Торлы құрылым және оның маңызы

Торлы құрылымды құрайтын нейрондар топтасып, көптеген ядролар құрайды. Оның нейрондары дененің белгілі бір бөліктерімен нақпалы байланыс түзбейді. Олар әр түрлі рецепторлардың - көру, есту, жанасу, дәм сезу, терморецепторлар т.б. тітіркенуі нәтижесінде қозады. Кез келген рецептор тітіркенгенде тітіркеніс орталыққа тепкіш арнаулы жол арқылы ми қыртысына бағытталады да, тітіркенген рецептордың табиғатына байланысты оның белгілі бір бөлігінде қозу пайда болады. Сондықтан бұл жолды арнаулы немесе классикалық өткізу жолы деп атайды. Бұл жол үшін көру төмпегі (таламус) өткел болып табылады. Арнаулы өткізгіш жол арқылы импульс өте шапшаң таралады және ми қыртысының нақтылы бөлігіне бағытталады да, шоғырланған қозу процесін тудырады. Ол өзіндік қасиетін сақтап, әсер еткен тітіркендіргіштің сипатын бейнелейді, тітіркендіргіш жайлы анық мәлімет жеткізеді, нақтылы түйсік туғызады. Демек, бұл импульстер белгілі бір хабар (сигнал) ретінде қабылданады.

Ми сабағы деңгейінде әрбір арнаулы өткізгіш жолдан торлы құрылым торшаларына бүйір тармақ бағытталады. Осының нәтижесінде арнаулы өткізгіш жолмен тараған импульстің әсерімен торлы құрылым торшалары қоса қозады. Бірақ торлы құрылымда импульстер өзіндік сипаттарын жоғалтады. Қозған торлы құрылым торшаларынан да импульстер ми қыртысына бағытталады, бірақ олар шашырай, жайыла таралады да, барлық қыртыс торшаларының жалпы белсенділігін арттырады. Осымен байланысты торлы құрылымның өрлеу жолын жалпылама, белсендіруші афференттік жол деп атайды. Бұл жолмен импульстер баяу тарайды және өзіндік сипатын жоғалтып, сигналдық маңызынан айрылады.

Сонымен, арнаулы жүйе арқылы келген импульстер белгілі түйсік тудырса, жалпылама жүйе ми қыртысы нейрондарының белсенділігін арттырып, олардың қызметінің атқарылуына жағдай туғызады. Торлы құрылымның афференттік жолын толығымен қиып тастаса организм ессіз күйге (кома) көшіп, соңынан өліп қалады. Ал, осы жол жарым-жартылай қиылса, ұйқышылдық, селқостық байқалады.

Торлы құрылым ми қыртысымен қос бағытты байланыста болады. Торлы құрылымның төмендеу жүйесі арқылы ортаңғы ми мен сопақша мидан жұлынның мотонейрондарына бұлшық ет қызметін күшейтетін немесе тежейтін импульстер жіберіледі. Сондықтан торлы құрылымның төмендеу жолдары белсендіруші және тежеуші болып екіге бөлінеді.

Торлы құрылым әртүрлі гуморальдық әсерлерге өте сезімтал. Оның алдыңғы бөліктерінде катехоламиндер (адреналин мен норадреналин) бөлетін нейросекрециялық торшалар табылған. Торлы құрылым нейрондары әр түрлі химиялық заттарға да сезімтал. Аминазин, резерпин, түрлі есірткілер (наркоздық заттар), ұйықтататын заттар олардың қызметін тоқтатып, ми қыртысына бағытталатын импульстерді бөгеп тастайды.

Торлы құрылыммен түрлі эмоциялар - үрей, рахаттану, ызалану т.с.с. байланысты. Гипоталамус аймағындағы торлы құрылым ядроларын дәлдеп тітіркендіру арқылы үрей, ыза, рахаттану эмоцияларын тудыруға болады.