Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 22 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
лар мен мақалалар ғалымның әдеби тіл проб- лемасын зерттеуге арналғаны ғылыми ортаға мәлім. “Шәкіртсіз ғалым тұл“ дейді халқы- мыз. Профессор Мәулен Балақаев – ғылыммен қатар ұстаздықты да мұрат тұтқан адам. Ал- матыдан бастап ұлан-байтақ қазақ жерінің т‰кпір-т‰кпірінде өнер, білім, мәдениет ұрығын сеуіп жатқан ғалым алдынан тәлім алған білімдар шәкірттер баршылық. Қазақстанның ғылым ордаларында қызмет етіп ж‰рген Мәкең баулып т‰леткен бірнеше ғылым кан- дидаты мен докторлары мұның кәміл айғағы. Сол шәкірттерінің бірегейі қазіргі кезде арамызда жоқ профессор Талғат Сайранбай- ұлы болды. «Орнында бар оңалар» деп, Мәулен Балақаевтың ақыл-кеңесін тыңдаған, сол кісінің шәкірті болып, тәлімін алған Т. Сайранбайұлы қазақ тіл білімін, оның синтаксисін өрге с‰йреп, өзгемен терезесі тең ғылымға айналдырды. Өзінің ғылыми жетек- шісінің тәрбиесін көріп, тәлімін алды, жұмыс істеу, ой өрнектеу, өз бетімен іздене білу стилін ‰йренді. Бойына біткен талант та, ғылымға деген құштарлық та, атақты ма- мандардың ақ жарқын аяулы көмегі де Талғаттың ізденгіштік, іс білгіштік қабілетін құрыштай сомдап, қырандай қанат қақтырды. Әрбір ғылыми жұмыстың өзіндік көзге ұрып тұратын азды – көпті жаңалығы бар болса – игі. Біз оны Талғат Сайранбайұлының еңбек- терінен көре алатынымызды айтамыз. Ғалым қазақ тіл білімі синтаксис саласының ішіндегі сөз тіркесі мәселесімен т‰бегейлі айналысты. Осы мәселеге өзінің барлық шығармашылық еңбегін, кандидаттық, докторлық диссертация- ларын, 15-ке жуық монографиялық зерттеу- лерін, 230-ға тарта ғылыми мақалаларын оқу құралдарын арнады. Ғылыми еңбектерінің іші- нен ерекше атап өтетіні өзінің ұстазына арнайы жазылған «Мәулен Балақаев» атты зерттеу - эсселік монографиясы (2007) жарық көрді. Ғылым кандидаты, докторлары болып ж‰р- ген шәкірттерінің көпшілігі өзінің сабақ бер- ген бұрынғы студенттері. Атап айтар болсақ: 1. Б‰ркітбаев О. “Қазақ тіліндегі қайталама- лардың лингво-стилистикалық ж‰йесі“ атты док- торлық диссертация - 2001ж. 2. Сағындық- ұлы Б. «Тең дәрежелік қатынастағы тілдік бір- ліктер» (докторлық диссертация) – 2004ж. 3. Елікбаев Б. Қазіргі қазақ тіліндегі есімдер син- таксисі 2009ж (докторлық диссертация), 40-тан астам кандидаттық диссертациялар қорғалды. Профессор Талғат Сайранбайұлының әр- бір шәкіртінің қорғаған ғылыми жұмыстары- ның қай-қайсысында да ұстаздың пікірі өш- пестей өріліп жатады. «Ұстаздық қылған жа- лықпас ‰йретуден балаға» деп, ұлы Абай айт- қандай, Талғат Сайранбайұлы ұстаздықты ті- келей мұрат-м‰дде ұстанумен қатар ұйымдас- тыру, басқару саласында да ұзақ жылдар бойы дамылсыз еңбек етті. Оның ерен еңбегі елен- бей қалған жоқ. Мәскеуден берілген «отлич- ник высшей школы СССР» және «Қазақстан Республикасы білім беру ісінің құрметті қыз- меткері» деген атақтарға ие болды. Білім беру ісінде – ұстаз басты әрі шешуші тұлға. Ұстаздың білімділігі, абырой-беделі оның шәкіртінен көрінеді. «Шәкірттің жақсы болмағы ұстазынан» - деп халық тегін айтпа- ған. Адамзат баласының дамуында білімнің қажеттілігі сол білімді таратушы, жеткізуші ұстаздық қажеттілігімен бірдей маңызға ие болған. Әлемдік ой алыптары, небір ғұламалар ұстаз алдынан өткен, олар өздерінің ұстазда- рына мәңгі борыштар екенін болашақ ұрпаққа өсиет етіп қалдырған. Ұстаз мәртебесінің қан- шалықты биік, әрі қасиетті екенін осыдан-ақ көруге болады. Өзінің саналы ғұмырын ағарту ісіне арна- ған ұлтымыздың ұлы ұстазы Ахмет Байтұр- сынұлы: “Білім – біліктілікке жеткізер баспал- дақ, ал біліктілік сол білімді іске асыра білу дағдысы” - деп бағалаған еді. “Қыран т‰легіне қайырылмас қанат сый- лайды, ұстаз т‰легіне алға бастар талап сый- лайды“ демекші білімді ұстаздар білімдерін жоғары оқу орындарында жалғастыруда. Ұлт- тық тіліміздің, мәдениетіміз бен дәст‰ріміздің алдыңғы қатарлы ‰лгілерін, орасан зор бай- лығын студенттердің жан д‰ниесіне сіңіру, сол арқылы өркениеттің өріне шығып, одан нәр алу – б‰гінгі к‰ннің талаптарының маңыз- дысының бірі болып саналады. Адам ұстаздан ‰йреніп, шәкіртпен озады. Алла тағала әркім- ге әр т‰рлі бақыт береді екен... Тәкеңдей сый- лас, қадірлес адамды адамымызды алып кетті. Табиғаттың бұлтартпас қатаң заңына көнбеске, мойынсұнбасқа лаж жоқ. Біз әріптесіміз Талғат Сайрамбайұлын еске алғанда, оның азаматтығы, ақ жарқын мінезі көз алдымызға елестейді. _________________ 1. Балақаев М.Б. Қазақ әдеби тілі. Алматы, 1987. 2. Балақаев М.Б. Тіл мәдениеті Және қазақ тілін оқыту. Алматы, 1989. 3. Омарбеков С. Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері. Алматы, 2007. |