Алматыкітап баспасы 2023 математика

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
5
Бұл бөлімде:
• әртүрлі есептермен танысасың, оларды 
шығаруды үйренесің; 
• сағат бойынша уақытты анықтауды үйренесің; 
• уақыт өлшем бірліктерін: минут, сағат, күн, апта, 
ай, жыл мезгілдерін ажыратуды үйренесің;
• теңдік, теңсіздік дегеннің не екенін білесің;
• санды, әріпті өрнектер құрасың, оларды 
оқисың, жазасың;
• теңдеу шешуді үйренесің.
12 + 1 >11 + 1

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
6
САБАҚ
65
Қосу және азайту – 
өзара кері амалдар
Алған білімдеріңді қолданасың.
ҚАЙТАЛАУ
Суретке қара. Неше бала саяхатқа шықты? Ере-
сектер нешеу? Төмендегі жазуларды түсіндір.
1
МАТЕМАТИКА КҮНДЕЛІКТІ ӨМІРДЕ
ҚОСУ ЖӘНЕ
АЗАЙТУ
5
+
3
=
8
8
–
3
=
5
Қосындының мәні Азайғыш
Қосылғыш
Азайтқыш
Қосылғыш Айырманың мәні
5 + 2 = 7
+ 5 = 7
– 5 = 2
– 2 = 5
5 + 4 = 9
4 + = 9
– 5 = 4
– 4 = 5
Бос орындарға тиісті сандарды ата. 
Сандардың өзара қалай байланысқанын түсіндір.
2
ТОПТЫҚ ЖҰМЫС
Қосу және азайту – өзара кері амалдар. 
ЕСІҢДЕ САҚТА!
8 – 3 = 5
8 
–
= 
5 + 3 = 8
3 + 5 = 
Түсіндір. 

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
7
Саяхаттауға шығамыз
Қосу және азайту – 
өзара кері амалдар
Қосу мен азайтуға өзара байланысты мысалдар 
құрастыр.
3
ӨЗІНДІК ЖҰМЫС
80
30
90
10
70
40
Қай заттың суреті қойылмаған?
5
СЕН ЗЕРТТЕУШІСІҢ
Екі себетке бөліп салуға көмектес. Әрқайсысын-
да 7 килограмнан болатындай орналастыр.
4
МАТЕМАТИКА КҮНДЕЛІКТІ ӨМІРДЕ
3 кг
1 кг
7 кг
7 кг
2 кг
2 кг
2 кг
1 кг
3 кг
1 кг

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
8
САБАҚ
66
Қосу және азайту
Қосу және азайту амалдары компоненттерінің 
арасындағы байланысты табасың. 
ПЫСЫҚТАУ
30
+ 
20 
=
50
Қосуды тексеру үшін 
қосындының мәнінен 
қо-
сылғыштардың
біреуін азайту қажет, сонда екінші 
қосылғыш
шығады.
50
– 
20
= 
30
50
– 
30
= 
20
ЕСІҢДЕ САҚТА!
50
– 
20
= 
30
Азайтуды тексеру үшін:
1-тсіл
.
Айырманың мәніне
азайтқышты
қоссаң, 
азайғыш
шығады.
30
+ 
20 
=
50
2-тсіл
. 
Азайғыштан
айырманың мәнін
кемітсең, 
азайтқыш
шығады.
50
– 
30
= 
20
ЕСІҢДЕ САҚТА!
Суретке қара. 
Әрбір сан нені білдіретінін түсіндір.
1
20
30
Бірінші пойызда 
30
вагон.
Екінші пойызда 
20
вагон. 
Екі пойызда 
вагон
.
30
+ 
20
= 
20
+ 
30
= 
–
20
= 
30
–
30
= 
20
Есептеуді қалай тексереді?

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
9
Пойызбен саяхатқа шығу
Қосылғыш
30
10
40
Қосылғыш
20
50
20
Қосындының мәні
Азайғыш
100
70
80
Азайтқыш
80
10
10
Айырманың мәні
Қосынды мен айырма құрастыр. Олардың мәнін 
тап. Қалай тексеруге болатынын түсіндір.
2
ЖҰПТЫҚ ЖҰМЫС
Бос орындарға тиісті сандарды ата.
+ 40 = 100
+ 50 = 80 90 – 
= 10
– 40 = 50
3
ӨЗІНДІК ЖҰМЫС
Тапсырманы орында.
Вагонға әжесі, анасы мен не-
мересі кірді. Олар үш орынға 
қалай отыруы мүмкін? Әртүрлі 
нұсқаларды ұсын.
4
МАТЕМАТИКА КҮНДЕЛІКТІ ӨМІРДЕ
Саяхатшылар пойыздың терезесінен мына-
дай көріністерді көрді. Әр жағдайда сағат 
қандай уақытты көрсетуі мүмкін?
5
СЕН ЗЕРТТЕУШІСІҢ

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
10
САБАҚ
67
Есеп
Есеп дегеннің не екенін білесің.
ЖАҢАНЫ ОҚЫП-ҮЙРЕНУ
ЕСЕП
Ұшу алаңында 6 ұшақ 
тұр. 2 ұшақ келіп қонды.
Неше ұшақ 
болды?
Есептің сұрағы 
Есептің шешуі
Есептің шарты
Есептің жауабы
Неше ұшақ болды?
6 + 2 = 8 (ұ.)
8 ұшақ болды. 
Ұшу 
алаңында
тұрды.
келіп қонды. 
Есеп мынадай бөліктерден тұрады: 
Трды
¬
онд
¬
Жауабы: ша. 
.
.
.
.
Болд
¬
Сырым мен Әлия ұшақпен саяхатқа шығуға 
жиналды. Олар әуежайдағы ұшақтарды ба қылап, 
оларды санады.
1

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
11
Ұшақпен саяхатқа шығу
Есеп
Неше сағат өтті?
4
МАТЕМАТИКА КҮНДЕЛІКТІ ӨМІРДЕ
Қысқаша жазылуы бойынша есептер құрастыр. 
Оларды шығар.
а) Болды – 100 б.
Сатылды – 70 б.
Қалды – ? б.
ә) Отырды – 70 а.
Келді – 20 а. 
Болды – ? а.
3
ӨЗІНДІК ЖҰМЫС
Есепті оқы. Есептің қысқаша жазылуы мен 
сұлбасын түсіндір. 
Ұшақта 70 адам болды. Ұшақтан 30 адам шықты. 
Неше адам қалды?
2
ЖҰПТЫҚ ЖҰМЫС
Болды – 70 а.
Шықты – 30 а.
Қалды – ? а.
30 а.
70 а.
? а.
Есептің берілуін қысқаша жазуға немесе сұлбасын 
салуға болады. 
ЕСІҢДЕ САҚТА!
Қысқаша жазылуы
?
–
–
Сұлба

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
12
САБАҚ
68
Есептер шығару
Есептер шығарасың.
ПЫСЫҚТАУ
ли 
¬
Сырым
¬
Есепті оқы. Шартын, сұлбасын толтыру үшін 
қандай деректер қажет?
Ұшу кезінде балалар ойын ойнады. Әлия 10 қаланың, 
Сырым 20 қаланың атауын айтты. Екеуі бірге неше 
қаланың атауын айтты?
1
Берілген сандардың ішінен кез келген екі санды 
таңдап, есеп құрастыр. Оны шығар.
?
?
Есептің берілуін қысқаша жаз немесе сұлбалар-
дың біреуін толтыр.
ЕСЕП
ШЫҒАРУ

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
13
Әртүрлі елдерге ұшақпен саяхат
Есептер шығару
Бос торкөздер мен глобустардағы 
сандарды ата. 
4
СЕН ЗЕРТТЕУШІСІҢ
Бортсеріктер жолаушыларға сусын ұсынды. Әр-
қайсысы неше литр сусыннан әкелді? Салыстыр. 
3
МАТЕМАТИКА КҮНДЕЛІКТІ ӨМІРДЕ
10
– 
3
– 
3
– 
3
+ 
2
+ 
+ 
+ 
– 
30
60
10
100
10
Есепті шығар. Есепке сәйкес сұлбаны таңда. 
Энциклопедияда 50 мемлекеттің туы берілген. 
Сырым 30 елдің туын есіне сақтап алды. Ол әлі 
неше елдің туын есіне сақтауы керек? Сен қандай 
мемлекеттердің туын білесің?
2
ӨЗІНДІК ЖҰМЫС
30
20
?
30
50
?
30
50
?
30
?
20

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
14
САБАҚ
69
Есептер шығару
Есептер шығарасың.
ПЫСЫҚТАУ
Болд
¬
Алы етт 
¬
алд
¬
Жауаб:
елосипед. 




Есеп құрастырып, оны шығар. 
Былай баста: Тұрақта 10 велосипед тұрды. 
Балалар серуендеу үшін велосипедті алып 
кетті.
1
?

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
15
Велосипедпен саяхатқа шығу
Есепте. Досыңнан тексеруін сұра.
3
ЖҰПТЫҚ ЖҰМЫС
Есептерді шығар.
а) Балалар денешынықтыру сабағының мұғалімімен 
бірге велосипедпен саяхатқа шықты. Олардың 5-еуі 
қыз және 4-еуі ұл. Барлығы неше бала саяхатқа 
шықты?
ә) Саяхатқа 9 бала шықты. Белгіленген орынға бірінші 
болып 6 бала жетті. Жолда әлі неше бала бар?
2
ӨЗІНДІК ЖҰМЫС
60 + 30
60 + 20
40 – 20
70 + 20 
80 + 10
40 + 20
60 – 40
70 – 20
50 + 30
100 – 10
100 – 40
100 – 100
«Сиқырлы» сандарды тап.
4
СЕН ЗЕРТТЕУШІСІҢ
?
?
?
90
50
80

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
16
САБАҚ
70
Кері есептер
Есепке талдау жасауды, 
шығаруды үйренесің.
ЖАҢАНЫ ОҚЫП-ҮЙРЕНУ
Томарқұлақ – 5 д.
Арыш – 3 д.
5 + 3 = 8 (дана)
Жауабы: 8 дана 
саңырауқұлақ.
? д.
Томарқұлақ – 5 д.
Арыш – ? д.
8 – 5 = 3 (дана)
Жауабы: 3 дана 
арыш.
8 д. Томарқұлақ – ? д.
Арыш – 3 д.
8 – 3 = 5 (дана)
Жауабы: 5 дана 
томар құлақ.
8 д.
Есептер құрастырып, оларды шығар.
Балалар орманға саңырауқұлақ теруге келді. 
Олар 
томарқұлақ пен 
арыш тапты.
1
8
5
?
ә
8
?
3
б
?
5
3
а
Мұндай есептер кері есептер (өзара кері есептер) 
деп аталады.
Есептің шартындағы белгілі шама ізделінді шамаға 
айналатын есепті берілген есепке 
кері есеп
деп 
атайды.
ЕСІҢДЕ САҚТА!
КЕРІ 
ЕСЕПТЕР
Есептердің қандай айырмашылығы бар? Не байқадың?
– томар-
құлақ
– арыш

АЛ
М
АТ
Ы
КІ
ТА
П
 
БА
СП
АС
Ы
17
Велосипедпен саяхатқа шығу
Кері есептер
«Математикалық жарыс».
4
МАТЕМАТИКА КҮНДЕЛІКТІ ӨМІРДЕ
5
+ 2
– 4
– 2
+ 3
9
– 3
+ 4
– 2
– 3
Есепте.
3
ӨЗІНДІК ЖҰМЫС
Есептерді шығар. Оларды салыстыр. 
а) Әлия 10 саңырауқұлақ, ал Сырым 
20 саңырауқұлақ терді. Екеуі бірге неше 
саңырауқұлақ терді?
ә) Әлия мен Сырым екеуі 30 саңырау-
құлақ терді. Әлия 10 саңырауқұлақ терді. 
Сырым неше саңырауқұлақ терді?
б) Әлия мен Сырым екеуі 30 саңырауқұлақ 
терді. Сырым 20 саңырауқұлақ терді. 
Әлия неше саңырауқұлақ терді?
2
ЖҰПТЫҚ ЖҰМЫС
10
20
?
?
20
30
10
?
30

жүктеу/скачать 25,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: