Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 28 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
бегінің «Кейбір жаңа сөз тіркестері туралы» тарауында осындай тілдік жаңа тіркесімдер жөнінде сөз қозғайды. Жаңа тіркестер лекси- камызда бұрыннан бар сөздердің және жаңа- дан енген сөздердің бір-бірімен тіркесі нәти- жесінде жасалынады. Ғалымның ойынша, тіл- дің жаңа сөз тіркесімен баюының көздері мынадай: 1) жаңа сөз пайда болады; 2) оның тіркесе алатын сөздері болады; 3) жаңа сөз тіркестері калька арқылы пайда болады; 4) сөз тіркесіне енген сөздер сөз тіркесінің бағы- ныңқы және басыңқы сыңарында жұмсалады; 5) жаңа сөз тіркесі құрамындағы сөздер өзара меңгеріле, матаса, қабыса байланысады да, олардың генетикалық қабаты да әрт‰рлі бо- лып келеді (екі сыңары да қазақ сөзі, бір сы- ңары қазақ, екінші сыңары кірме сөз, екі сыңары да кірме сөз т.т.) 3, 74-б.. Проф. Т. Сайрамбаевтың сөйлемді құрай- тын бөліктерге байланысты зерттеулерінің бір парасы – қаратпа мен қыстырмаларға арна- лады. Біздің ойымызша, аталған құрылым- дарды арнайы қарастырудың теориялық жағы- нан болсын, практикалық жағынан болсын маңызы зор. Сөйлем адам ойын жеткізудегі басты коммуникативтік тұлға екендігі белгілі. Ал осы қарым-қатынасы құралы – сөйлемнің құрылысы да к‰рделі. Ол бірыңғай ж‰йелі бірліктерден құралмайды. Адам ойының, пікі- рінің әр алуандығы және қандай жағдаятқа байланысты айтылатындығы сөйлем құрамы- ның да к‰рделене т‰суіне себеп болады. Оқ- шау сөздер – сөйлемнің негізгі құрамымен тікелей грамматикалық байланысқа т‰спейтін, онымен тек мағыналық қатынаста болатын сөз бөліктері. Бұлар арқылы сөйлемнің құрамы к‰рделенеді, сөйлем өзін құрайтын органика- лық м‰шелерден басқа б‰кіл сөйлемді әрт‰рлі мән-мағынамен әрлендіретін сөздермен, ора- лымдармен толығады. Бұл оқшау сөздердің синтаксистің аясында қаралатын санатқа жа- татындығы негізгі мағына беретін синтаксис- тік құрамның шылауында, жетегінде ж‰руі- нен, сонымен қабаттаса айтылуынан көрі- неді 2. Міне, осы тәрізді сөйлем құрылымы- на қатысты мәселелер Т. Сайрамбаевтың ең- бектерінде арнайы сөз болған. Бұл жайт син- таксистің сөз тіркесі, я болмаса сөйлем син- таксисі тәрізді дәст‰рлі т‰рінде де, сондай-ақ қазіргі тіл біліміндегі функционалды син- таксис ‰шін де маңызы ерекше тұрған мәсе- лелер болып табылады. Ғалым ғылыми мәні жоғары осындай бірліктерді көре білген, оны зерттеудің бағдарын алдын ала болжай алған. Қорыта айтқанда, профессор Т. Сайрамбаев- тың қазақ тіліндегі сөз тіркесіне қатысты зерт- теулері синтаксис саласындағы маңызды ғы- лыми пікірлер болмақ. Ғалым еңбектерінің ғылым жолындағы кейінгі ұрпаққа қалдырар өнегесі тілдік құрылымды қазбалап зерттеу- мен, сондай-ақ зерттеу нысанына орай өзекті тұстарды айқындаумен құнды. _____________ 1. Сайрамбаев Т.С. Глагольные словосочетания с при- лагательными и числительными в современном казахском языке. Автореферат ... канд. филол. наук: Алма-Ата. 1965. 2. Сайрамбаев Т. Синтаксистің кейбір мәселелері. Ал- маты: Мектеп, 1996. 3. Сайрамбаев Т. Сөз тіркесі мен жай сөйлем синтак- сисі. Алматы: Рауан, 1991. 4. Тұрарова А.Н. Қазіргі қазақ тіліндегі сөз тіркестері- нің басыңқы сыңарлары. Филол. ғыл. канд. ... авторефе- раты: Алматы. 1999. 5. Әмір Р., Әмірова Ж. Жай сөйлем синтаксисі. Ал- маты: Санат, 1998. 6. Сайрамбаев Т. Структурные - семантические типы сложных словосочетаний в современном казахском языке. Автореферат ... докт. филол. наук: Алма-Ата. 1982. 7. Сайрамбаев Т. Терминдердің сөз тіркесіндегі құ- рылымдық ерекшеліктері туралы // Қазақ терминология- сының мәселелері. Алматы: Ғылым, 1986. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|