Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Көмекші етістіктер. К‰рделі етістіктер.
Қалып етістіктері. Етістіктің аналитикалық формалары. Көмекші етістік – жеке дара, негізгі қи- мылдық мәнді білдіретін, толық мағыналы етістіктерге грамматикалық мән ‰стеу жағынан демеп, көмекшілік қызмет атқара- тын етістік т‰рі. Көмекші етістіктер өздерінің көмекшілік қызметімен маңызды орын алады. Өйткені олар толық мәнді етістіктерге дерексіз грам- матикалық т‰рлі мағына ‰стейді. Мысалы: шар- шадым мен шаршап кеттім етістіктерінің арасында ‰лкен мағыналық айырмашылық бары сөзсіз. Бірінші етістікте іс-әрекеттің ұзаққа созылғанын білдірсе (бұрыннан шаршап ж‰- руді), екінші мысалдағы етістікте көмекші етістік арқылы қимыл-әрекеттің шорт ‰зіл- генін (болған оқиғаға бірден т‰сінік беру мәнін) танытады. Көмекші етістіктер мәнді- мәнсіз немесе толымды-толымсыз т‰рлерге 132 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012 бөлінеді. Көмекші етістіктерді мәнді-мәнсіз деп бөлуді Ы.Маманов көрсетсе, оларды то- лымды-толымсыз деп басқаша атаған – про- фессор А. Ысқақов. Жалпы тілде көмекші етістіктер отызға жуық. Мәнді немесе толымды көмекші етіс- тіктер негізгі лексикалық мағынасын сақтай отырып, жеке дара сөз ретінде де қолданы- лып, сонымен бірге басқа негізгі етістікке дәнекер болып көмекшілік қызмет те атқарып, тиісті грамматикалық мағына ‰стейтін етіс- тіктерді атайды: алу, беру, бару, болу, біту, бастау, бағу, тұру, отыру, жату (жатыр), ж‰ру, жөнелу, жіберу, келу, кету, көру, қалу, қарау, қою, салу, тастау, өту, шығу, қылу, т‰су, т. б. Көрсетілген көмекші етістіктер толық мән- ді етістіктер бола отырып, басқа белгілі бір қолданыстағы негізгі қимылды білдіріп тұрған етістіктерге тіркесіп, қосымша қимыл-әрекет сипатын ‰стейді. Олар негізгі жетекші етістік, көмекші етістік қызметін атқара алуымен ерекшеленеді. Аталған етістіктер көмекшілік қызметін атқаруда к‰рделі етістік ж‰йесін құрайды: еркін тіркесті етістік, құрама жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|