Алғы сөз Уəли Нұргелді
жүктеу/скачать 1,09 Mb.
|
Қазақ графикасы мен орфографиясының теориялық негіздері
- Бұл бет үшін навигация:
- Графемалар˚′
| У деген таңба бірде <у> фонемасының жазудағы өкілі болса, бірде <ұ>,
<ү> фонемаларының да өкілі – əріп болып табылады. Мысалы: тау, бау, ұлу, күлу т.б. Сонда У деген таңба арқылы <у>, <ұ>, <ү> фонемалары бел- гіленіп тұр. Кез келген таңбаның екіжақты: таңбаланушы жəне таңбалау- шы қасиеті болатыны тəрізді у таңбасының да екі жағы – мазмұндық жағы (план содержания) жəне тұрпаттық жағы (план выражения) бар. Олай бол- са, у таңбасының мазмұндық жағы фонема, тұрпаттық жағы əріп дегенге саяды. Басқаша айтқанда, фонема таңбаланушы да, əріп таңбалаушы. Осы екеуінің бірлігі жазу теориясында графема деген ұғымды білдіреді. Бұл бірлікті (фонема мен əріптің арақатынасын) былай көрсетуге болады: фонема графема (таңба) əріп Енді осы қатынасты жоғарыда аталған мысалдармен көрсетейік: <У> фонема [тау] <тау> тау У əріп /У/ графема <Ұ> + <У> [ұл˚ ұу] <ұлұу> ұлу У <Ү> + <У> [к˚′ү л˚′ ү у′ ] <күлүу> күлу У Дыбысталған сөздің фонетикалық жазбасын беруде Ж.Əбуов, Ə.Жүнісбековтің үлгісі негізге алынды (Абуов Ж. Джунисбеков А. Фоне- тическая запись казачского текста. Алма – Ата, Ғылым, 1991) жəне сонда көрсетілген жүйені ұстандық. Бұған қосымша алынған шартты белгілер <…> «фонема», […] «дыбыс» / …/ – «графема» дегенді білдіреді. Дыбыс – фонема – графема – əріп – əліпби Жазудың ең кішкене бірлігі əріптің дыбысталған сөздің ең кішкене дыбыстық бірлігі фонемамен қатынасының қазіргі жазуымыздағы жүй- есі, сонымен, мынадай болып келеді. Графемалар˚′/а/ <а> <ата> [ата], ата а /ə/ <ə> <əн> [əн′], əн ə /д/ <д> <дəн> [д′ə н′], дəн д /ж/ <ж> <жақын> [жақын], жақын ж /з/ <з> <зейін > [з′jе й і н], зейін з жүктеу/скачать 1,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|