Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| 136 ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. №1(135).2012
Сөйтіп екеуіне де ортақ қорытынды жасауға болады. Алдымен бір буынды ҰШ сөзін алып, төмендегідей етіп т‰рлендіреміз: ҰШ > ҰШАҚ > ҰШ ҰҚ Сонда бастау буын-сөздегі дауыссыз енді келіп екі т‰рлі фонетикалық жағдайға т‰сті: қысаң, еріндік, жуан Ұ – Ш – ашық, езулік, жуан А; қысаң, еріндік, жуан Ұ – Ш – қысаң, еріндік, жуан Ұ. Енді осы сөздердің салыстырмалы артикуляциялық моделін жасаймыз, сонан соң олардың акустикалық көрінісін талдаймыз. Бір буынды ҰШ сөзінің құрамындағы дауысты-дауыссыздың артикуляциялық жалғастығы к‰ман туғызбайды. Буынның әуез сипаттамасы құрамындағы дыбыстардың артикуляциялық белгілерінен шығады (18- сурет). 16 - сурет ты буыныныњ ќ±рылымы [ ] 17 - сурет т± буыныныњ ќ±рылымы [ ] Мұндағы тірек [ұ] дауысты дыбысын айтқан- да тіл ауыз қуысында кейін шегініп жатады, тілдің ауыз қуысындағы көлденең қалпына қа- рай тіл арты (‰стіңгі қатардағы төртінші кейінді белгі), тіл ауыз қуысында жоғары жатады, тілдің тік қалпына қарай қысаң (оң қанаттағы екінші қысаң белгі), ерін дөңгеленіп тұрады, ерін қатысына қарай еріндік (сол қанаттағы төртінші қысаң, еріндік белгі), дауыс шымыл- дығы толық тербеледі, дауыс шымылдығының қатысына қарай дауысты (көмейдегі жоғарғы толық толқын сызық белгі). Сонымен оның әуез белгілері: қысаң, еріндік, жуан, жалаң. ҰШ буынының құрамындағы [ш] : - Дауыссыз дыбыс тіл ұшы арқылы жаса- лып, оның жасалуына тіл ұшы қатысады, сөй- тіп ауыз қуысындағы жасалу орны тіл ұшы болуынан; - Сөйлеу м‰шелерінің өзара жуысуы арқылы жасалып (тіл ұшы мен к‰рек тіс жуысады), оның жасалу тәсілі жуысым болады, сөйтіп жасалу тәсіліне қарай жуысыңқы болуынан; - Дауыс шымылдығы тербелмейді, оның жасалуына дауыс қатыспайды, сөйтіп дауыс қатысына қарай қатаң айтылуынан; - Тілдің дөңес тұсы ауыз қуысында кейін шегініп, көмейге жақын жатады, сөйтіп тілдің ауыз қуысында кейін шегініп жатуынан; |