Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 92 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
десетіні белгілі. Сол сияқты Абай да өзінің қара сөздерінде сұраулы сөйлемдерді ерекше экпрессиямен шебер қолдана білген. Олардың мазмұны да әрқилы болып келеді. Қара сөз- дердің негізгі діңгегі осы сұрақтар десек, қате- леспейміз. Өйткені автор оқырманға сұрақ қою арқылы өзін толғандырып ж‰рген келелі мәселелерді көтеріп, өзі сол сұрақтар төңі- регінде сөз қозғаған, оқырманға ой салып, оның көкейінен орын тебуді көксеген. Сон- дықтан да мұнда ашық мәнді сұрақтардан гөрі, риторикалық және к‰мәнді сұрақтар молынан пайдаланылған. Мәселен, алғашқы екі сөйлем сыртқы формасы жағынан ашық мәнді сұраққа ұқсағанымен, оның т‰пкі мақ- сатының м‰лдем басқа екендігін әрі қарай оқу барысында аңғаруға болады. Мұндай сөй- лемдер әдетте қара сөздің басында қойылып, негізгі ой осы сұрақтың жауабы төңірегінде өрбиді. Яғни, жауап к‰ту мақсатында емес, оқырманға аса маңызды жайтты хабарлау, оның санасына жеткізу мақсатында айтыла- тын бұл сөйлемдерді риторикалық сұрақ деу орынды. Ал ‰шінші және төртінші сөйлемдер – қара сөздің соңынан орын алған сұрақтар. Олардың мән-мағынасы да өзгешелеу. Өйт- кені мұндағы негізгі мақсат – әрі бірдеңенің жайын білу, әрі сол бірдеңеге байланысты автордың өз к‰мәнін жеткізуі. Олай болса, бұл сөйлемдер к‰мәнді сұрақты білдірсе керек. Қара сөздерде сұрау есімдіктері есімшелі бастауыштармен де қатынасқа т‰сіп, баян- дауыш қызметін атқарады. Мұндай сөйлем- дерде жоғарыда аталған сұрау есімдіктерінің бәрі дерлік қолданылады. Олар атау к‰йінде сөйлемдегі ойды тиянақтау қызметін атқарады да, ал олардың бастауыштары, яғни, -ған, -ген, -тұғын формалы есімшелер тәуелденіп те, тәуелденбей де қимыл иесі болып келеді. Мы- салы: Осы елдің ‰нем қылып ж‰ргені немене? (Абай) Сократқа у ішкізген, Иоанна Аркті отқа өртеген, Ғайсаны дарға асқан, пайғамбары- мызды т‰йенің жемтігіне көмген кім? (Абай) Біз ортамызда бұл мархамат ғадәләтті иманның шартынан хисап қылмаймыз, оның ‰шін муслим болғанда, Алла Тағалаға тәслим болып, оның жолында болмақ едік, болғаны- мыз жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|