Алматы №1 (135) 2012

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(135).2012 337 
Г. Тікенбай 
Астана қ., Еуразия ұлттық университеті, gozya_89@mail.ru 
АУДАРМА ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ РЕТІНДЕ ЖӘНЕ
ОНЫҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
 
Аударма бұл адамзат әрекетінің к‰рделі де 
көп қырлы т‰рі. Әдетте, аударманы «бір 
тілден екіншісіне аудару» деп қарастырған-
мен, шындығында аударма жай ғана бір тілді 
екінші бір тілмен алмастыру ‰дерісі емес. 
Аударма барысында әрт‰рлі мәдениеттер, 
тұлғалар, т‰рлі әдебиеттер, дәуірлер, дамудың 
т‰рлі деңгейлері, салт-дәст‰рлер қақтығы-
сады. Аударма мәселесі мәдениеттанушы-
ларды, этнограф, психолог, тарихшы, әдебиет-
танушыларды қызықтырады және аударма іс-
әрекетінің әрт‰рлі жақтары сәйкес ғылымдар 
аясында зерттеу нысаны бола алады. Деген- 
мен, аударуда ең бастысы тілдер деген дәс-
т‰рлі көзқарас ғылыми негізделген және қа-
зіргі заманғы аударматануда жетекші орында 
тұрған аударманың лингвистикалық теория-
лары. Аударма тіл білімін қызықтыратын мә-
селелер қатарына бірқатар қиындықтарды 
жеңіп салыстырмалы т‰рде жақында қосылға-
нын айта кету керек.
ХХ ғасырдың бірінші жартысында тіл ма-
мандарын аударма мәселесінің қызықтыр-
мауы лингвистика ғылымында структурализм
идеяларының басым болуына алып келді. Тіл-
дің объективті сипатын беруге, лингвисти-
каны «нақты» ғылымдарға жақындатуға ты-
рысып, тіл мамандары «ішкі лингвистика» 
немесе «микролингвистикамен» шектелді [1:24]. 
Ғылыми дәлдік пен объективтілікті көздеп, тіл 
мамандары тілдік ж‰йенің тікелей бақылап, 
өлшеп, санауға, дәлелді т‰рде сипаттап клас-
сификациялауға болатын жақтарына көп көңіл
бөлді: тілдің дыбыстық, морфемалық, және 
лексикалық құрамы, оның синтактикалық 
құрылымы, тіл бірліктерінің синтагматикалық 
және парадигматикалық байланыстары, олар-
дың ‰йлесімділігі және т.с.с. Нәтижесінде тіл 
білімі көп тілдердің құрылыстық ұйымдас-
тырылуына ғылыми анализ жасауда елеулі 
жетістіктерге жетті. Алайда, тілді зерттеудегі 
құрылыстық тәсілі тілдің мазмұнды жағын 
зерттеуден бас тарту қажеттілігін тудырды. 
Сондықтан мағына туралы пікірлер ғылыми 
емес деп саналып, семантика ‰шін тіл ғы-
лымында орын болмады.
Тіл білімі мен аударманың жолдары ХХ 
ғасырдың екінші жартысында ғана қиылысты. 
Бұған аударма ісі мен лингвистикаға өзгеріс-
тер алып келген объективті және субъективті 
факторлар себепші болды [1:25]. Екінші д‰-
ниеж‰зілік соғыс аяқталғаннан кейін ақпарат-
тық жарылыс – адамдар мен халық арасын-
дағы ақпарат алмасуының к‰рт өсуі - «аудар-
машылық жарылыспен» - әлем бойынша ау-
дарма әрекеті қарқынының өсуімен қатар 
ж‰рді. Аударманың синхронды, кинофильм-
дерді, радио және теледидар бағдарламаларын 
аудару сияқты жаңа т‰рлері пайда болды. 
Аударылатын кітаптар санының көп болуынан 
басқа, т‰рлі ұйымдар, мекемелер мен кәсіп-
орындар қызметінің аясында көптеген құжат-
тар жазбаша және ауызша т‰рде аударылды.
XX ғасырдың екінші жартысына қарай 
лингвистика ғылыми бағытын өзгертті. Тіл 
мамандары зерттеу салаларын оған макролин-
гвистиканың мәселелерін қосып кеңейтті. 
Макролингвистикада тілдің қоғаммен, ойлау-
мен, болмыспен байланысы, вербалды қарым-
қатынастың лингвистикалық және экстралин-
гвистикалық аспектілері, адам қоғамында ақ-
паратты жеткізу тәсілдері және т.с.с маңызды 
мәселелер қарастырылады. Аударманы зерт-
тей бастағанда тіл мамандарының лингвис-
тика ғана аударма теориясына емес, аударма 
да лингвистикаға ‰лкен ‰лес қоса алатынды-
ғына көздері жетті. Аударма аударма ‰дері-
сіне қатысатын тілдер туралы ақпараттың 
құнды дереккөзі болып шықты. Әр тілде бір-
дей функциялар мен жағдайларды сипаттай-
тын бірліктер мен құрылымдардың қолданы-
луындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар 
анықталады. Осының арқасында зерттеудің 
басқа тәсілдерін қолданғанда назардан тыс 
қалған тіл қызметі мен құрылсындағы кейбір 
ерекшеліктерді табуға болады. Лингвистика-
лық теорияны дамытуға машиналық аудар-
маның әр т‰рлі ж‰йелерін құру талпыныстары 
да т‰рткі болды. Машиналық аударудың ал-
ғашқы әрекеттері қанағаттандырарлықтай 
болмады, бірақ бұдан кейінгі жетілдірілген 
компьютерлер бұл мәселені шеше алады деген 

жүктеу/скачать 4,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: