Алма Қыраубаева шығыстық Қисса-дастандар
жүктеу/скачать 1,39 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бірінші тарау
ҚИССА-ДАСТАНДАРДЫҢ МИФТІК НЕГІЗДЕРІ Қисса оқиғаларының негізгі фабулалық желілері ең көне шығыстық мифтерден бастау алады. Яғни, миф мəдениетін жеткізуші ретінде маңызды рөл атқарады. Ежелгі ғашықтық сюжеттердің бірі – «Жүсіп пен Зылиха» желісін алсақ, оның архетипі заманымыздың бас кезіндегі Иосиф пен Асенеф махаббатын суреттейтін грек апокрифінде, арғы жағындағы, Тауратқа кірген Иосиф пен Потифардың жұбайының оқи- ғаларында жатыр. Тауратқа дейін де неше мың жыл əңгімеле- ніп келгенін айту қиын. Қисса сюжеттеріндегі тұрақты желі- лері: «Тастанды бала», «Сарай салдырған қыз», «Мінсіз ке- йіпкер», «Қыз əкесіне жеті жыл қызмет ету», «Ирамбақ», «Жазира арал», «Шын-Машын», «Кейіпкер жанының шөпке (гүлге) ауысуы», «Қасиетті жүзік», «Жұмақ-тозақ», тағы бас- қалардың түп-төркінін ежелгі мифтерден табамыз. Сондай- ақ, мифтік бейнелер мен кейіпкерлердің шығу негізі де тым əрідегі тылсым замандарда жатыр. Оның қым-қиғаш тамырларын көне шығыс пен батыстан, түрік пен араб- парсыдан, грек пен үндіден, үндіс пен жапон тарихынан да іздеуіміз керек. Қазақ мəдениеті деген ұғымның бастауы «Гильгамеш», «Авестамен», одан да бұрынғы көне мифтер- мен, ежелгі Вавилон-Ассирия мəдениетімен ұштасады. Адам санасының дамуында мифтік ойлау сатысы өлшеу- сіз рөл атқарады. Мифтен тұтас пəлсафа жүйесі құралады. Мифтік шығармашылық адамзат мəдениеті тарихындағы елеулі құбылыс болып есептеледі. Оны туғызған ең көне ған «Алма апай» атты жинақта жан-жақты баяндалған. Өзі ұлы Жамбыл ауылына келін бола жүріп, Жəкең атасы туралы, оның келіндері мен немерелерінің естеліктерін ғана емес, сол өңірдің өнерлі жандарының əуезді əуен- дерін өзі үйреніп, үн таспаға түсіріп, елге жеткізді. Ата- анадан, келген жеріндегі абысын-ажын, енелерінен, өз за- мандастарынан көрген, аңғарған, оқып ойға қалған тəрбие- тəлім мəселелеріне тереңнен ой жүгірте отырып, қазақ ұл- тының келешегі – жас ұрпақтың тəрбиесін жетілдіру мə- селесін күн тəртібіне қоя білді. Соның не гізінде ұлт мүд- десін жеке адамның өзімшілдік ниетінен жоғары қоюға мүдделі болатын ұрпақтар шыңдайтын мектептің үлгісін өмірге келтіруге мұрындық болды. Мектеп ашты. Шын мəнісінде, бұл – ерлікті талап ететін еңбектің үлгісі еді... Алманың осы қасиеті оның сан қырлы талантының бір қыры ғана емес, елдің мақсат-мүддесін ойлай білетін ақылмандығының басты көрсеткіші болатын... жүктеу/скачать 1,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|