Алматы «Сардар» баспа үйі
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- БҮЛДІРГЕ
- КҮШІК КҮЙЕУ//КҮШ КҮЙЕУ
| ҚҰН // ҚҰНЫҚ “Дəніккеннен құныққан жаман” дегендегі “құн–
тонау‚ ұрлау; құнық– тонаушы” [ДТС‚ 446 б.]. ШЕШЕК парсы тілінен ауысқан “гүлдің” актив қолданысқа түс- кеннен кейін мағынасы беймəлім сөзге айнала бастады. Шешек сөзінің төркінін іздестіре қалсақ‚ оны да монғол тілінен (оларда – цэцэг) ауыс- қан деуіміз ықтимал. ТЕБЕН монғол тілінде тойв‚ буряттарда тойбо– біздегі “үлкен” сөзімен мағыналас. Ішкі фонетикалық заңдылықтарға сай ықшамдалып, осы түбірмен ине сөзі тіркеске түсіп‚ тебен тұлғасы пайда болған. Б.И.Вербицкидің алтай-алада сөздігінде Тебінге– “үлкен ине” деп түсіндірілген. БҮЛДІРГЕ Қазақ тілінің “Түсіндірме сөздігінде” “бүлінген елден бүлдірге алма” мақалы келтіріліп‚ бірінші сөзге – «бұзылу»‚ «құлау»‚ «қирау»‚ ал екіншісіне (бүлдіргеге) “қамшы‚ сойыл‚ шоқпарға тағыла- тын қайыс белбеу” деген анықтама берілген. Қазіргі тілімізде мұның мағынасы “сөздікте” берілген түсініктей екені даусыз. Бірақ тұңғыс-манчыжұр тілдерінде булөөн сөзінің “жау”‚ “жауласу”‚ “соғыс”‚ “соғысу” сияқты да мағыналары бар екенін көреміз[ССТМЯ‚ 109-110 б.]. Туба-кижилер тілінде бүлдүргі сөзі қазіргі біздің түсінігіміздегі “əшекей” дегенге ұқсайды. Осы деректерге сүйене келіп‚ “бүлінген елден бүлдірге алма” тіркесінің тұңғыш мағынасы – “Жеңілген жау елінен əшекейлі зат алма” болса керек деп ойлаймыз. КҮШІК КҮЙЕУ//КҮШ КҮЙЕУ дұрысы осы соңғысы‚ күш күйеу болуы керек. Ал күшік күйеуəзіл-ажуа‚ қалжың ретінде кейінірек қалыптасқанға ұқсайды. Мысалы‚ қырғыз‚ ноғай‚ өзбек тілдерінде осы күш күйеу варианты айтылады. Қырғызша - күч күйөө‚ өзбекша - ич күөв‚ ноғайша - үй күйеу дейді. Бəрі де қалың малдың жоқтығынан əйелінің үйінде жұмыс істеп‚ қалыңдығын алған‚ кейін ата-енесінің үйінде қа- лып қалған «күйеу жігіт» деген мағына береді. Моңғол тілінде хуч тү- 142 рінде қолданылады. Хучний хургэн«устаревший‚ зять‚ живуший в доме тестя и тещи‚ и работающий на них» [МонгРС, 58 б.]. жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|