Омонимдердің əліпбилі-жиілік сөздігінен үзінді

11
ақ/ет
256
*ak-
ақ/зт
57
*āk
ақ/сн
1201
*āk
ақ/шл
964
ақша/зт
2019
* ākğa (Э.В.Севортян бойынша)
2
ақша/сн
202
*āk (түбірінен)
ал/ет
43359
*al-
ал/сн
106
*āl
ал/шл
8393
ала/зт
17
* āla
ала/сн
2969
* āla
Бұл
2
мəселені диахрондық аспектідегі ізденістер арқылы зерттеу керектігі 
омонимдердің көнетүркілік лексикалық қабаттан қалыптасқандығы туралы 
фактіні дəйектеп тұр. Осы мəселеге назар аударған компаративист ғалымдар аз 
емес. Қазақ тіл білімінде мұны алғаш теориялық тұрғыда қарастырған ғалым 
академик Ə.Қайдар
3
, кейіннен оның шəкірттері болды. Дегенмен жаңа жиілік 
сөздіктегі тың мəліметтерге сүйене отырып, жүргізілген заманауи зерттеу-
лер тілдегі көнетүркілік түбірлердің құрамындағы бірінші реттік (первичная) 
созылыңқы дауыстылардың қатысуымен, яғни гетерогенді жəне этимологиясы 
бір түбірден тараған, яғни гомогенді омонимдерге қатысты бұл мəселенің əлі де 
ашылмай жатқан көптеген көлеңкелі тұсына сəуле түсіретініне сенімдіміз.
Сол сияқты лингвокогнитивтік зерттеулер үшін де жиілік сөздік құнды 
мəліметтер бере алады. Қоғамдық санада идеологиялық, базалық концептілердің 
қайсысы өзектіленіп отырғанын жиілігі жоғары атауыш сөздер аңғартады. 
Сөздіктен адам санасына, қоғамдық санаға қатысты танымдық, эвристикалық ма-
териалды табуға əбден болады. Осы пікірді алғаш айтқан философ ғалымдардың 
бірі М.Эпштейн жиілік сөздікті əлемнің тілдік бейнесі ретінде зерттеу құралына 
айналдыруды ұсынады. Автормен келісе отырып, оның «сөздердің жиіліктік 
реті – бұл ұғымдардың жалпыхалықтық, стихиялық-демократиялық жүйесі»
4
деген анықтамасының дəлдігін 21 жыл бұрын жарыққа шыққан «М.О.Əуезовтің 
20 томдық шығармалар текстерінің сөздіктері» еңбегіндегі сөзтізбе мен осы 
Сөздіктің сөзтізбесін салыстырғандағы жиілік мəліметтері көрсетіп отырғанын 
алға тартамыз. Ол үшін екі сөздіктің де реестріндегі көмекшілік мəні бар сөздерді 
ысырып, жиілігі жағынан алғашқы жүздікте тұрған атауыш сөздерді салыстыра 
қарауға болады:
2
 Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков. М.: Наука, 1974. 120 с.
3
 Кайдар А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. Алматы: Арыс, 2005.
4
Эпштейн М. Предлог «В» как философема. Частотный словарь и основной вопрос филосо-
фии // Вопр. философии. – 2003. – № 6. – С. 86-95.

жүктеу/скачать 308,09 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: