КЕҰ жəне заңдылық: сұрақтардың тарихы

бірлестіктер туралы» Заңы, «Кəсіби одақтар туралы» Заңы жəне ҚР Азаматтық кодексі жəне 
т.б.  
 
 
2.МЕНЕДЖМЕНТ НЕГІЗІ 
 
Біздің  ұйымыздың  қарқынды  жетістіктерге  жетудің  негізінде  не  жатыр?  Біздің 
мақсат  жəне  міндеттеріміздің,  бағдарламаларымыздың  қарқынды  түрде  орындалуының 
асыл  кепілі  қандай?  Ең  алдымен,  ұйымның  тиімді  үрдістеріне  жетуге  алдымызға  қойған 
міндеттердің  тиімді  жолмен  жүзеге  асырылуы  болып  табылады.  Осы  аталған  үрдісті 
жүзеге  асырмас  бұрын,  ең  алдымен  екі  негізгі  сипаттамаға  көңіл  аударарлық:  тиімділік 
жəне  үнемділік.  Жетістікке  жету  үрдісін  азғандай  қаражатты  жұмсай  келе,  тиімдірек 
қалай  жетуге  болады?  Аталған  шешімді  жүзеге  асыру  бойынша  кешенді  іс-шаралардың 
барлығын менеджмент деп аталады. Басқа сөзбен айтқанда, менеджмент – бұл ұйымның 
мақсаттарын жүзеге асырумен қолда бар барлық ресурстармен басқару болып табылады. 
 
Ең алдымен ұйым жəне оның конфигурациясы туралы ұғымдардан бастайық. 
 
Ұйымның түсінігі 
Сонымен,  ұйым.  Соңғы  зерттеулердің  нəтижесіне  байланысты,  ұйым  бұрынғыдай 
мəшине  ретінде  қарастырылмайды,  идеалдық  тұрғыда – бұл  үздіксіз  оқытуда,  дамуда,  өмір 
сүруде  жүретін  отбасы,  бұл  нарық  сегменті,  қоғам.  Ұйым-бұл  «ұжымдық  сананы» 
қалыптастурға арналған іргетас, бұл жерде оның қатысушылары бір-бірінің көзқарастарына 
əсер  ете  отырып,  ортақ  ой-пікірге  келетін  болады.  Бұл  өзінің  мақсаттарына  жету  үшін 
құрылған  əмбебап  құрал.  Бұл  жердегі  адамдар  ортақ  корпоративті  ұйымдасқан  мəдениетті, 
құрылымды,  жұмыс  процедураларлы,  саясатты  жəне  конфигурациямен  ортақ  байланысқан 
жəне нақты иерархиямен өзара топтасқандар жолы. 
 
Ұйымның конфигурация түсінігі 
 Бұл  оның  компоненттері  (бөлімшелер,  бөлімдер,  жұмыс  бірліктері  жəне  т.б.)  жəне 
олардың арасындағы қатынас. Өзара қатынастардан шыға келе, ұйымның конфигурациясын 
түсінуге болатын негізгі бес компоненттерді көрсетуге болады (Минцбург моделі бойынша). 
Ұйымның  іргетасы - операциялық  деңгей  болып  табылады,  операциялық  деңгей - қызмет 
көрсету немесе өнімді өндіру бойынша негізгі жұмыстарды атқаратын адамдар қатары. Бұл 
кез  келген  ұйымның  жүрегі.  Ұйымның  өсуіне  байланысты  бақылау  жəне  басқару 
қажеттіліктері  де  үлкейеді - бұл  орта  деңгейлі  менеджерлер  (атқарушы  директор, 
басқарушы),  билік  формасымен  ерекшеленеді.  Ары  қарай  стратегиялық  жоғары 
(Директорлар  кеңесі,  бас  директор  немесе  жоғары  звено  менеджерлері),  олар  ұйымның 
миссиясына  орай,  міндеттерді  тиімді  қамтамасыз  етумен  ерекшеленеді.  Стратегиялық 
жоғары орта звено менеджерлері арқылы операциялық деңгеймен өзара іс-əрекетте болады. 
Сонымен  қатар,  қолдау  кадрлары  бар  (жүргізуші,  техниктер,  сантехниктер  жəне  т.б.),  олар 
операциялық  деңгейдің  бөлігі  болмаса  да,  операциялық  деңгейді  жанама  қолдауды  жүзеге 
асырады.  Сонымен,  техникалық  деңгей  -  бұл  аналитиктер,  кеңесшілер,  сарапшылар,  олар 
барлық деңгейдің жұмыстарын күшейтуге əсер етеді.  
Нарық заманының «қалыптастырушы» талаптарына шыдап, бекіткен бағдарламаларды 
жүзеге асырып, қоршаған ортаның қызығушылықтарын күшейтіп, тиімді қызмет жасау үшін 
– ең алдымен осындай ұйымды басқарудың негізгі қағидаларын жақсы білген абзал. Əрине, 
формальді  емес  топтар,  яғни,  достар,  туған-туыстар,  ортақтастар  оның  құрамы  бола  алады. 
Қысқа мерзімді акцияны ұйымдастыру үшін де ұйымның кəсіби деңгейін қамтамасыз етуде 
мынандай негізгі кезеңдерден тұру қажет: 
Жоспарлау; 
Үрдісті ұйымдастыру; 
11
бірлестіктер туралы» Заңы, «Кəсіби одақтар туралы» Заңы жəне ҚР Азаматтық кодексі жəне 
т.б.  
 
 
2.МЕНЕДЖМЕНТ НЕГІЗІ 
 
Біздің  ұйымыздың  қарқынды  жетістіктерге  жетудің  негізінде  не  жатыр?  Біздің 
мақсат  жəне  міндеттеріміздің,  бағдарламаларымыздың  қарқынды  түрде  орындалуының 
асыл  кепілі  қандай?  Ең  алдымен,  ұйымның  тиімді  үрдістеріне  жетуге  алдымызға  қойған 
міндеттердің  тиімді  жолмен  жүзеге  асырылуы  болып  табылады.  Осы  аталған  үрдісті 
жүзеге  асырмас  бұрын,  ең  алдымен  екі  негізгі  сипаттамаға  көңіл  аударарлық:  тиімділік 
жəне  үнемділік.  Жетістікке  жету  үрдісін  азғандай  қаражатты  жұмсай  келе,  тиімдірек 
қалай  жетуге  болады?  Аталған  шешімді  жүзеге  асыру  бойынша  кешенді  іс-шаралардың 
барлығын менеджмент деп аталады. Басқа сөзбен айтқанда, менеджмент – бұл ұйымның 
мақсаттарын жүзеге асырумен қолда бар барлық ресурстармен басқару болып табылады. 
 
Ең алдымен ұйым жəне оның конфигурациясы туралы ұғымдардан бастайық. 
 
Ұйымның түсінігі 
Сонымен,  ұйым.  Соңғы  зерттеулердің  нəтижесіне  байланысты,  ұйым  бұрынғыдай 
мəшине  ретінде  қарастырылмайды,  идеалдық  тұрғыда – бұл  үздіксіз  оқытуда,  дамуда,  өмір 
сүруде  жүретін  отбасы,  бұл  нарық  сегменті,  қоғам.  Ұйым-бұл  «ұжымдық  сананы» 
қалыптастурға арналған іргетас, бұл жерде оның қатысушылары бір-бірінің көзқарастарына 
əсер  ете  отырып,  ортақ  ой-пікірге  келетін  болады.  Бұл  өзінің  мақсаттарына  жету  үшін 
құрылған  əмбебап  құрал.  Бұл  жердегі  адамдар  ортақ  корпоративті  ұйымдасқан  мəдениетті, 
құрылымды,  жұмыс  процедураларлы,  саясатты  жəне  конфигурациямен  ортақ  байланысқан 
жəне нақты иерархиямен өзара топтасқандар жолы. 
 
Ұйымның конфигурация түсінігі 
 Бұл  оның  компоненттері  (бөлімшелер,  бөлімдер,  жұмыс  бірліктері  жəне  т.б.)  жəне 
олардың арасындағы қатынас. Өзара қатынастардан шыға келе, ұйымның конфигурациясын 
түсінуге болатын негізгі бес компоненттерді көрсетуге болады (Минцбург моделі бойынша). 
Ұйымның  іргетасы - операциялық  деңгей  болып  табылады,  операциялық  деңгей - қызмет 
көрсету немесе өнімді өндіру бойынша негізгі жұмыстарды атқаратын адамдар қатары. Бұл 
кез  келген  ұйымның  жүрегі.  Ұйымның  өсуіне  байланысты  бақылау  жəне  басқару 
қажеттіліктері  де  үлкейеді - бұл  орта  деңгейлі  менеджерлер  (атқарушы  директор, 
басқарушы),  билік  формасымен  ерекшеленеді.  Ары  қарай  стратегиялық  жоғары 
(Директорлар  кеңесі,  бас  директор  немесе  жоғары  звено  менеджерлері),  олар  ұйымның 
миссиясына  орай,  міндеттерді  тиімді  қамтамасыз  етумен  ерекшеленеді.  Стратегиялық 
жоғары орта звено менеджерлері арқылы операциялық деңгеймен өзара іс-əрекетте болады. 
Сонымен  қатар,  қолдау  кадрлары  бар  (жүргізуші,  техниктер,  сантехниктер  жəне  т.б.),  олар 
операциялық  деңгейдің  бөлігі  болмаса  да,  операциялық  деңгейді  жанама  қолдауды  жүзеге 
асырады.  Сонымен,  техникалық  деңгей  -  бұл  аналитиктер,  кеңесшілер,  сарапшылар,  олар 
барлық деңгейдің жұмыстарын күшейтуге əсер етеді.  
Нарық заманының «қалыптастырушы» талаптарына шыдап, бекіткен бағдарламаларды 
жүзеге асырып, қоршаған ортаның қызығушылықтарын күшейтіп, тиімді қызмет жасау үшін 
– ең алдымен осындай ұйымды басқарудың негізгі қағидаларын жақсы білген абзал. Əрине, 
формальді  емес  топтар,  яғни,  достар,  туған-туыстар,  ортақтастар  оның  құрамы  бола  алады. 
Қысқа мерзімді акцияны ұйымдастыру үшін де ұйымның кəсіби деңгейін қамтамасыз етуде 
мынандай негізгі кезеңдерден тұру қажет: 
Жоспарлау; 
Үрдісті ұйымдастыру; 
11

 
Адамзаттық ресурстармен басқару; 
Бағыт-бағдарлар; 
Бақылаулар; 
 
Менеджменттің негізгі функцияларына талдау 
 
Жоспарлау үрдісі-менеджменттің функциясы ретінде 
Ең  алдымен  жоспарлаудың  қажетілігі  туралы,  сонымен  қатар  осы  ұғым  өзіне  қандай 
түсініктерді  қалыптастыратынына  көз  жүгіртейік.  Жоспарлау-жағдаяттың  дамуын 
болжайтын үрдіс. Ол ең алдымен, алдыға көз жүгірту, миссия, мақсат; осының артынан сол 
мақсаттарға 
жетудің, 
сонымен 
қатар 
бағдарламалар 
мен 
бюджеттің, 
жұмыс 
процедцураларының, тіптен ұйым саясаты/саясатты дамыту жағы қолға алынады.  
Болжаудан не пайда жəне болжау дағдыларын дамыту үшін не қажет? 
Бұл ең алдымен, болашақтағы жағдаяттарды дамытудың мүмкіндіктерін талдау, бүгінгі 
іс-əрекеттерді түзету, альтернативті шешімдерді қабылдау болып табылады. Ұйымның даму 
деңгейі  жоғарлаған  сайын,  сол  немесе  қандай  да  болмасын  тенденцияны  немесе  сонымен 
байланысты  аналитикалық  қабілеттерде  жоғары.  Яғни,  бұл  дегеніміз  бүгінгі  жағдаятты 
қадағалаумен қатар, болашақтағы жағдаятты да басқаруға даяр болуға тиіс. 
Жоспалаудағы  негіз-көріністерді,  мақсат,  міндеттерді  жəне  нақты,  салдарлы 
жоспарларды  қысқа  мерзімді  (бір  жылға)  жəне  ұзақ  мерзімді  (бір  жылдан  жəне  көп) 
жоспарлау қажеттігі туындайды. 
 
Көріністерді, Миссияны, Мақсатты қалыптастыру 
Сонымен, Көрініс-бұл арман, біздің ұмтылысымыз. Бұл біздің əлемді, біздің ұйымның 
мақсатын,  яғни,  ұйымның  мақсатына  қол  жеткізуді  көз  алдымызға  еліктіру.  Ережеге  сай, 
мынаны  қалыптастырады: «Нашасыз  əлем», «Қазақстан-құқықтық  мемлекет», «Бесқарағай-
экономикалық аймақ». 
Ұйымның миссиясы келесідей сұрақтарға жауап бере отырып, қалыптастыруға болады: 
Біз  не  істейміз?  Оны  қалай  жасаймыз  (қандай  образбен)?  Біздің  стратегиямыз  қандай?  Кім 
үшін жасаймыз (біздің мақсаттық топтарымыз қандай)? 
Ұйымның  миссиясы  жəне  көріністері  туралы  көріністерді  дамыту,  қалыптастыруды 
нақты  көрсетпей-ортақ  ұйымдасқан  мəдениетті  қалыптастыру  туралы,  сонымен  қатар 
ұйымның  идеологиясының  негізін  қалыптастыратын  «корпоративті  сананы»  қалыптастыру 
туралы сөзді қозғау өте қиын. Мақсатта не бар? 
Біздің  мақсат  «Не  істеу  керек?»  деген  сұраққа  жауап  беруге  тиіс.  Мектеп  салу,  кітап 
жазу,  ағаш  егу,  ортақтастарды  табу,  ұйымды  құру,  қоғамдық  пікірді  өзгерту,  газетті  басып 
шығару жəне т.б. 
Мақсат  нақты  өнімді,  нақты  нəтижені  алу  шығуа/жетуге  бағытталған,  яғни,  мақсат 
нақты қойылады- ұмтылуға тырысатын соңғы нəтижені нақты көреміз. 
Біз  өз  жұмысымызды  жоспарлау  үшін  бүгінгі  күнге,  ертеңгі  күнге,  бір  айға,  бір 
кварталға,  бір  жылға  нақты  мақсаттар  қоюымыз  керек. «Егер  де  сіздер  қандай  бағытта 
жылжитыныңызды, қандай желдің бағытымен жүруді білмесеңіз?» 
 
Мақсаттар  міндеттерге  қарай  бөлінеді, «ұзақ  мерзімді»  мақсаттар  болған  сайын, 
олардың міндеттері де көп болады. 
Мысалы, менің мынандай мақсатым бар-пəтерімді жөндеуден өткізу. Нақты нəтиже алу 
үшін  мен  жөндеуден  пəтерді  өткізуге  тырысамын.  Менің  мақсатым  қандай  міндет 
бөлімдерінен тұрады? Келесідей: 1) сылақшыны табу; 2) қабырға түс қағазын сатып алу; 3) 
есіктерге тапсырыс беру жəне т.б. 
Міндеттер  нақты  болу  керек,  оны  орындау  уақытына  да  шектеу  қойған  жөн,  ол 
мақсатқа  жетудің  басқа  да  міндеттерімен  шынайы  жəне  сəйкес  келуі  тиіс.  Өлшенеді-  бұл 
міндеттер  орындалды  немесе  орындалмады  деген  қорытынды  жасаймыз.  Егер  де  біз 
12
 
Адамзаттық ресурстармен басқару; 
Бағыт-бағдарлар; 
Бақылаулар; 
 
Менеджменттің негізгі функцияларына талдау 
 
Жоспарлау үрдісі-менеджменттің функциясы ретінде 
Ең  алдымен  жоспарлаудың  қажетілігі  туралы,  сонымен  қатар  осы  ұғым  өзіне  қандай 
түсініктерді  қалыптастыратынына  көз  жүгіртейік.  Жоспарлау-жағдаяттың  дамуын 
болжайтын үрдіс. Ол ең алдымен, алдыға көз жүгірту, миссия, мақсат; осының артынан сол 
мақсаттарға 
жетудің, 
сонымен 
қатар 
бағдарламалар 
мен 
бюджеттің, 
жұмыс 
процедцураларының, тіптен ұйым саясаты/саясатты дамыту жағы қолға алынады.  
Болжаудан не пайда жəне болжау дағдыларын дамыту үшін не қажет? 
Бұл ең алдымен, болашақтағы жағдаяттарды дамытудың мүмкіндіктерін талдау, бүгінгі 
іс-əрекеттерді түзету, альтернативті шешімдерді қабылдау болып табылады. Ұйымның даму 
деңгейі  жоғарлаған  сайын,  сол  немесе  қандай  да  болмасын  тенденцияны  немесе  сонымен 
байланысты  аналитикалық  қабілеттерде  жоғары.  Яғни,  бұл  дегеніміз  бүгінгі  жағдаятты 
қадағалаумен қатар, болашақтағы жағдаятты да басқаруға даяр болуға тиіс. 
Жоспалаудағы  негіз-көріністерді,  мақсат,  міндеттерді  жəне  нақты,  салдарлы 
жоспарларды  қысқа  мерзімді  (бір  жылға)  жəне  ұзақ  мерзімді  (бір  жылдан  жəне  көп) 
жоспарлау қажеттігі туындайды. 
 
Көріністерді, Миссияны, Мақсатты қалыптастыру 
Сонымен, Көрініс-бұл арман, біздің ұмтылысымыз. Бұл біздің əлемді, біздің ұйымның 
мақсатын,  яғни,  ұйымның  мақсатына  қол  жеткізуді  көз  алдымызға  еліктіру.  Ережеге  сай, 
мынаны  қалыптастырады: «Нашасыз  əлем», «Қазақстан-құқықтық  мемлекет», «Бесқарағай-
экономикалық аймақ». 
Ұйымның миссиясы келесідей сұрақтарға жауап бере отырып, қалыптастыруға болады: 
Біз  не  істейміз?  Оны  қалай  жасаймыз  (қандай  образбен)?  Біздің  стратегиямыз  қандай?  Кім 
үшін жасаймыз (біздің мақсаттық топтарымыз қандай)? 
Ұйымның  миссиясы  жəне  көріністері  туралы  көріністерді  дамыту,  қалыптастыруды 
нақты  көрсетпей-ортақ  ұйымдасқан  мəдениетті  қалыптастыру  туралы,  сонымен  қатар 
ұйымның  идеологиясының  негізін  қалыптастыратын  «корпоративті  сананы»  қалыптастыру 
туралы сөзді қозғау өте қиын. Мақсатта не бар? 
Біздің  мақсат  «Не  істеу  керек?»  деген  сұраққа  жауап  беруге  тиіс.  Мектеп  салу,  кітап 
жазу,  ағаш  егу,  ортақтастарды  табу,  ұйымды  құру,  қоғамдық  пікірді  өзгерту,  газетті  басып 
шығару жəне т.б. 
Мақсат  нақты  өнімді,  нақты  нəтижені  алу  шығуа/жетуге  бағытталған,  яғни,  мақсат 
нақты қойылады- ұмтылуға тырысатын соңғы нəтижені нақты көреміз. 
Біз  өз  жұмысымызды  жоспарлау  үшін  бүгінгі  күнге,  ертеңгі  күнге,  бір  айға,  бір 
кварталға,  бір  жылға  нақты  мақсаттар  қоюымыз  керек. «Егер  де  сіздер  қандай  бағытта 
жылжитыныңызды, қандай желдің бағытымен жүруді білмесеңіз?» 
 
Мақсаттар  міндеттерге  қарай  бөлінеді, «ұзақ  мерзімді»  мақсаттар  болған  сайын, 
олардың міндеттері де көп болады. 
Мысалы, менің мынандай мақсатым бар-пəтерімді жөндеуден өткізу. Нақты нəтиже алу 
үшін  мен  жөндеуден  пəтерді  өткізуге  тырысамын.  Менің  мақсатым  қандай  міндет 
бөлімдерінен тұрады? Келесідей: 1) сылақшыны табу; 2) қабырға түс қағазын сатып алу; 3) 
есіктерге тапсырыс беру жəне т.б. 
Міндеттер  нақты  болу  керек,  оны  орындау  уақытына  да  шектеу  қойған  жөн,  ол 
мақсатқа  жетудің  басқа  да  міндеттерімен  шынайы  жəне  сəйкес  келуі  тиіс.  Өлшенеді-  бұл 
міндеттер  орындалды  немесе  орындалмады  деген  қорытынды  жасаймыз.  Егер  де  біз 
12

əріптестердің алдына- бюллетень нөмірін дайында десек, онда біз алдын ала оның көлемін, 
ондағы мақала беттерін, аудармашының болуын, суреттер сапасын, рубрикалар санын жəне 
т.б. барлығын алдын ала өлшеп-пішіп алуымыз керек. Əйтпесе, екі ғана мақаланың жарыққа 
шығуы-  бюллетень  деп  аталуы  мүмкін,  бірақ  та  сіздің  міндетіңізбен  сəйкес  келді  ме: 
«Бюллетень емес пе?» 
Өте маңызды жағдай-стартегияны əзірлеу, яғни, қандай үлгіде, қандай тəсілмен, қандай 
жолмен біздің мақсатымызды жүзеге асыруымыз керек. 
Егер де мақсат- ағылшын тілін жаттап алу керек болса, онда стратегия мынандай болуы 
керек:  өздігінен  оқу  немесе  шет  тілдер  институтындағы  кешкі  курстарға  жазылу,  немесе 
ақылы курстарға жазылу немесе репетитор жалдау. 
Сонымен,  біз  мақсаттың  қалай  қалыптасатынын («не  істеу  керек?»)  білеміз,  міндеттің 
(уақыт  аясы,  басқа  мақсаттармен  бірге  сəйкестендірілген  нақты  міндет),  стратегияның 
қандай  екенін  де  білеміз.  Енді  жұмыс  процедураларын  жəне  саясатты  немесе  жағдайды 
қарастырайық. 
 
Жұмыс процедурасын жəне саясатты əзірлеу 
Жұмыс процедураларын жəне саясатты немесе жағдаяттарды əзірлеу- бұл ең алдымен, 
ішкі құжаттарды əзірлеу, сыртқы əлеммен тиімді байланысты қамтамасыз ету жəне ұйымның 
ішкі  жағдайымен  өзара  əрекетті  орнату.  Бұл  ұйымның  қызметкерлерімен,  сонымен  қатар 
серіктестермен  жəне  басқа  да  қызығушылық  танытқан  жақтармен  (жеткізуші,  клиенттер, 
тапсырыс  берушілер,  демеушілер  жəне  т.б)  келісім  шарт,  келісім,  еңбек  шарттарын 
құрастырудың дұрыс заңи негізін жасау. Бұл əзірлеу жəне оны уақыт өте келе өзгерту (егер 
де  құрылтайшы  құжаттар  қажеттілігі),  бұл  негізгі  заңдылықтармен  сəйкес  келеді.  Саясат 
немесе жағдайды əзірлеу аясында мынандай құжаттар көрсетіледі: персонал туралы жағдай, 
ұйымның ақыл-ойдық меншігі туралы жағдай, еріктілер туралы жағдай, филиалдары туралы 
жағдай  жəне  т.б.  Жоғарыда  аталған  құжаттарды  ұйымның  барлық  мүшелерімен  үнемі 
дамыту,  құру,  қайта  əзірлеу  жандал  ретінде  алдын  алу  жəне  шешімін  табуға  мықты  негіз 
болып табылады.  
Кейін  жоспарлаудан  ұйымдастыру  үрдісіне  үздіксіз  кірісеміз.  Оның  астарында  не 
түсіндіріледі? 
 

жүктеу/скачать 2,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: