Алтын Бак,раденова KiTan 6LiiM булагы
жүктеу/скачать 3,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| “MempiMfli
кы з” эцп м ел ерш естиярлар тобына окып беру, балалардыц эцпмеге кызыга араласуына ыкпал етедо. Мысалы: “Колканат” эцпмесш талдаганнан кешн, балаларга “Отбасы” ойынын ойна- ту кезш де ш ыгарм аныц басты кешпкер1 болган ю ш кентай кемекип рел1ндеп бала ойынга ьщыласпен катысады. 0зге ба лалар эке-шешелер1 атынан турлш е тапсырмалар берш, ол ба ланыц icTi укыпты орындауына басшылык ете алады. Керкем шыгарманы тыцдау кезшде естияр балалар эмоция- лык сез1м жетепнде болады. Осындай жагдайда отырган бала ларга поэтикалык суреттемелерд1 тусшдхре кету керек. 1.Ж ансупровтыц “Ж азгытуры”, “Ж азгы шшде”, Е.Жумаба- евтыц “Ж айлауда” елендершщ тшшде жазушыныц идеясы, ас- тарлы ой-niKipi айкын ашарылады: Желкшдейд1 кек майса, Желп-1дейд1 мал жайса... * * * Ж апырактар жалпайды, Ж ас козылар маркайды, * * * Соцымнан калмайды лак, Ак лак - ойыншыл сак лак. * * * Ак мацдайы бар менщ торпагым К,аскыр жеп коя ма деп коркамын. 25 * * * Жлбек жал, жел екпе кулыным Суйсшер тарасам тулымын. Бул мысалдарда берипп отырган образды суреттерд1 терец талдай тусу ушш темендегщей жетелеуш1 сурак,тар койылады: -Кек майса деп кдндай шопт! айтамыз? -Ондай шептер кай уакытта ©cin шыгады? -“Ж елкщ дещ ц” деген с©зд 1 баскаша калай айтуга болады? -Ж апырактардыц жалпайып есетш кез1 кай кез? -Ак лакты тагы калайша атауга болады? -Кулынды ше? Осы суреттемелерге тэн ойыншык, сурет бейнелерш корсетш, ауылда, табигат ортасында байкалган кубылыстарды естерш е салып, эдеби балама создерд1 балаларга тусш1кп сездермен ауыс- тырып, салыстырып мэнш ашып беру - м ш дето ic, Бейнел! сездер, ой туш нш беретш халыктык макал-мэтелдер мен а ф о р и зм д е р к о б ш е с е е р т е п л е р д е , а ц ы з -э ц п м е л е р д е ушырасады. Багдарламада кеюпкерлер1 балаларга теледидар- дан, куй табактардан, суретт! ютапшалардаи таныс авторлык ертегшер де бершген. Олар: К.Чуковскийдщ “Айболит”, “Фе- дориноны ц кай гы сы ” , К .Ч инош вилидщ “Кдйырымды бала” , Ш .Перроныц “К,ызыл гелпек”, “Bip бакыр бекпен”, агайынды Гриммдердщ “Бремен музыканттары” шыгармалары. Бул шы- гармалардагы образдары накты бейнелер естияр тобындагы ба л а л а р г а т ж е л е й эсер eTin, ондагы ж агы м ды , ж алгы м сы з бейнелерд1 тез ажырата бшуге уй{^етед1. Айболит бейнеа. аркы- лы бала 6ipeyre жаксылык жасап,комек кажеттерш озшше са- ралап, жаксы эрекеттерге бара бшудщ жолдарын керсетуге тал- пынады. Ш ы гарманы ц туш н ш , жетк1зетш корытынды ойын rycinin кабылдай бастаган балаларга шыгарма окылгаиан кешн, макал-мэтел 6epin, оныц маилнасын талдатудыц да мэш зор. “Эр заттыц ез орны бар”, “Улкещц сен сыйласац, Kiini сеш сыйлайды”, “Бтрлесе котерген жук жецш”, “Шагым жасау-шал- дуарлы к”, “Ж аксы бала-малсак, жаман бала-жансак” , “Ж аксы бала-ецбекшит, жаман бала-себепшш” , “Ас-адамныц аркауы” , “К ез-коркак, кол-баты р” деген макал-мэтелдерд1 кезшде пай- даланы п, п р к е с т е р д щ магыналарын калай ту сш етш д ж терш оздершеп сурап отыру керек, “Мундай жумыс балаларды шы гарманыц керкем формасын сезшуге жагдай гудырады. Ертеп, 26 э ц п м е л е р д 1 , e c ip e c e п о эзи я т Ш м е н ж азы л ган авторлык, ертегшерд1, окыганда Т0рбиешш щ ол шыгармадагы образды сездерд1 ipiKTen алып, баскаша калай айтуга болатынын сурап отыруы балалардыц сездж корларын дамыта туседГ’ - деп жа зылган окулыкта.1 М ы с а л ы , К ,.М ы р за л и е в т щ “ А ц д а р неге а р а з ? ” деген ертепсш ен “Kepic” , “коштасын, коштамасын”, “эуелГ’, “турлеу”, “борсацдау” , “тынбады”, “тепелестг” , “жэукемдедГ, “боршала- ды” деген сездерд1 екш нй рет окы ганда балаларга тусййкт! сездермен ауыстырып окиды, ец дурысы тартымды мазмунга курылган ертеплерд1 балалармен талдап, эбден танысып бол- ганнан кешн, мазмунын ездерше кайталатып айткызу. Мундай эд1сте эр баланыц сездж корыныц жаца сездермен калай толы- гып келе жатканын керуге болады. “Окып беру немесе эцпмелеп беру - уйрету сипатында болу уипн - деп жазылган тш дамыту методикасы жайлы арнаулы теориялык, куралда, - юшкене жас- тагы балаларды сейлеуге машыктандыру кезшде колданылатын ережелерд1 толы к естумен 6 ip re оныц жузш, ягни балалар торбиеш пйц даусын естум ен к е р ш отыруга тш с. Тэрбиеий ютаптан оку кез1нде к1тап т е к с т е гана емес, сонымен 6ipre 0лсш -0лсш балалардыц бетше карап, олармен кез ушырасты- рып отыруга, сейтш , окып отырган шыгарма оларга кандай эсер типзш турганын бакылап отыруга уйренуге тшс. Кггапты окып турган кездщ езшде балаларга карай бшуге дагдылану ушш, тербиенп табанды турде жаттыгуы керек, 6ipaK нагыз Т0ж1рибел1 окытушы да жаца шыгарманы 03.1рл1кс1з б1рден дурыс окып кете алмайды, ол ушш куш бурын дауыстап окып, жат- тыгып any керек”. Bip сабакта 6ip жаца шыгармамен 6ipre балалар бурын еспген 6ip-eKi шьшарма коса окылады. Балалар бакшасында шыгарма ны б1рнеше рет кайталап оку мйздетп... Эмоциялык толганыс- тарды кайталау балалардыц кабылдауын кем1тпейд1, KepiciHHie, шыгарма тийн мейлшше жаксы мецгеруш е себешш болады, ягни кеш пкерлердщ кылыгын, окигаларды терещреп угуына кем ектеседь Осындай эд ктер д ен кеш н балалардыц ю ш кене куншен-ак ездерше унамды кейшкерлер1, жаксы керетш шы- FapMariapbi бола бастайды. 1 А .П .Ф е д о р е н ко ., Г.А .Ф ом ичева., В .Н .Л о то рё в. М ектеп жасына д е й iн ri балалар т т ш дамыту методикасы . Алматы: М ектеп, 1981 ж. 195-196 б.б. 27 |