып оралыпты. Сол екі айсыз жеті жылдың ішінде ауылдан не бары үш-ақ хат 
алған екен; оның екеуін соғыс басталардың алдында Тоқтар жазыпты, ал үшінші 
хатты осыдан екі ай бұрын госпитальда жатқанында Мұқан ағайдан алыпты, 
ауылдың амандығын айта кеп, өзінің әскерге аттанып бара жатқанын, мұның 
адресін военкомат арқылы анықтап алғанын жазыпты. 
− Осында әскерден қайтқан кейбіреулер бар-жоғы бес-алты айдың ішінде 
ана тілімізді ұмытып қаппыз деп, не орысша емес, не қазақша емес былдырық 
сөздерді шатып-бұтып келеді, ал сен ғой жеті жыл әскерде жүріп осынша 
қиссаларды қалай ұмытпағансың? -дегенде, Көбеген: 
− Қайдам, ұмыту, ұмытпауды ойлаған емеспін. Анда-санда қазақ жігіттері 
бас қосқанда айтатынмын. Онан соң госпитальда жатқан кезде екі-үш қазақ 
жатты, соларға айтатынмын,- деді. 
Ауылдағы барлық үйлер сияқты Нүсіп шалдың үйі де екі бөлмелі болатын, 
ауыз үйге отын-су жиналатын да, түп үйде үй иелері тұратын. Еркегі бар үй, оның 
үстіне шалдың өзі де ұқыпты, шаруақор адам, жылда жазда үйін майлап-сылап 
жөндеп отырады, сондықтан басқа үйлерге қарағанда тап-тұйнақтай, тап-таза еді. 
Есігінің алдын да қардан кең ашып, тазартып күреп тастапты. Кішкене терезенің 
алдынан өтіп бара жатып ішке көзім түскен, Көбеген маңдайы жарқырап терезе 
алдында етік тігіп екен. «Еркегі бар үйдің тірлігі осы ғой»,- дедім іштей қызығып. 
Мен сәлем беріп кіріп барған кезде, шал мен кемпір үйлерінің ортасында 
қыздарының аяғына екі жақтап еңкейе қарап, жігі-жапар боп жатыр екен. Мені 
көре сап Шынар әке-шешесін ысырып тастады да: 
− Кәне, қандай екенін мына Қанат айтсыншы,- деді жуан даусымен гүж ете 
түсіп, сөйтті де маған қарай жүрді, бір аяғына су жаңа сыңар етік киіп апты. 
− Қалай, Қанат, етігім аяғыма жараса ма? 
Бір оңға, бір солға аяғын бұраңдата басып менің алдыма кесе-көлденең тұра 
қалған, етігі мұз басқандай сықыр-сықыр етеді, топ-толық балтыры қонышын 
жарып жібере жаздап тұр. Обалы не керек, етігі де суреттей әдемі екен және 
жалтыраған хром қонышты тырсылдатып көріп тұрған Шынардың топ-толық 
балтыры да әдемі көрінді. 
− Жақсы! — дедім шынымен сүйсініп… 
− Қонышы тарлау сияқты ма, қалай? — деген әкесі. 
Жоқ, Қанат айтты бітті, ал екеуіңнің айтқандарыңа сенбеймін,- деді Шынар 
әке-шешесіне шолжаңдай еркелеп,- Енді осы етікке лайық көйлек керек. Әке, естіп 
отырсың ба?! Давай, анау бір қойыңды сат та, ауданға базарға барып қайт! 
− Мақұл, мақұл,- деді әкесі күліп. 
Шынар шал-кемпірдің жалғыз қызы еді де, мінезі шолжаң, аса ерке болатын. 
Бүкіл ауылда мына жаман шал әкесінің арқасында колхоздың ауыр жұмысына 
бармайтын, не кием, не ішіп-жеймін демейтін, таршылық көрмеген бір адам болса, 
ол — осы Шынар. Қазір де еркелігіне басып, етігін сықырлата тұрып: 
− Аяғымда былғары етік сықыр-сықыр етеді. 
Құлағымда алтын сырға сыңғыр-сыңғыр етеді, — деп әндете билеп қойды. 
Қыздарының қуанышына әке-шешесі мәз-мейрам. Терезе алдындағы Көбеген де 
қолындағы ісін қоя тұрып, Шынарға күле қарап қапты. 

Мен әуелі Көбегенге, онан соң шал-кемпірге үй-іштерімен тегіс қонаққа 
шақыра келгенімді айтқам. Тіпті қуанып қалды. 
− Нәзира келді ме? — деп сұраған Шынар. 
− Келді, қазір үйде. 
− О-о, тамаша! Нәзираға айта бар мені де келеді деп. Және жаңа етігімді 
киіп келем, байғазысын әзірлей берсін. Аға, естіп отырсыз ба? — деді онан соң 
Көбегенге еркелей қарап.- Анау екінші сыңарын кешке дейін бітіретін болыңыз, 
білдіңіз бе?! Бұл сізге әскери тапсырма! 
− Құп болады, Шынаржан! — деді де оның еркелігін ағаша қабылдап мәз 
болып. Дереу етіктің екінші сыңарын қалыпқа кигізе бастады. 
Кешкісін Шынар біздің үйге жаңа етігін киіп келген. Қызысың деген емес пе, 
Нәзира әпкем қатты қызықты, Шынарды ауыз үйге шығарып ап, қояр да қоймай 
тұрып етігін шешкізіп, өз аяғына киіп көрді. 
− Аздап қысады екен,- деді бұл да аяғын оңды-солды ойрандата басып 
(қыздардың бәрінің өститін әдеті болу керек),- бір-екі күн кисем кеңейіп кетер еді. 
− Мына Көбеген шебер етікші екен. Сен де өзіңе бір етік тіккізіп алсаңшы, 
мен айтайын. 
− Былғары жоқ қой. Айтпақшы, апамның ескі етігінің қонышына жаңа бас 
тауып тіккізуге болатын шығар? 
− Болады. Мен әкеме айтайын, жаңа бас тауып береді. Өзің МТС-қа қашан 
қайтасың? 
− Таңертең ерте тұрып кетуім керек. 
− Онда әлгі қонышты қазір тауып қой, кетерде Көбегенге аяғыңды өлшетіп 
ала кетейік. 
Біз түп үйге кірген кезде, үлкендер өткен-кеткенді қозғап қызу әңгіменің 
үстінде екен. Әңгімені қозғаушы Нүсіп шал да, әжем соны кеу-кеулеп қойып отыр, 
арагідік Нүсіп шалдың кемпірі де араласып сөз қыстырып қояды. Сәл тыңдаған соң 
ұққаным — әңгіме Көбегеннің улы бабасы туралы екен. 
− Жарықтық, сөзге шешен, сері адам болыпты, бір үлкен жиында жесір дауы 
сөз болғанда: «Әйел — ана емес пе? Ананың басын саудаға салғанның жүзі қара 
емес пе?! Біз бүгін бір жесірдің мойнына дұзақ салсақ, ал күні ертең одан туған 
ұрпақ рулы ел болғанда, соларға не бетімізді айтамыз деп, көпшілікті өз жағына 
қаратып, жесірді зорлықшылардан азат еткен екен,- деді Нүсіп шал әңгімесін 
аяқтап. 
− Айтқаны келді ғой, сол Сәбира апамнан тараған ұрпақтың бірі мына 
Нұғыман емес пе,-деп әжем іліп әкеткен. 
− Иә да,- деп қойды Нүсіп шалдың кемпірі де. 
Мұндай ұлы бабасын мадақтаған әңгіме Көбегенге айрықша ұнайтын болса 
керек, өңі нұрланып, бір сөзді мүлт жібермей еліте тыңдайды. 
− Менің етігім Нәзираның аяғына құйып қойғандай жақсы жарасады екен,- 
деді еркелей кірген Шынар үлкендердің әңгімесін ортасынан қақ бөліп.- Көбен аға, 
бұл сізге жасаған құлаққағысымыз. 
− Тігуге болады ғой,- деген Көбеген созыла сөйлеп. 
− Бітті онда, келістік,- деді Шынар сол ерке үнмен.- Нәзира, естідің ғой. Әлгі 
қонышыңды әзірлеп қой, кетерде мен ала кетем. 
Дастарқан әзірленіп ет желінді, онан кейін шай жасалды. Әжем кірпіш 
шайын қап-қара ғып демдеп шығарып шоққа қойып, қаймақ қатып қоңыр күрең 
ғып құйған кезде, бүкіл үйдің ішін шайдың хош иісі алып кетті. Кішкентай 
балаларға дейін танаулары делбіреп қалған. 

− Паһ, паһ… Мұндай шайды ішпегелі қай заман. Нағыз үнді шайы ғой. 
Қайдан келген? 
− Нәзира әкелді. Мытыста біреуден сатып апты. 
Үлкендер шайдың дәмін ала түскілері келгендей асықпай сораптай ұрттайды 
да, «У-һа-а»… деп ұзақ тамсанады. Жарты кесе ып-ыстық шайды сөйтіп отырып 
әне-міне дегенше төңкеріп салады. Сәлден кейін-ақ маңдайлары жіпсіп, рақат бір 
күйге еніп, балбырай бастады. Өмірлерінде басқа бірде-бір асты дәл осылай өне 
бойлары балқып отырып ішпейтін шығар. Орамалмен маңдай терлерін сәнмен ғана 
сүртіп қояды. 
− Түу, жарықтық-ай, буын-буыныма түсті ғой,- дейді Нүсіп шалдың кемпірі. 
− Іш, жаңалап демдеп қойдым,- дейді әжем. 
Нәзира әпкем мен Шынар екеуі бір-екі шыны-аяқтан ішкеннен кейін-ақ 
ыдыстарын төңкеріп, тұрып кеткен. Екеуі кәннің үстінде күбір-күбір әңгімелері 
таусылар емес. 
Бір кезде шай да ішіліп болды-ау. Дастарқан жиылып, аз-кем тоқ басқаннан 
кейін Көбеген көтеріле отырып, Нүсіп шалдың: «Ал бір қиссаңды «әу» деп жібер!» 
— деген тілегі бойынша, тамағын кенеп, біраз жөткірініп алды да, «Бозінген» деген 
жырды бастады. Мен бұрын балалардан естігенім болмаса Көбегеннің жырын 
бірінші тыңдауым еді, даусының сәл жарықшағы бар, шырылдаған зарлы екен, «а» 
дегеннен төбе құйқамды шымырлата жөнелді. Бозінгеннің шудасы желкілдеп 
керуенге қосылғанынан бастап-ақ қайғылы бір сарын білінген, содан інгеннің 
ботасынан айрылып зар илеп боздаған тұстарына келгенде, басы әжем боп 
көзімізден жас сорғалап берді. Қаншама тістеніп, намысқа тыртысып жыламауға 
тырысқанмен, тамаққа тығылған ащы өксік жүйке-жүйкені сыздатып, ып-ыстық жас 
көзге құйыла береді. 
Ботасынан айырылған мендей сорлы бар ма екен… 
Неге жоқ?.. Бар ғой, бар. Міне, менің әжем де дәл сондай ғой, ботасынан 
айырылған боз інгендей боздап қалды емес пе? Біз де солай сорлап қалған сорлы 
жетімектерміз ғой. Біз әкемізден-шешемізден айырылдық қой! 
Көл-көсір аққан көздің жасы. Ыстық жас. Қорс-қорс етеміз. Әжем айтпақшы: 
«Уһ, дүние, жалған-ай!..» Енді қайтып еш уақытта, еш уақытта әкемізді, шешемізді 
көрер күн жоқ қой!.. Қайран әке!.. Қайран шеше!.. Көке! Көке!.. Апа! Апа!.. 
Сендерден айырған сұм тағдыр неткен опасыз еді! Неге ғана бізді тастап 
кеттіңдер?! Зар илетіп, зар еңіретіп қалай қиып кеттіңдер?! Зәбір көріп, жапа 
шегіп, зар еңіреп жүрсін дегендерің бе?І Неге? Неге, бізді тастап кеттіңдер?! 
Бозінгеннің бір жақсысы ең соңында ботасын тауып, бақытқа кенеледі екен. 
Біз тыңдаушылар соған риза болдық. Бозінгенге қосылып біз де қуанышқа кенеліп, 
көл-көсір аққан көз жасымыздың төлеуі қайтқандай, шерменде көңіліміз жеңілейіп, 
жадырап қалдық. Өксік-солығымызды баса отырып, Көбегенге сонша риза 
көңілмен, алғысты көңілмен елжірей қараймыз. 
− Өркенің өссін, қарағым! — деді әжем. 
Сонан біразға дейін үйдің іші тым-тырыс боп, әлгіндегі ғажап жырды 
бойымызға сіңіргендей күйде отырғанбыз. Үнсіздікті Нүсіп шал бұзды. Өзінің бала-
шаға, кемпірлерге қосылып жыламағанын білдіру үшін, көпе-көрінеу көңілді 
дауыспен: 
− Апыр-ай, Көбеген қарағым-ай, неше күн болды тыңдап келем, әр кеш 
сайын мен естімеген бір жаңа қисса айтасың. Осының бәрін кімнен және қашан 
үйренгенсің? — деді таңырқап. 

− Бала кезімде, осы ауылда үйрендім ғой,- деді Көбеген маңдайының терін 
сүрте отырып.-Қанапия, Сәдіғұл марқұмдардан үйренгем, біразын кітаптан өзім 
жаттап алдым. 
− Иә-ә, Қанапия, Сәдіғұлдар жез таңдай жыршылар еді ғой! 
− Баяғыда Күреңбелде күзекте отырғанымызда,- деп әжем киіп кетті сөзге,- 
біздің үйге Сәдіғұл келіп екі күн, екі түн өлең айтқаны есімде. Сонда даусы бір 
қарлықпады-ау, шіркіннің! 
− Қанапия да сондай дүлдүлім еді ғой! — деп іліп әкетті тағы да Нүсіп шал.- 
Мына осы үйде отырып ол шырқағанда, даусы сонау Мытыстағыларға естілер еді 
ғой… 
− Әй, шал, ертең де күн бар, қайталық енді,- деді осы кез кемпірі. 
− Иә, кел демек бар, кет демек жоқ, рақмет, ақ жеңеше! — деп, Нүсіп шал 
әжеме қарап бата жасап, бетін сипады. 
− Мен осында Нәзираның қасына қонам,- деген Шынар. 
− Мейлің,- деді шешесі. 
Балдағына сүйеніп Көбеген де тұрды. 
− Рақмет, әже! — деді. 
− Саған да рақмет, қарағым. Көңілімізді бір көтеріп тастадың. Үй осы, келіп 
тұр. 
Көбеген шоқалақтап есік алдына барды да, кілт қайта бұрылып Нәзира 
әпкеме: 
− Нәзира, аяғыңды өлшеп алайын,- деді. 
Маған қағаз-қарындаш алғызып, еңкейе тұрып Нәзира әпкемнің аяғын 
жалаң аяқтандырып қағаз бетіне сызып алды. 
− Қонышы Шынардікіндей болса жарай ма? — деп сұраған. Нәзира әпкем 
қызарақтап басын изеді. 
− Нәзираның аяғы менің аяғымнан сәл-сәл ғана үлкен екен,- деді осы тұста 
Шынар. 
Әжем кішкене балалармен кән пештің үстіне жатты да, біздің төсектеріміз 
төрге қатарластыра салынды. Мен жалғызбын да, Нәзира әпкем мен Шынар екеуі 
бірге жатты. Әжем де, кішкене балалар да, бастары жастыққа тиісімен, тез 
ұйықтап қалды. Ал Нәзира әпкем мен Шынар екеуінің қыбыр-жыбыр сөздері 
таусылар емес. Біріне-бірі «быды-быды» деп ауыздары-ауыздарына жұқпай 
күбірлейді-күбірлейді де, бір кезде қиқылдаса күліп тұншығып қала жаздайды, 
әйтеу, әңгімелері керемет қызық, үш-қиыры жоқ ұзақ. Бұл екеуі қиқылдасып-
шиқылдасып жатқанда, мен қалай ұйықтайын, көзім бажырайып, бірде 
айтқандарын естіп қап, бірде естімей, бірде түсініп, бірде түсінбей дөңбекшідім де 
жаттым. Біраздан кейін әжемнің ояна қоймасына көздері жеткен екеуі, мені де 
ұйықтап қалды деп ойлады-ау деймін, жыртақтап дауыстары шығып, еркіндеу 
сөйлесе бастады. Көбіне сөйлеп жатқан Шынар. 
− Өзі сондай ұялшақ, мен бажырайып бетіне тура қарасам, қызарақтап 
төмен қарап кетеді. «Аға, сіз неге маған тура қарамайсыз?» — деймін қасақана. «О 
не, қалқам!» — дейді түк ұқпағандай. «Неге менің көзіме тура қарамайсыз?» 
деймін. «Иә, ал қарадым, не айтасың?» — дейді ақырын сөйлеп. «Түк те демеймін, 
маған тура қарасаңыз болды» деймін. «Әй, Шынар қалқам-ай, тым ерке боп есіпсің 
ғой»,- дейді. «Е, ерке болмай-шы,- деймін мен,-Әкем мен; апам барда, енді мына 
сіз барда, мен ерке болмай, кім ерке болады?» Ол: «Дұрыс, дұрыс!» — деп күле 
береді. 
− Әй, қу қыз-ай, сен оны өйтіп жүріп бездіріп аларсың. 
− Безсе кете берсін. Хи-Хи… ха-ха-ха…. 

Қатып ұйықтап қаппын. Таңертеңгісін оянсам, Нәзира әпкем де, Шынар да 
жоқ, төсектері жинаулы тұр екен. 
Он шақты күннен кейін МТС-қа бара жатқан Бектайдың шанасына отырып, 
Нәзира әпкеме барып қайтпақ болдым. Әнеугүнгі келіп кеткенінен кейін өзінен еш 
хабар болмай, әжем де мазасызданып жүрген, енді шана кездескеніне қуанып 
қалды. Халін біліп кел деп, екі кеседей талқан, қарны ашқанда қажақтасын деп 
бес-алты құрт салып берді. Сөйтіп, ес білгелі алғаш рет өз бетіммен ауылдан он 
шақырымдай жердегі МТС-қа жол шектім. 
Ауыл орталығын қақ жарып жүретін үлкен жолменен желдіртіп келе 
жатқанбыз, Нүсіп шалдың үйінің тұсынан кемпірі қол бұлғап шыға келді, басында 
кимешегі ғана, қамзолшаң жеңіл қалпы, бізді кере сап жүгіре шыққан болу керек. 
Бектай атының басын тартқан. 
− Мысыға бара жатырсыңдар ма? 
− Иә. 
− Онда әлгі Көбегенді біле келіңдерші, қарақтарым. Үш күн болды сол жаққа 
кеткеніне, хабар жоқ. Бірдеңеге ұшырап қалды ма деп мазамыз кетіп отырғаны. 
− Жарайды, кездессе ала келеміз,- деді Бектай. 
Мұнан әрі еш тоқтаусыз жүріп кеттік. Бектай ырғай сапты бишікті ысқырта 
үйіріп-үйіріп қойған, почта тартатын шағыр көз жирен жұлқа жөнелді. Бектай 
маған қарай бір қырындай аяғын соза жантая отырды да: 
− Ал, Қанат, жол қысқарту үшін әңгіме айт,- деді. 
− Мен не әңгіме айтам,- дедім күмілжіп. 
− Қыздар туралы, оларға қалай ғашық болып жүргеніңді айт. 
− Мен әлі ғашық боп көргем жоқ. 
− Қой, оныңа кім сенеді. Әжібек бәрің бас қоса қалсаңдар, қыздарды сөз 
етесіңдер ғой,-деп Бектай қарқылдап күлді. 
Мен екі бетім дуылдап қызарып кетсем керек, өйткені есіме анау кездегі 
Әжібектің күйіп-жанған ғашықтығы туралы әңгімесі, Мәриді шақыртып алмақ 
болғаны түскен. Бектай соған мегзеп келеді-ау, деп қысылдым. 
− Өзің ұялып кеттің ғой, жә, қалжыңым ғой,- деді Бектай иығымнан қағып. 
Бектай жайшылықта ауыл арасында көк құнанымен едіреңдетіп жүргенде 
жан адамды менсінбейтіндей боп көрінетін. Тобылғы сапты қызыл қамшысын 
сәнімен сілтеп қойып жұрттың бәрінің төбесінен қарайтын, әсіресе балаларға 
кезіккенде ернін шүйіре тұрып немқұрайлы ғана көз тастап: 
− Әй, шаңдатпасаңдаршы! — деп одыраңдап ете шығатын. Өзі Әжібектен 
бірер жастай ғана үлкен, бірақ соған қарамастан жүріс-тұрысы, сөйлеген сөзі одан 
әлдеқайда ересек адам сияқты еді. 
Қазір екеуміз шанада қатарласа жантайып отырмыз. Шағыр көз жирен желе 
шоқырақтап тұяқтарымен қатқақ қарды шанаға кесек-кесегімен бората лақтырып 
келеді. 
− Ой, мына қалыпта біз МТС-қа жеткенше көшкіннің астында қалармыз,- 
деді Бектай аттың басын іркіп. Онан соң астымыздағы шөптен көтеріп шананың 
алдыңғы жақтауының саңылау тесіктерін бітедік.- Сен мына тонды жамылып отыр,- 
деп, өзімен ала шыққан үлкен қара тонын менің иығыма жауып, омырауымды, аяқ 
жақтарымды қымтап қойды. 
− Мен тоңбаймын, өзің жамылсаңшы,- деп едім. 
− Жо-жо, мен ат айдап қимылдап отырам, қозғалыссыз отырған адам тоңып 
қалады,- деді. 
Енді байқадым, көк құнанның үстінде қоқиып жүргенде үп-үлкен, ересек боп 
көрінетін Бектай жақыннан қарағанда өзіміз сияқты бала екен, тіпті әлі мұрты да 

жоқ, тебіндеп қана ізі білінеді. Бұған қарағанда Әжібекке мұрт бұрын өсетін 
сияқты. 
− Неге күлесің? — деді. 
− Жай. Мен сені есепші болғанға үлкен адам екен десем…- дедім. 
− Иә, немене, үлкен адам емес пе екем? 
− Өзіміз сияқты бала екенсің. 
− Ә, күліп отырғаның сол ма? Әрине, баламын, бірақ сендерге қарағанда 
ересек баламын. Маған ойнауға болмайды сендер құсап, шәлкестік жасауға да 
болмайды… 
− Неге? 
− Болмайды, сол… Мына соғыс бітсін, амандық боп. Біздің әскер қазір жауды 
қуып, өз жеріне қарай тықсырып апара жатыр ғой. Көп ұзамай тас-талқанын 
шығарамыз әлі… Әй, сонан кейін ойынның түбін түсіріп тұрып ойнармын-ау! Мен 
сендердің ойындарыңа кейде сырттай қарап қоям, қызық ойындарды білмейсіңдер. 
Соғыстың алдында біздер ойнаушы ек!… Шіркін, ойын деп соларды айт!.. Мен 
асықты жақсы ойнайтынмын. Анадай жерден өрістен атқанда дәл тигізіп, сақамды 
дүп қатыратынмын. Бір жазда бес жүз асық ұтқаным бар… Асық ойынында қолыңа 
жағатын жақсы сақаң болуы керек, ауыр да емес, жеңіл де емес болсын. Асыққа 
тигенде дүпте қатсын… 
Мұнан әрі Бектай қолыңа жағатын сақаны қалай жасау керек екенін, оны 
бізбен қалай үңгіп тесіп, қорғасынды қалай құю керек, табанын қай мөлшерде, 
қалай қайрау керек екенін тәптіштеп әңгімелеп кетті. Бір ауық мен де асық 
ойнауда қара жаяу емес екенімді, сақаны мен де бір адамдай тәуір жасайтынымды 
айтып өзара қызу әңгімеге кірісіп кеткенбіз. Кенет желіп келе жатқан атымыз оқыс 
ішін тартып осқырынып кілт тоқтай қалды. Алдымыздан анадай жерде жолдың дәл 
ортасымен бізге қарсы Көбеген келе жатыр екен. Атымыз содан үркіп тоқтапты. 
Аттың өзінен үркектеп тұрғанын көріп Көбеген бір шетке қарай шығып бізге жол 
берді. Қасынан өте бере, біз шананы тоқтатып қосарлана сәлем бердік. Көбеген 
ернін ғана қыбырлатты. Өзі әбден қара терге түсіп, өңі түтіге қарайып кетіпті. Бізге 
шаршаған жабырқау кейіпте самарқау ғана бір қарады да жол ортасына түсіп 
жүріп кетті, жүріп кеткен жоқ, балдағына сүйеніп жалғыз аяғымен шоқырақтай 
жөнелді. 
− Аға, шанаға отырыңыз. Қазір біз МТС-қа барамыз да шаруамызды бітіре 
сап кейін қайтамыз,- деген Бектай. Көбеген қайрылған жоқ, естімеген адамша 
жүре берді. Балдағы қарға қатты батып, әр аттаған адымы ауыр тиіп бара 
жатқанын біз сезіп те, көріп те тұрмыз. 
Бектай шыдай алмай шамадан қарғып түсіп соңынан жүгіре ұмтылды. 
− Аға, тоқтаңызшы! — деп ышқына дауыстап қуып жеткен. Көбеген сәл 
кідіріп бұған бұрыла қарады да, бірдеңе деп ақырып жіберді. Бектай оған тағы да 
бірдеңе деп жақындай берген, Көбеген бір балдағын көтеріп ап салып жіберуге 
шақ қалды. Бектай кейін қарай секіріп түсті. Көбеген тағы бірдеңе деп кіжінді де, 
жол ортасына түсіп, бұрылып қайтадан жүріп кетті… 
Жүні жығылып абдыраған Бектай қайтып кеп шанаға отырған: 
− Жынды ма-ей, өзі, біз оған жанымыз ашып жүрсе, боқтайды,- деді ыза 
болып. 
Шағыр көз жиренді бишікпен шықпырта салып жіберген, ол жануар ыршып 
түсіп шаба жөнелді. Кейін жаққа қарай береміз, шоқақ-шоқақ еткен Көбеген 
біртіндеп алыстап, сәлден соң мүлде ұзап кеттік, мидай жазық қарлы далада қара 
ноқатқа айналды, кішірек бір белеңді асқанымызда, көзден де таса болды. 

− Әй, осы соғыстан қайтқандар қиын,- деді Бектай әлі де ұмыта алмай,- 
Шетінен контужный. 
Биік дөңнің үстіне шыға келгенімізде, дәл иегіміздің астында, ойда, үлкен 
ауыл MTС жатты. Мұндай үлкен ауылды бірінші көруім, о шеті мен бұ шеті ат 
шаптырымдай шығар, үйлері сонша көп болар ма, жыпырлата салынған, төбесінен 
қарағанда құмырсқаның илеуі сияқты. Және көшелері де көп екен. Көше бойлары 
селдіреген ағаштар. 
− Ойпыр-ой, үйлерінің кебін-ай! — деппін ішегімді тартып таңырқап.- Мына 
құжынаған көп үйдің арасынан әркім өз үйін адаспай қалай табады екен? 
МТС-қа бұрын да талай кеп жүрген Бектай күле қарады. 
− Әй, надандық-ай,- деді кекетіп.- Қалай тапқаны несі? Мұнда әр көшенің 
аты, үйлерінің саны бар. Сол бойынша еш адаспай оп-оңай табады. Мысалы, 
мынау сол жақ қапталдағы сырты қоршаулы жатқан МТС-тың ауласы,- деп көп 
комбайндар мен тракторлар қатар-қатар тізіліп тұрған тұсты нұсқады.- Оның бергі 
жағындағы екі қабат үйлер МТС-тың кеңсесі және бастықтары тұратын үйлер. Ал 
мына оң жақтағы созылып жатқан көп терезелі ұзын үй — жатақхана. Сенің 
Нәзира әпкең сонда тұрады. 
− Ал анау көп үйлерде кімдер тұрады? 
− Осы МТС-тың жұмысшылары. 
Көшеге де кірдік. Міне, үй деп осыларды айт, зәулім биік, шатырлары тура 
кітаптағы суреттердей, төбелеріне қарасаң, басыңнан қалпағың түседі. Есіктерінің 
алдында тақтайдан жасалған: баспалдақтар, ақ боран ай бойы соқса, қар баса 
қоймас. Шіркін осындай үйлерде де адам тұрады-ау! Ал анау, екі қабатты үйде 
тұратындар тіпті ерекше адамдар шығар! 
Шана әлгінде төбеден Бектай жатақхана деп көрсеткен ұзыннан-ұзақ 
салынған көп терезелі үлкен үйдің алдына кеп тоқтаған. Бектай мені түсірді де, екі 
сағаттан кейін алып кететінін айтып шаруасына жөнелді. 
Есік алдында жүрген бір кемпірден сұрап ап, әпкемнің бөлмесіне мен 
кіргенде, ол ортадағы биік столдың басында қағаз қарап жалғыз отыр екен.- Мені 
көріп қуанғаны сонша, ұшып кеп бас салды, құшағына қатты қысып: 
− Келгенің қандай жақсы болды, Қанатай! Үйді ойлап жабырқап отыр едім,- 
деді. Құшағынан босағаннан кейін байқадым, екі көзі қып-қызыл, әбден жылағаны 
көрініп тұр. Өңі әнеугүнгі үйге келгендегісінен де гөрі бозарып, жүдей түскен. 
− Жылапсың ғой? — дедім. 
− Иә, аздап жыладым,- деді әпкем теріс айнала беріп,- Өз теріме өзім 
сыймай, тіпті қысталанып кеттім. 
− Біреу ренжітіп пе еді? 
− И-и…- деді қынжыла қолын сілтеп.- Неге ғана қыз болып жаралдым екен. 
− Немене, қыз болған жаман ба? 
− Несін сұрайсың, Қанатай, жаман болғанда жаман… Кім көрінгенге көз 
түрткісің. Сауды қойып ақсақ-тоқсаққа дейін сөз салады. 
− Сен ондайлардың сөзін тыңдама, қағып жібер. 
Әпкем күліп жіберді. 
− Енді өзім де сөйтем,- деді жасаураған көзін сүрте тұрып. 
Әпкем «ақсақ-тоқсаққа дейін» деген кезде, есіме әлгінде жолда бізге қарсы 
жолыққан Көбеген түсті. Балдағы қарға батып, жалғыз аяқпен қиналып бара 
жатқан аянышты кейпін ұмыту мүмкін емес қой. Мен әпкеме соны айтқам. 
− Ауылға жаяу қайтып бара ма екен? — деді әпкем көзі шарасынан шыға. 
− Иә. Біз қазір біраздан кейін кері қайтамыз, шанаға отырыңыз,- деп ек, 
өзімізді боқтап жіберді. 

− Сонда ол неғылғаны? — деді әпкем үрейленген үнмен.- Кімге жасаған 
қиястығы?.. Сорлы жан екен ғой өзі. Сұмдық-ай, егер осыдан бірдеңеге ұшырар 
болса ғой, бүкіл елге мен қарабет болам… Қанатай, оны тездетіп қуып жету керек. 
Әйтпесе ол бір пәлеге ұшырап жүрер,- деп дегбірсіздене бастаған. 

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: