Ангелы не спят

– Міне, азамат! Жарадың, – деп бір-біріне жала-
уша  тапсырып,  дастарқан  басында  құшақтасып 
қалған екеуіне сүйсінген Есекең құшыры қанып, 
аспаздың тақымынан мытып жіберді.
 – Қазір Полина ән салады.
– Осындай ауызбірліктен жазбағай! – деп Тұрсын 
бригадир  көзіне  қайта  жас  алды.  –  Не  жетпейді 
осы бізге?..
Сталин ғана қоймай қауқылдасқан қазақтарға ер-
нін шығарудан танар емес.
- Вот это по-мужски! Молодец, – воскликнул Есе-
кен, залюбовавшись двоими, передававшими друг 
другу вымпел и обнявшимися за застольем, и тут 
же с довольным видом сжал колено поварихи. 
– Сейчас Полина споет нам.  
 
 
 
 
 
 
- Да не лишиться бы такого единения, – подыто-
жил вечер бригадир Турсун, снова выпустив сле-
зы из глаз. - Чего не хватает нам всем?.. 
 
Лишь  Сталин  не  прекращал  выпячивать  ранен-
ную губу в сторону беспрестанно гомонящих ка-
захов.  
Примечания:
• насыбай – табак, который кладут под язык
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ВИНОВАТ СТАЛИН
               
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
СТАЛИН КІНӘЛІ
            
274
275

ЖАЛҒЫЗДЫҚ 
Күн  көкжиектегі  ұясын  тастап  шықты.  Сынық 
сүйемдеп  көтеріліп  еңсесін  тіктеді  де,  дүниенің 
бәріне  мырзақол  сахилықпен  өзі  жағып  шыққан 
қызғылт  сары  бояуын  енді  біртіндеп  өзі  сүртіп 
ала бастады.
Көктем қуатына мінгесін қысыр бұлттар саяқтың 
үйіріндей бұлтыңдап қашып байыз таппайды. 
Қос жағалауын толқын тілімен жалап, шымырлап 
Шора өзені кетіп барады. 
Үкілі  бас  қамыстың  сыбдырынан  үріккен  ақ 
маңдай  қасқалдақ  бір  топ  балапанын  қақпайлап 
қиялай жүзеді. 
Бар жаһанның салмағы өз иығына түскендей бір 
мақтаншақ әупілдек қалың ішінен «Әуп!» деп да-
уыс көтерді де, жым-жырт қалды. 
Арғы жағалауда жарбиып қаннен-қаперсіз жалғыз 
үй тұр. Үй іргесінде қабырғасын санап алғандай 
жетім  құлын  жүр.  Онысы  күншуақ  жалғыздап 
суырып берген көгораймен қоймай тістесіп жат-
ты. 
Қозы көш жерде қыр басынан, жапырық інгеннің 
жабуындай боп, күн жеп тоздырған молалар қара-
ОДИНОЧЕСТВО 
Солнце,  оставив  свое  гнездовье  за  горизонтом, 
стало подниматься. Возникнув вначале, как оско-
лок,  стало  выправлять  свою  стать,  щедро  окра-
шивая весь мир желто-бурыми цветами, само же 
приступило к стиранию этих же красок.    
 
Бесплодные облака, словно косяк жеребят, осед-
лав  силы  весны,  беспокойно  и  игриво  не  могут 
найти себе успокоение.  
 
 
Буйствуя и облизывая языками волн оба своих бе-
рега, протекает река Шора.  
 
 
Белоголовая лысуха, опасаясь шороха и шелеста 
головок камышей, похожих на перья филина, под-
гоняла выводок своих птенцов.  
 
Словно вся тяжесть мира пала на ее плечи, из за-
рослей раздался вскрик выпи «ауп», и тут же ка-
нул в безмолвие.
 
 
 
 
 
 
 
На  противоположном  берегу  беззаботно  стояла 
одинокая низкорослая лачуга. Возле дома, словно 
сосчитав  свои  ребра,  бродил  стригунок-сирота. 
Он  рвал  зубами  редкие  и  одинокие  пучки  трав, 
выведенных солнечным светом. 
Недалеко  от  этого  места  на  вершине  косогора 
темнелись полуразрушенные солнцем и ветрами 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ОДИНОЧЕСТВО
              
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЖАЛҒЫЗДЫҚ
            
276
277

уытты.
– Кім бар, ей? Қайық әкел, қайық!
– Се-ні күт-кен еш-кім жо-оқ!
Жағалауда емініп тұрған үйелмелі-сүйелмелі қа-
рындасы – ағасына, ұл – шешесіне, әйелі – есқара 
көріп күйеуіне назар бұрды. Күйеуі түскір көзін 
өзеннен секіртіп, жаңбыр кеміріп тастаған мола-
ларға қарады. 
Өзара сүйеніш тауып, иін тіресіп қалған өлі ауыл-
дың орта тұсынан ақ жаулықты біреу бас көтерген 
сынды.
Әлде  қанатын  қызықтаған  ақ  шағала  ма?  Жалт 
етіп жоғалып тасаға түсіп кетті.
 
– Кім бар, ей? Қайық әкел, қайық!
                                       * * *
Күн тас төбеде әткеншек теуіп тұрды. Екі ұртын 
томпитып бақа шулады. Су жылынған соң сыңа-
рын іздеп, күйек үзер дәме-дағы. Аллам-ау, бал-
дыр  арасынан  басы  ғана  қылтиып  жүріп  айғыр-
лық мұның не теңі?! Құры! 
Балауса  құрақты  пана  тұтқан  өрмекші  шатыраш 
тор құрып ойнап еді, онысына қан-сөлсіз бытықа-
надан басқа жәндік ілінбей діңкелетті. Талтаңдап 
шауып, ақыры талықсып құрақтың сыңар құлағы-
на жасырынды. 
Әупілдектің жамағайыны, жылтиып көкек көрін-
ді. Қайық күтіп өндіршек созып тұрған төртеуді 
менсінбей,  жалғыз  түп  бұтаға  құйрығын  төсеп 
қонды.  Көңілшек  қасқаның  жатынын  жұмыртқа 
қысып, жат ұя іздеп жүргені шығар.
– Кө-кек!
Даусы  сүйкімді  екен.  Көктемнің  кемпіршуағына 
могилы, напоминая собой клочки старого покры-
вала верблюдицы.    
 
 
 
 
 
 
- Есть кто живой? Лодку пригоните, лодку!  
- Нет ни-ко-го, кто бы ждал те-бя!   
 
 
 
 
 
Стоявшие  на  берегу  с  удивлением  посмотрели 
друг на друга: сестра на брата-погодка, сын – на 
мать, жена обратила недовольный взор на мужа. 
Муж же, оторвав свой взгляд от реки, посмотрел 
на могилы, прогрызенные дождями. 
У могил, словно подпиравших друг друга  плеча-
ми и в этом нашедших опору друг в друге что-то 
почудилось,  словно  кто-то  в  белом  платке,  при-
поднял  голову.  Или  это  пролетела  белая  чайка, 
любующаяся своими крылами? Промелькнув, это 
нечто пропало неизвестно где. 
- Кто есть там? Пригоните лодку, лодку!
 
 
                                      * * *
Солнце каталось на карусели, на самой вершине 
небосклона.  Заквакали  лягушки,  раздувая  свои 
щеки с двух сторон. Конечно, это те, кого нагре-
вающаяся вода заставила питать надежду на на-
ходку  своей  пары.  Боже  праведный,  высовывая 
из-под водорослей лишь свои головы, к чему им 
еще и равняться на жеребцов? Пропади!   
 
 
 
 
 
 
Паук, нашедший свой приют на сочных тростни-
ках, сплетя свою затейливую паутину, стал игра-
ючи  резвиться,  но  в  эту  сеть,  выбив  его  из  сил, 
никого,  кроме  бесплодной  мошкары,  не  попада-
лось. Побежал, широко расставляя ноги, наконец, 
в усталом состоянии спрятался в отдаленном вит-
ке своей паутины.    
 
 
 
 
 
 
Показалась кукушка, дальняя родственница выпи. 
Пренебрегая  этими  четырьмя  существами,  ожи-
дая  лодку,  надрывающими  свои  глотки,  рассти-
лая,  опустила  свой  хвост  на  одинокое  деревце. 
Доверчивая несчастная птица, видимо, искала чу-
жое гнездо, чтобы подкинуть в него свои яйца для 
выведения их чужими. 
 
 
 
 
 
 
 
- Ку-ку! Голос ее оказался приятным. 
Останься на весенней теплыни опрокинутым нав-
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ОДИНОЧЕСТВО
              
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЖАЛҒЫЗДЫҚ
            
278
279

арқа төсеп құтырып қал! Сенің шешең молада жа-
тып, Шораны кешіп жете алмай зарығып тұрған 
жоқсың ғой...
– Кө-кек!
– Санашы, енді қанша ғұмырым қалды екен?
Тілін  шайнап,  бұтаға  бұқты.  Бұқ,  бұқ!  Қанша 
қалғанын өзім де шамалаймын...
Арғы  бетте  көгораймен  айтысып  жатқан  жетім 
құлын  бас  көтеріп  кісінеді.  Жазған-ау,  сен  кө-
кек емессің ғой... Бүйірі шығыпты. Жабағы жүні 
түсіп, бүйірі бұлтиған соң шешесі жатқан есіл қы-
рды бұл да ұмытып кеткен. Есі кіргені кеше ғана.
– Кім бар, ей? Қайық әкел, қайық!
                                      * * *
Күн батысқа еңбектей жығылды. Бұл күдер үзіп, 
оң  алақанын  төсеп,  өзен  суын  сапырып  ішті. 
Шөлдеген  жоқ-ты.  Тек  өкпе-бауырын  бір  таба 
шоқ аққұмандай ғып бұрқ-сарқ қайнатып жатты. 
Ақмаңдай қасқалдақ бір қора бала-шағасын ертіп 
нарқамыстардың арасына сыналай енді. 
Шағын  орамалын  шаршылай  тартқан  ақ  келін-
шектің әдемі жүзіне ұсақ-ұсақ діріл боп кеп кір-
бің қонды. 
Қаладағы  саялы  үйін  аңсады.  Жуылмай  қалған 
кірін, жабылмай жатқан тосабын ойлады. 
Үлпілдеп  тұрған  үрпекбас  ұл  ойша  Ыстықкөлде 
шомылып  жүрді.  Тау  жағалай  біткен  нарша  қа-
рағайларды  айтсаңшы!  Арманыңа  мінгізердей 
желкенін  желбіреткен  ақ  кемелер  ше?  Қайыру 
бермей қашқан қиялын әрең тежеді. Ортада аунап 
аққан  қайырсыз  өзенге  тағы  да  қараптан-қарап 
кектенді.
– Иттің өзі шыдамай, шынжырына буынып өлер 
жерде туып...
Қара шашы қалың біткен тана көз қарындасы Қы-
зничь. Ты же не изнываешь оттого, что твоя мать, 
лежа в могиле, не может добраться до тебя, обхо-
дя берега Шоры.
 
- Ку-ку! 
 
 
 
 
 
-  А  теперь  сосчитай-ка,  сколько  мне  осталось 
жить. Разжевывая свой язык, пригнулся у дерев-
ца. Раз, два. Так и так. Я и сам знаю, сколько мне 
приблизительно осталось. 
 
 
 
На  том  берегу  жеребенок-сирота,  возившийся  с 
травой,  заржал,  подняв  голову.  Эх  ты,  несчаст-
ный, ты же не кукушка... Бока вывалились. Сбро-
сив свою полугодовалую шерсть и нагуляв бока, 
он тоже забыл тот несчастный косогор, где лежала 
его мать. Только лишь недавно стал смышленым.
 - Кто там есть, эй! Пригоните лодку, лодку!
 
 
               * * *
Солнце, сползая на запад, стало закатываться. Он, 
отчаявшись  и  набирая  в  правую  ладонь  речную 
воду, стал ее пить, взбалтывая. Но не из-за жажды. 
Грудь и печень его, словно чайник, вскипячённый 
на угольях, были пронизаны жаром и паром.  
 
Белолобая лысуха, ведя за собой за собой выво-
док, углубилась в камышовой гуще. 
Красивый  лик  белолицей  женщины,  носившей 
небольшой  платок  на  голове,  охватила  мелкая 
дрожь, превратившись в изнеможение. 
Соскучилась по тенистому дому в городе. Поду-
мала о недостиранном белье, накипи на стенках 
металлической посуды. 
Вообразила, как распушившийся и косматый сын 
купается на Иссык-Куле. Какие там высокие со-
сны, опоясывающие горы! А что скажешь о белых 
яхтах, развевающих свои паруса и словно сажаю-
щих на себя ваши мечты? Еле остановила разбе-
жавшиеся грезы, не поддающиеся возврату. Разо-
злилась  ни с того ни с сего на бурлящую реку.    
 
 
 
 
-  Родившись  там,  где  даже  собака,  не  выдержав 
одиночества, удушилась на цепи...  
 
 
 
 
 
 
 
 
Сестра сына с густыми черными волосами и гла-
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ОДИНОЧЕСТВО
              
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЖАЛҒЫЗДЫҚ
            
280
281

рымның жайлы жағалауын сағынды. 
Сырты бүрленіп қатқан, іші қос алақанның қуы-
сындай ұлу қабығын теріп, тереңіне сүңгісе... 
Жылаңқы  өзен  мен  жағаға  жармасып  біткен  қа-
мыс-қоғаға қашанғы телміруге болады?.. Әкесі де 
қызық!
«Шешем мені жар басына туып кеткендей, шіли 
жар жағалап жүретінім не осы?! Шіли, шіли...»
Мұның  сыртына  шықпай  тұншыққан  осы  сөзін 
қапелімде естіп қалғандай жалғыз үйдің есігі сы-
рқырай ашылды. Топсасы тозған, өзі қырық жа-
мау сиқалы екен.
Қысыр жыландай қайқаң қағып іштен бір келін-
шек шықты. Басына бір тұтам қызыл орамал жа-
бысып  жүр.  Өткел  бермес  Шораға  емініп  төрт-
таған боп қалған бұларға аңтарыла қарап аз-кем 
кідірді. 
Сосын жағаға қарай алдымен емпеңдеп орамалы 
жүгірді. Соңынан аяқ-қолы шашылып кеп ықта-
сында ілініп тұрған жаңқа қайыққа жармасты.
                                         * * *
– Ұйықтап қалыппын. Періште тербеткен шығар, 
–  деді  қызыл  орамалы  қисық  байланған  қалпы. 
Ұялыс танытқаны. 
Өңі күнқақты, қарасұр екен. Сүйірлеу мұрны оң 
жақ сырғалығына қарай қиыс тартып тұр. 
Қоңыр күлгін көзі тұнжырап буланған. Е, байғұс, 
байдан ерте қол үзіп, құмардан шықпаған-ау...
– Құлақтан жастай қалғанмын... Жалғыз үй, жесір 
қатын, жетім құлын боп тірлік кешіп жатырмыз. 
Шүкірі таусылмаған бір қауым елміз, – деді сам-
бырлап. 
Маңдай әжімі жазылып, ұл мен қыз күлістік атты.
Суға  сыңар  аяғымен  бойлап  тұрған  нар  қамыс 
үкілі басын тербеді.
зами блестящими, как пуговицы, грезила по побе-
режью Крыма. 
Эх, вот бы нырять глубоко, собирать раковины, с 
затвердевшими пупырышками снаружи и нутром 
величиной со сдвинутые ладони... 
Сколько можно, прилипнув, умильно смотреть на 
змееподобную реку, камыши и ковыль, растущие, 
цепляясь  за  берега?  Отец  тоже  интересен...  По-
чему я должна  бродить по этому берегу, словно 
мать родила меня здесь на яру? 
 
 
 
Словно  ее  удушье,  не  вышедшее  наружу,  было 
услышано, - дверь одинокого дома на том берегу 
раскрылась со скрипом. С ослабевшими петлями, 
сама она была с сорока заплатами. 
Скользя  горделиво,  словно  яловая  змея,  наружу 
вышла женщина. На ее голову был нацеплен ку-
сок  красного  платка.  Растерянно  посмотрев  на 
них, умоляюще смотрящих на Шору, вкопанных, 
как четыре столба, немного постояла. 
Потом, убыстряя ход, опережая ее, к берегу побе-
жал ее платок. Запыхавшись, схватилась за лодку, 
привязанную в укромном месте.
 
 
                                       * * *
- Крепко уснула. Наверное, ангел убаюкал, – ска-
зала  она  в  том  же  наискось  завязанном  платке. 
Дала знать своё стеснение.
Кожа  загорелая  до  смугло-темной.  Остроконеч-
ный нос ее был крив, с уклоном в сторону правого 
уха. 
Слегка игривые глаза её были печально задумчи-
вы. Э, несчастная, видать, рано лишившись мужа, 
не погасила еще страсть.
-  Слуха  лишилась  еще  в  молодости...  Одинокий 
дом, вдова, да стригунок-сирота, так и проходит 
жизнь. Слава богу, не лишенного блага обитель. 
Расправив складки на лбу, сын и дочь прыснули 
от смеха. 
Одинокий толстый камыш, окуная в воде две свои 
ветви, словно ноги, покачал пушистой головой. 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ОДИНОЧЕСТВО
              
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЖАЛҒЫЗДЫҚ
            
282
283

– Ал отырыңыздар! Қараңғы түсіп кетер.
Таяуын ағыстың ық бетіне құлаштай салған. Қай-
ратына не берерсің, жаңқа қайық қарсы бетке жын 
қаққандай жөңкілді.
«Дүниеге  сыңар  кіндік  боп  жаратылған  тек  сен 
емессің, – дегісі келген. – Анау әупілдек, мынау 
моланы дара құшып жатқандар... Сосын...» 
Саңырауға  айқайласа,  толқында  билеген  жаңқа 
қайық аударылып түсердей қорықты.
– Қатып ұйықтап қалыппын, – деді өзеннің орта 
тұсына келгенде ентігіп. – Түсім бе, елес пе, бір 
кішкене қара домалақ кекілді бала «Апа, тұр! Мен 
келдім, апа!» деп жұлқылап оятып жіберді. Көзін-
де кіреуке мұң бар екен... 
– Сосын мұның жүзіне жалт қарап, есіне әлдене 
түскендей,  әлдекімді  шырамытқандай  қимылсыз 
қалды. 
Жүйткіген жаңқа қайық тағы да ықтай бастады.
– Қап, мына өр суын қарашы, әл бергісі жоқ. Бір 
тұтам  қызыл  орамал  екі  иықтың  ортасында  ой-
нап, сырықтай таяумен тағы да арпалысып жатты.
Санасына сартап қып жылдар бұқтырып тастаған 
сағыныш біртіндеп бой көтерген.
Ішіне  шым-шымдап  жүгірген  жылу  жаймен 
жылжып кеп жұтқыншағына қадалды. Құстың қо-
ясындай бір түйіншек әрі де, бері де кетпей тұрып 
алды. 
Көзіне  сақиналанып  жас  келген.  Шарада  шай-
қалғанмен төгілмеді. Кері жұтылып кетті. Кермек 
дәмі аузында қалып, құр тамсана берді. 
«Тым  құрыса  мына  көңілін  қайық  қып  төсеп 
- Ну, садитесь, стемнеет еще.
 
 
Саженной  хваткой  рук  сильно  оттолкнулась  от 
берега,  направив  нос  лодки  с  сторону  слабого 
течения. Что можно сказать о силе, – легкая, как 
щепка, лодка, словно взбешенная, устремилась к 
противоположному берегу. 
Подумал про себя: – Не ты один появился в этом 
мире одиноким пупком. – Та выпь, эти, одиноко 
лежащие в своих могилах. Потом... 
Испугался  той  мысли,  что  если  крикнет  глухой, 
то танцующая на волнах лодка-щепка может пе-
ревернуться. 
 
 
 
-  Крепко  уснула,  –  сказала,  запыхавшись,  когда 
добрались до середины реки. – То ли сон, то ли 
видение, в общем, один пострел с челкой на го-
лове, растормошив меня, со словами: «Вставайте, 
сестра  старшая,  я  прибыл,  вставайте»,  разбудил 
меня. – В глазах его была заунывная тоска, – до-
бавила она. 
Потом, резко взглянув ему в лицо, словно что-то 
пришло  ей  на  память,  будто  кого-то,  распознав, 
замерла без движения. 
 
 
 
 
Быстро  мчавшаяся  лодка-щепка  снова  поплыла 
по течению. 
 
 
- Надо же, посмотри на эту течь, не хочет повино-
ваться, – кусок красного платка, развеваясь меж-
ду двумя плечами, снова вступил в схватку с ше-
стом.    
 
 
 
 
В  памяти,  как  заноза,  стало  постепенно  подни-
маться во весь рост томление, которое пригнули 
годы. 
Пощипывающее и щемящее тепло, пробежавшее 
по душе, медленно скользя, вонзилось в гортань. 
Один сгусток, словно птичий зоб, застрял, не про-
ходя ни туда, ни сюда. 
В глазах появились слезы. Хоть и заплескались в 
глазной  впадине,  но  не  пролились.  Поглотились 
обратно.  Кисловатый  вкус  остался  во  рту,  стал 
причмокивать губами. 
«Как  же  так,  даже  этой  несчастной  женщине, 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ОДИНОЧЕСТВО
              
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЖАЛҒЫЗДЫҚ
            
284
285

жатқан бейшара әйелге бір ауыз жылы сөзімді қи-
мағаным қалай?» деп ойлаған сосын. 
«Осы  мен...  Осы  мен...  мен  бе?»  деген  дүдәмал 
сезім көптен бері иектеп жүрген. Дүниенің бәрі-
не риясыз сеніп, аңғал көзбен қарайтын бейкүнә 
шағы, бәлкім, әлі күнге жалаң аяқ қыр кезіп жүр-
ген де.
Осы қырды... Балауса көңілдің бал құрағын аяу-
сыз отап жіберген жастай киліккен қаланың ысы 
мен түгесілмес ызыңы ма? Әлде ойын да, арман, 
мұңын да өлшеулі қалыпқа салып, шемендей қа-
тырып тастаған әлгі дулы да шулы ортасы ма? 
Бірақ бұл одан да қашып, кісікиіктеніп бітпеді ме? 
Жо-жоқ,  қайтсе  де  бұл  анық  өзі  емес.  Көңілдің 
кірін, көздің сорын сыртқа шығармай ішіне құя-
тын,  сырты  сырланып  қалған  басқа,  тіпті  басқа 
жан. 
Азан шақырып қойған аты ғана өзінікі. Соны куәге 
тартып жұртты алдап жүр. Әйтпесе, ширек ғасы-
рдан бері қызылөкше боп өскен қырына, кешкен 
кемді  күн  қызығына,  шешесінің  мұны  тоса-тоса 
тозаң боп кете жаздаған моласына бір соқпай қай-
тіп шыдаған?!
– Жеті түнде сескенбейсіңдер ме? – деді келіншек 
жағаға шыққасын даусын бәсеңдетіп. Иегімен өлі 
ауылды  нұсқайды.  Қолтығының  астынан  жетім 
құлын кісінеді. Үні жіңішке шықты. Уызына жа-
рымай, емізікпен сүт ішкен жетімнің даусы қай-
дан жуан бола қойсын?..
– Рахмет! Ол қарақшысы жоқ жұрт қой.
–  Қайтарда  шай  ішіп  аттаныңдар.  Жыңғылдың 
шоғын  жайнатып  қояйын.  Су  жағасы  ғой.  Үйде 
салқын сыз бар.
Ешкімнен  жауап  тоспайтын  сүйексіңді  дағдысы 
шығар. Қызыл орамалы қараңғыға сіңіп көрінбей 
кетті.
– Танымады ғой, – деді даусы әріректен құмығып 
естіліп. 
стелющей лодкой свое внимание, не мог уделить 
хотя бы одно теплое слово?» - подумал затем он.  
 
 
 
 
 
 
– Да я, да я ли это? Появилось сомнительное чув-
ство,  уже  давно  подтачивающее  его.  Невинный 
возраст, веря всему миру без довольства, смотря 
неосмотрительными  глазами,  похоже,  до  сегод-
няшнего дня топчет босыми ногами каменные ко-
согоры. 
Эти косогоры... Или это копоть или неисчерпае-
мые шушуканья по молодости наткнувшегося им 
города,  безжалостно  споловшего  сладкий  трост-
ник юной безоблачности? Или это отравляющий 
и шумный круг его общения, высушивший и за-
бивший его мысли, мечту, тоску? 
Но разве он не сбежал от всего этого, не стал от-
чуждаться? Не-нет, как бы то ни было, он явно не 
сам. Грязь желаний, болото случайностей вливал 
в себя, не выпуская наружу, украшал себя снару-
жи другой, совсем другой человек. 
Осталось только имя его, нашёптанное ему на ухо 
в  младенчестве.  Призывая  это  имя  в  свидетели, 
обманывает других. Иначе, почему четверть века 
выдерживал, не посетив, хотя бы раз, места, где 
он  рос  босоногим,  видел  радости,  могилу  мате-
ри, в ожидании его превратившуюся чуть ли не в 
пыль?   
- Не опасаетесь ли среди ночи? – Спросила жен-
щина,  повысив  голос,  когда  ступили  на  берег, 
указывая  подбородком  в  сторону  могил.  Рядом 
заржал стригунок. Голос его был слабосильным. 
Конечно,  откуда  взяться  сильному  голосу  у  си-
ротинушки,  лишенного  материнского  молока  и 
вскормленного из бутылки с соской? 
 
 
 
 
 
 
- Спасибо. Ведь на могилах нет ни грабителей, ни 
разбойников. 
 
- Возвращаясь, попейте чая. Зажгу уголья из тама-
риска. Все-таки, берег реки, в доме сыро.   
 
 
 
 
 
 
 
Видимо,  впитавшаяся  привычка,  не  требующая 
ни от кого ответа.
 
 
- Не узнал, – раздался ее расстроенный голос уже 
издали. 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ОДИНОЧЕСТВО
              
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЖАЛҒЫЗДЫҚ
            
286
287

– Қайдан танысын, жатбауыр боп кетті ғой жазған 
бала... 
Құлын оқыранды. – Жүр, үйге қайтайық!
Өзен  беттен  үрпекбас  ұлының  кекіл  шашын  үр-
кітіп майда самал есті.
Расымен Жалғыз еді... 
Елегізіп  аспанға  қараған.  Шексіздіктің  шеруіне 
ылғи  жалғыз  шығатын  ай  да  айналаға  күміс  то-
заңын төгіп тұрды.
– Да зачем ему узнавать, очерствел, несчастный 
мальчик... 
 
 
 
Стригунок снова заржал. - Идем, возвратимся до-
мой.   
 
 
 
 
 
 
Со стороны реки настиг их легкий ветерок, взъе-
рошив на голове сына пучок волос. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
И вправду был Одинок. 
 
 
 
 
 
 
 
Луна, всегда восходящая одна для шествия по бес-
конечности, разливала вокруг серебряную пыль.
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
ОДИНОЧЕСТВО
              
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
ЖАЛҒЫЗДЫҚ
            
288
289

АМЕРИКАНЫҢ  
ҰЛТТЫҚ  БАЙЛЫҒЫ 
  
 
Аңшы дара ауыз мылтығын құндағынан омырып, 
майға  шыланған  матамен  қайта-қайта  ысқылай 
сүрткен. Төңірекке «Қапардың қанды ауызы» ата-
нып  кеткен  мылтықтың  шынболатына  өң  кіріп 
жылтырай  қалды.  Жарықтық  әкесінің  көзіндей 
қару ғой. 
Қошалақтың адыры мен төбе, тепсеңін сыдырып 
аң  қағып,  қанжығасына  қоян  байлап  қайтса  да 
мейірленіп: «Бұл мылтықтың аузына мың аң сый-
ып  кетеді»,  –  деп  күмпілдеп  жер-көкке  сыймай 
оралатын. 
Шалы олжалы келсе, шешесі өз етегіне өзі сүрініп 
жүріп имекбас жез құман мен легенді алдына то-
сып,  ақ  сүлгіні  тізесіне  тастап  жылы  суды  сыз-
дықтатып құяр.
–  Осы  заманда  қай  қазақ  қазан  қақпағын  булап 
жас етті күн сайын жеп отыр дейсің? – деп, шегір 
көз ақ шұнақ шал танауына уысын толтырып су 
атып жіберер еді. – А? Ырысы алысқа шашыраған 
мына  біз  шығармыз.  Анау  ойдағы  ел  қуаты  жоқ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ 
ДОСТОЯНИЕ 
АМЕРИКИ 
Охотник,  раскрыв  на  изломе  одноствольное  ру-
жье,  не  переставая,  тёр  его  масляной  тряпкой. 
Каленая сталь ружья, прозванного в округе «Кро-
вавой пастью Капара», приняв приятный вид, за-
блестела. Оружие было оставлено ему в наслед-
ство покойным отцом.
Его  родитель,  обходя  холмы,  пригорки,  и  паст-
бища Кошалака и охотясь там, даже тогда, когда 
возвращался всего лишь с зайцем, подвешанным 
за пояс, тем не менее, ласково приговаривая: «В 
пасть этого ружья может вместиться тысяча зве-
рей», не мог скрыть свою гордость, уносящую его 
до небес.
Мать его, когда ее старик возвращался с добычей, 
хлопотала, наступая на свой подол, ставила перед 
ним горбоносый кувшин с тазиком, бросив белое 
полотенце на колени, лила воду.
- Скажи, кто в эти времена, покрыв паром, крыш-
ку казана, ест через день свежее мясо, – говорил  
сероглазый  и  корноухий  старик,  втянув  полную 
пригоршню воды в нос, а затем высморкав ее. – 
А? Наверняка этим только мы наделены. Те же в 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
290
291

көк  қыртылдақ  қызыл  шылқылдақпен  күнелтіп, 
тісінің суын сорып шықылықтап отыр.
Даладағы аңды қорасындағы малдай көріп жүріп 
дәулет те жинамапты. Соңында мұраға қалғаны – 
айдаладағы жалғыз тоқал там мен осы қанды ауы-
зы, бес-алты уақ жандық.
Күн байығасын пеш жанында тұрған пілте шамды 
тұтатты.  Көлеңке  ыдырап  үйдің  төрт  бұрышына 
тығылды. 
Қазан астындағы от бәсеңси бастаған екен, ошақ 
аузында жатқан жыңғылдың үш-төрт түйірін қо-
сымша етті. 
Жас  еттің  иісі  жайылып,  қараша  үйге  жылылық 
енді.
Пеш  түбінде  жатқан  қызыл  құрақ  көрпеге  тізе 
сындырып  қабырғаға  қараған,  әкесі  мен  шеше-
сінің  үлкейтілген  суретіне  көзі  түскені.  Пілте 
шамның  сығырайған  сары  бояқ  сәулесімен  ақ 
шұнақ шал тіпті нұрланып кеткендей. 
Шегір  көзіне  жылу  жүгіріп:  «Қасқырдың  бөл-
тірігін алмас бұрын арланы мен қаншығын құрт. 
Әйтпесе, аяқ жетер жердегі малшыларды ұлардай 
шулатып бітеді», – дейтіндей.
Әкесінің  қасқыр  қақпандай  шаппа-шап  мінезіне 
қанық Қапар ақ шұнақ шалды ғұмырында бір-ақ 
мәрте ашуландырыпты. 
Онда да әскерден келетін жылы. Онда да әлгі ин-
тернатта жатып оқитын екі-үш жаманның шешесі 
Қадишаны алар жолы. Өз-өзінен желденіп, әскер 
киімін шешпей үсті-басын сары ала жез ғып төрт-
бес ай жүріп алған. Сол беделдің арқасында ғой… 
Көрші ауылдың үстін ертеңді-кеш шаңытып ша-
уып, оң босағада отырған қызды оңтайлап жібер-
гені…
Құда түсіп «міне, міне, той» деп отырғанда шар 
ете қалған шатақ тұтансын. 
низине  -  никчемные  слабаки,  жующие  зелёную 
хрустяшку и красную мокрицу сидят и клокочат, 
обсасывая влагу зубов.
Считая зверей на воле за личный скот в подворье, 
не  накопил  ничего.  В  наследство  оставил  лишь 
эту  «Кровавую  пасть»,  полуразвалившуюся  хи-
жину в диком поле да пять-шесть голов мелкого 
скота.
С наступлением сумерек зажег керосиновую лам-
пу, стоящую возле печи. Тени, рассеявшись, по-
прятались в четырех углах дома.
Дрова под казаном уже сгорели дотла, поэтому он 
подбросил в огонь три-четыре полена тамариска, 
лежавшего у поддувала. 
Запах варившегося мяса молодняка, распростра-
нившись, обогрел лачугу.
Опустившись  на  колени  на  лежащую  у  печи 
пёструю подстилку, сшитую из лоскутков, посмо-
трел на стену, – взгляд упал на увеличенные фо-
тографии отца и матери. При тусклом свете керо-
синовой лампы светлолицый и корноухий старик 
выглядел красивым.
Серые глаза смотрели тепло и словно говорили: 
«Прежде,  чем  добыть  волчат,  истреби  самца  и 
самку. Иначе они из-за мести истребят весь скот 
в округе».
Капар,  хорошо  знавший  вспыльчивый  и  капри-
зный нрав своего отца подобного волчьему капка-
ну, оказывается, только один раз в жизни рассер-
дил светлолицего корноухого старца.
Да и то это было в год его возвращения из армии. 
В тот раз это было связано с его женитьбой на Ка-
дише,  матери  нынешних  трех  сорванцов,  обуча-
ющихся в интернате. Сам, красуясь собой, наце-
пив на себя с головы до пояса блестящую медь, 
три-четыре  месяца  ходил,  не  снимая  армейскую 
одежду. Именно это и способствовало... С утра до 
вечера, носясь и поднимая пыль на улицах сосед-
него аула, обольстил девушку на выданье...
Когда, посватавшись, ожидали, что вот-вот долж-
на состояться свадьба, тогда-то и вспыхнул скан-
дал. 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
292
293

Азын-аулақ  ағайынның  басын  қосып  ақылдасар 
шайда әкесі:
– Құдаға жеңі бар көйлек салғалы отырмыз, – деп 
берілер китті тізбелеген.
– Дырдай құдаға жағалы киім кигізбеу ұят емес 
пе,  –  деп  қалды  бұл  дастарханға  емініп-емініп 
қойып.
Аз дәулетін тұтамдап отырған әкесі шегір көзінің 
сұғымен аямай шанышты. Бірақ ләм демеді. 
Момындықтан бас алмайтын шешесі ғана: «Тек, 
көбейгір», – деп күбірлеп тынды.
– Құдағиға ше? – десіп азын-аулақ ағайыны ем-
пілдесіп барады.
–  Құдағиыма  гүлді  орамал  деп  отырмын,  –  деді 
шешесі даусын одан әрі бәсеңсітіп.
– Өй, орамалы несі? Тым болмаса қамзол бермей-
сің бе? – деді тағы да бұл шыр етіп.
–  Апырым-ай,  қарағым-ай,  әскерден  қатынның 
зары өтіп келген екен, жағаласпай қоя тұрсаңшы, 
– деп нағашысы басу айтқансыды. 
– Ал, тойға не соямыз?
– Қасқа сиырды соямыз да, – деді бұл жолы қапы 
қалмайын деп әке-шешесінің алдын орап кетіп.
–  Әкең  не  айтар  екен?  –  дейді  нағашысы  түскір 
жантайып жатып. 
«Қатын алатын мен, қалған шаруаны қамдайтын 
бұлар,  неткен  әділетсіздік?!»  –  деп  өзіне  анық 
билік тимей зығыры қайнап отырған Қапар да қа-
рап қалмады.
– Әкем шоясын біле ме?
Сол  сол-ақ  екен,  ақ  шұнақ  шал  аруақ  көтерген-
дей орнынан мөңкіді дейсің. Тұлыптай боп ісініп, 
сырт терісі сөгіліп 
Отец, собрав совет из нескольких родственников, 
стал делиться своими планами во время трапезы.
- Свату мы хотим подарить рубашку с длинными 
рукавами,  –  начал  он  предварительно  распреде-
лять подарки.
- Разве не стыдно не накинуть на главного свата 
что-либо из верхней одежды, – бросил он репли-
ку, выискивая глазами поддержку в стане совет-
чиков за столом.
Отец, прижимисто державший в кулаке свое скуд-
ное  имущество,  пригвоздил  его  зрачками  своих 
серых глаз. Но, правда, ничего не сказал. 
Лишь мать, пребывавшая всю жизнь в кротости, 
прошептав: «замолчи, растяпа», – умолкла сама.
- А, что подарите сватье? – загудели родственни-
ки.
- Подарю своей сватье цветной платок, – ответи-
ла, уже повысив голос, мать.
- Как так платок? Хотя бы камзол не нашелся?! – 
Снова вклинился он, почти взвизгнув.
- Да, что ты, дорогой, не вмешивайся, видать, по-
сле армии совсем свихнулся на женщинах, – пы-
тался по-свойски утихомирить его дядька.
– Так, а какую скотину зарежем на свадьбу?
- Да, конечно, зарежем сивую корову, – не унимал-
ся он, но на этот раз, опередив и отца, и мать, что-
бы навязать им свою волю.
- А, что отец твой скажет? – уже начал надоедать 
его дядька, облокотившись на подушку.
«Женюсь-то  я,  а  другие  дела  должны  вершить 
они, что за несправедливость», – думал Капар, ра-
зозлившись на то, что никто не хочет считаться с 
его мнением, и не остался в долгу:
– А что может знать отсталый от жизни человек?
Этого только и не хватало, светлолицый и корно-
ухий старец, словно его подбросил дух предков, 
взлетел со своего места. Надулся, словно тулуп, 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
294
295

кете жаздаған.
–  Уау,  атаңа  нәлет,  қатын  алған  жалғыз  сен  бе 
едің?! О несі, а? Жалғыз сиырды тойға сойып, ер-
тең келінді сауып шайқатық қылайын деп пе ең, 
а?
Азын-аулақ ағайын қолға тұрмай қақшаңдаған ақ 
шұнақ шалды: «Бір ашуыңды қи, көкетайлап», – 
жатып, әзер басқан…
Шамның  сары  бояқ  сәулесі  жүздерінде  ойнаған 
әке-шеше суреті жарға арқа сүйеп бұған «әй, ба-
лам-ай», – дейтіндей.
Қапар мылтығын қайта құрастырып, оқшантайын 
босағадағы  шегеге  ілді.  Қазан  енді  бір-екі  бүлк 
етсе ет те туырылып түсе қалар. 
Ертең алакөбеңде тұрамын, ерте қамданайын деп 
дастарханға  қол  соза  беріп  еді,  сырттан  ат  оқы-
ранды. 
Артынша есік сықырлай ашылып «Ассалаумаға-
лейкөм»  деп  еңкіш  келген  шынжау  сары  жігіт 
еніп келе жатты.
– Әлік алдым. Төрге оз!
– Ау, Қапеке, жалғыз өзің шошайып бұл не оты-
рыс? Апам қайда? – деп шынжау сары екі бұтын 
құшақтастырып отыра кетті.
– Е, өзіміздің Жетес екенсің ғой. Жол, болсын!
–  Сайлаудың  сабылысы.  Кандидаттарға  дауыс 
беріңдер, депутат жасайық деп ел-жұртты үгіттеп 
жүрмін.
Қадишамен әріден аталастығы бар әрі бар жаһан-
ның жаңалығын аузына тістеп жүретін осы жігіт-
тің әр қылығы қыр адамына қызық-ақ.
–  Қадиша  интернатта  жататын  екі-үш  жаманға 
кеткен.  Жолаушыдан  сәлем  айтып  жіберіпті. 
«Апамның  қызыл  қуырдағын  сағындық»,  –  деп. 
Ортақ  қазанның  быламық  көжесінде  кенеу  бар 
ма, қоңылтақсып қоңқылдап жүрген ғой иттер!
кожа которой, как будто, готова была лопнуть сна-
ружи.
-  Уау,  паршивец,  ты  разве  первый,  кто  собрался 
жениться?  Ишь,  что  надумал,  а?  Зарезав  един-
ственную корову на свадьбу, ты затем собираешь-
ся невесту доить, чтобы на чай молоко добыть, а?
Окружавшие 
родственники, 
приговаривая: 
«Умерьте  свой  гнев,  дорогой  родич»,  еле-еле 
успокоили старца, вырывающегося из рук.
Отражая  на  лицах  тусклый  свет  лампы,  портре-
ты отца и матери, прижавшиеся спинами к стене, 
будто говорили: «Эх ты, сыночек...»
Капар, собрав ружье заново, повесил его рядом с 
патронташем на гвоздь, прибитый у порога. Мясо 
должно было уже через два-три бульканья казана 
свариться полностью. 
Поднимусь завтра спозаранку, отужинаю порань-
ше,  решил  он  и,  только  было,  протянул  руку  к 
пище, как услышал снаружи ржанье лошади. 
Следом, скрипя дверью, в дом вошел высокий и 
прямой,  как  жердь,  рыжий  парень,  приветствуя 
его: «Ассаламалейкум».
- Алейкумассалам. Проходи. Садись.
-  Ау,  Капеке,  почему  ты  сидишь,  один-одинё-
шенек,  как  перст?  А  где  моя  тетушка?  –  рыжий 
парень тут же сел, подмяв под себя скрещенные 
ноги.
- А, это ты, Жетес, что ж, добро пожаловать.  
 
 
 
 
-  Предвыборная  запарка.  Езжу,  агитирую  народ, 
чтобы голосовали за наших кандидатов.
Этот джигит, дальний родственник Хадиши, по-
стоянно  носящий  в  зубах  все  мировые  новости, 
своими выходками был интересен всем, в особен-
ности, живущим на отшибе.  
 
 
 
 
 
 
                                                     - 
Хадиша уехала в интернат к трем своим сорван-
цам.  Передала  привет  через  путника.  «Давно  не 
ели  жаркое,  приготовленное  мамой»,  –  жалова-
лись они. Каша из общего казана, видать, непита-
тельна, вот они, и хнычут, собачата.
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
296
297

– Қашан қайтады?
– Дүкенге соғып, ертең кештетіп жығылар.
– Оңаша қалып қара қазанның иелігі қолыма басы 
бүтін тиді деп жатыр екенсің ғой. Дұрыс! – деп 
Жетес  дастарханға  омырылды.  –  Қойдың  басы 
несі?
– Ақта тоқты еді. Етін сылып, қуырдақ етіп апаң 
қарынға салған. Басы мен бес тал қабырғаны қай 
құдам  келеді  деп  сақтайын?  Қазанға  тоғытқам. 
Несібең  әр  қазанда  жүрген  жігітсің  ғой,  саған 
бұйырды.
– Бәрекелді! Тоңып келгем. Жазғытұрғы жел жар-
дай атанды жығады деген. Әрі мына талау келгір 
торының  жүрісі  жаман.  Асқазанымды  сапырып 
бітті.
Қапардың қолына тигені – бір шөкім құйқа, қалға-
ны Жетестің алдынан жалаңаштанып шықты.
–  Апырым-ай,  мына  қойда  түк  ми  жоқ,  өрістен 
үйді қалай тауып кеп жүр? – деп аппақ миды асап 
жатып үй иесіне алақ-жұлақ қарайды. Қапар бір 
тал қабырғаның басын мүжіп жатып мырс етті.
– Сайлау деген тұп-тура сорыма шықты, – десін 
ыстық  сорпаны  алып  жатып.  Әлгіндей  емес, 
жұтқыншағы жүгірмей қалыпты, ішіне ел қонған-
дағы.
– Сақибеден мен әйелі Ағиба депутатқа таласып 
мал қораның басын жау шапқандай етті.
– Ойбай, бар қызық сенде болды.
–  Айтпа.  Күйеуі  кетеден  шыққан  Сейсенбайды 
қолдап, қатыны тама Сәрсенбайды жақтап – қы-
зыл майдан, қырық пышақ. Дүние ғаламдасамыз 
деп  өңір  тиегін  ағытып  жатқанда  бұлар  рудың 
сойылын соғып… Надандық, сені қайтейін? – деп 
дастарханға бет сипай салды. Надандыққа өкпе-
леймін деп отырып батаны да ұмытты.
- Когда вернется?
- Пройдется по магазинам, вернется завтра к ве-
черу.
- Оставшись один, решил стать единоличным хо-
зяином казана. - Пра-виль-но, – проговорил Же-
тес, пододвигаясь к дастархану. – А почему здесь 
баранья голова?  
 
 
 
 
- Ягненок был холощенным. Сестра твоя, вырезав 
мясо и приготовив жаркое, набила им его желу-
док, чтобы доставить детям блюдо в собственном 
соку. Для какого свата хранить мне голову и пять 
веток ребер?! Бросил все в казан. А ты тот джигит, 
доля которого в каждом казане. Угощение доста-
лось тебе.
- Очень хорошо! Приехал замерзший. От летнего 
ветра,  валится,  говорят,  даже  нар,*  величиной  с 
яр. К тому же ход этого гнедого, раздери его, со-
всем плох. Вконец разворошил желудок.
В  руки  Капара  попался  лишь  кусок  опаленной 
кожи, все остальные кости оголились перед Же-
тесом.
- Надо же, у этого барашка совсем нет мозгов, как 
же он находил дорогу от пастбища до дома? – Бор-
мотал он, глотая белые мозги и пугливо озираясь 
на хозяина дома. Капар, грызя ребро, усмехнулся.
- Замучили меня эти выборы, – продолжал он, – 
потянувшись, за горячим бульоном. Но не таким 
тоном, как раньше, кадык его перестал двигаться, 
видать, насытился до предела.
- Сакибеден и его жена Агиба, споря из-за депута-
тов, перевернули верх дном скотный двор.
- Да ты что, вот это новость у тебя.
- И не говори. Муж, поддерживая кетинца* Сей-
сенбая, жена же, отстаивая таминца* Сарсенбая, 
рассорившись, дошли до фронтальной битвы.  В 
то время, когда мы, консолидируясь со всем ми-
ром, расстегиваем верхнюю пуговицу, они разжи-
гают родовые распри... Темнота, что мне делать с 
тобой! – Изрек и погладил двумя ладонями лицо. 
Обижаясь на невежество, сам забыл про молитву 
по случаю завершения трапезы.
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
298
299

– Қайсысы жеңді, қайсысы?
– Ағиба да. Бір шөкім кетені тама табанына тұрғы-
за ма, «осыдан ініме дауыс берме, інге кіргізейін» 
деп… Қатын қайраттанса қазан ғана қайнамас… 
Жә, қойшы оны! Ал, аң қалай, қанды ауызыңды 
сайлап отырсың ба?
–  Шибөрі  күн  бермей  тұр,  –  деп  малшылар  зар 
жылайды. Әуселесін көрейін деп отырмын.
– Шибөрі?
– Иә. Он шақты жыл болды ғой, Қошалаққа сон-
дай бір мақұлықтың бауыр басқанына…
Жетес  жантайып  жатқан  жерінен  қопарылып 
түсіп, көпшігін іргеге қарай лақтырып жіберді.
– Шибөрі? – деді тағы да күлгені ме, жыламсы-
рағаны  ма  –  беймәлім,  жүзі  әлем-тапырық  боп. 
Қарашығы маңып-маңып барып орнын әрең тап-
ты.
Қапардың  осы  бір  көп  оқып  миы  ашып  кеткен 
шынжау сарыны көрсе-ақ әзілдегісі кеп ұшынып 
тұратыны осы қылығы ғой. Мына жаңғалақ қал-
пымен  Сақибеден  мен  Ағибаны  төбелестірмей 
қайтсін?!
– Иә, шибөріге…
–  Құдай  сақтасын,  –  деп  кері  құлай  кеткенде 
көпшігін таппай, басын тарс еткізіп жарға ұрды.
–  Ау,  ау,  Айдың-Күннің  аманында  ұлттық  бай-
лыққа мылтық кезеніп не көрінді, Қапеке-ау? Со-
рың шындап қайнаған екен! Мына сөз Қапардың 
жүзіне ойнап шыққан күлкіні үркітіп жіберді.
– Қайдағы байлық? Ол кімдікі?
Жетес  кәлимасынан  жаңылған  жандай  өз-өзінен 
күбірлеп айналасын қарманды. Бешпентінің ішкі 
қалтасынан төрт бүктелген қағазды алып тізесінің 
үстіне қойды.
- И кто победил, кто?
-  Конечно,  Агиба.  Разве  таминцы  дадут  устоять 
на ногах пучку кетинцев, – пригрозила ему тем, 
что  если  только  не  проголосует  за  ее  младшего 
родственника, загонит в нору. Если вскипит жен-
щина, то не вскипит только казан... Да ну их. А 
как  твои  звери,  все  готовишь  свою  «Кровавую 
Пасть»?
- Шакалы не дают покоя, – пастухи без конца жа-
луются. Хочу им показать их место.
- Шакалы?
- Да. Уже десять лет прошло с тех пор, как одной 
такой твари пригляделся наш Кошалак.
Жетес,  перевернувшись  на  месте,  где  он  лежал, 
облокотившись, швырнул подушку к стене.  
 
 
 
 
 
–  Шакалы?  –  переспросил  он,  перекосившись  в 
лице, то ли от смеха, то ли плаксиво. Зрачки его 
глаз, уйдя в разные стороны, еле-еле заняли преж-
нее положение. 
Именно  такие  выходки  этого  рыжего  парня,  чи-
тающего все подряд, от чего мозги его прокисли, 
привлекали  Капара.  При  встрече  он  все  время 
стремился подтрунивать над ним. Подобные вы-
крутасы, конечно же, привели Агибу с Сакибеде-
ном к раздору.
- Да, шакалы…
- Сохрани, Всевышний! – Воскликнул он, снова 
повалившись на прежнее место, где уже не было 
подушки, и ударился головой о стену.
- О, да, Капеке, как ты можешь под Солнцем-Лу-
ной целиться в национальное достояние? Значит, 
на  самом  деле  над  твоей  головой  нависло  бед-
ствие! Эти слова согнали с лица Капара зарожда-
ющуюся улыбку.
- Какое достояние? Чье достояние? Что ты тут...
Жетес, словно сбитый с пути праведного, бормо-
ча что-то, стал ощупывать все вокруг. Вынув из 
куртки вчетверо сложенную бумажку, положил ее 
на колени. 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
300
301

– Қаламсабы түскір, – деп ышқырына дейін тінтіп 
таппады. 
– Әлгі екеуін арашалаймын деп жүргенде жоғалт-
тым-ау, шамасы. Қапеке, үйде жатқан-тұрған қа-
рындаш бар ма?
– Оны не істейін деп ең? Емге жоқ. Ала қырдың 
ортасында қатын екеуіміз қарындаспен хат жазы-
сып отыр дейсің бе?
– Қарындаш де. Надандық, сені қайтейін? – деп 
шарасызданған Жетес көзінде үрей тұнып тұрған 
үй иесіне қарап бас шайқады.
–  Әу,  Жетеке-ау,  өлтірмесең  айтшы,  мен  кімнің 
байлығына қиянат жасаппын?
– Шибөрі аулағаның рас па?
– Ал, рас!
– Ендеше, бұл – сонау Американың ұлттық бай-
лығы боп мақұлданған мақұлық.
Қапар  «пішт»  деп  күліп  жіберді.  Пішт!  Қасқыр 
мен  түлкінің  ортасынан  шыққан  жаман  шатаны 
әлдеқандай  етуін.  Бөрідей  азу-айбаты,  түлкідей 
айласы жоқ, жеті-сегізден үйір құрып, аш-арықты, 
өлексені аңдып қалған нәйіске оқтың өзі обал… 
Былтыр,  қар  алғаш  түскенде  ғой,  Қошалақтың 
қоңырлығын  қуалап  желе-жортып  келе  жат-
са  қамшылар  жақта  қалып  бара  жатқан  сайдан 
шәуілдеген шибөрінің даусын естіген. 
Байқастап  қараса,  қатын-баласы  жамырап  бір 
қора  шибөрі  қызыл  тайыншаны  ортаға  алыпты. 
Жан-жағынан  шәуілдеп  кеп  тілерсегінен  тістеп, 
құйрығына жармасып жіберер емес. 
Шыр  көбелек  айналып  мүйізін  шайқаған  қы-
зыл  тайынша  термен  күреңітіп,  арқасынан  буы 
бұрқырап,  көзі  аларып  титықтаған.  Енді  болма-
са… Атты кісіні көріп сасқаны ма, шәу ете түсті 
де, аңтарылысып тұра қалды. 
«Ә, кәззап», – деп аңшы суыт кеп екі оқты бай-
– Черт бы ее побрал, ручка...
–  Бормоча,  обыскал  даже  ширинку,  не  нашел.  – 
Наверное,  потерял,  когда  разнимал  этих  двоих. 
Капеке, карандаш у вас дома не завалялся?   
       
- А зачем он нам? Не было никогда. Думаешь, мы 
с женой в этой глуши пишем карындасом письма 
друг другу? 
 
 
 
 
- Не карындас, а карандаш. Темнота, что мне де-
лать  с  тобой,  –  произнес  отчаявшийся  Жетес  и, 
посмотрев  в  наивные  глаза  хозяина,  покачал  го-
ловой.
- Еу, Жетеке, не мучая меня, скажи, на чье богат-
ство я покушаюсь?
- То, что охотился на шакалов, правда?       
               
- Да, правда.
- Но эта тварь – национальное достояние Амери-
ки, утвержденное законно.
Капар, засмеявшись, фыркнул. Эка, невидаль! По-
думаешь, тоже мне достояние нашли, паршивую 
помесь волка и лисицы возвысили до небес. Пули 
да то жалко для этой худой твари, собирающейся 
в стаю из семи-восьми особей, чтобы питаться па-
далью, у которой нет клыков, как у степного волка 
или хитрости, как у лисицы. 
В прошлом году с первым снегом, когда, ютясь у 
подножья бархан, продвигался мелкой рысью, ус-
лышал вблизи оврага визгливый лай их. 
Подсмотрел, как целая стая этих шакалов, со сво-
им  выводком  окружила  красного  годовалого  те-
ленка. Вцепившись в ноги и хвост, не выпускали 
его, визжа со всех сторон. 
Вертясь,  выпучив  глаза  и  бодаясь  рогами,  тем-
но-красный теленок, посветлев от испаряющего-
ся клубками пота, обессилел. Еще бы немного... 
Увидев верхового, кажется, испугались, завизжав, 
удивленно застыли. 
Спешно  зарядив  ружье,  охотник  выстрелил  два 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
302
303

лаған.  Өңгесі  бір  тұтам  құйрығын  бауырына 
қыстырып  жоғалған.  Қарға  аунап  өлі  жүннен 
арылған екен, түгі қызыл сары боп жалқынданып 
құлпырады. Екі теріні барқыттай ғып илеп…
 
– Сонымен осы кезге дейін шибөрінің қаншасына 
иман үйірттің?
– Әй, айтшы, өзің солардың есебін ала шыққан-
нан  саусың  ба,  осы?  Тап  бір  бақташысы  құсап 
тура алқымымнан жармасқаны несі?
– Ойбай-ау, сенен шибөріні аяп отыр дейсің бе? 
Қарақан басыңды қарап отырып қып-қызыл пәле-
ге шырмап алғаныңды айтам-ау, – деп Жетес төрт 
бүктеулі  қағазын  екінші  тізесінің  үстіне  алма-
стырды. – Мақұрым екенсің, ендеше, шибөрінің 
тарихын тыңда! Техникасы мен адамы көбейген 
соң Американың жері тарлық етіп осы шибөріні 
Азия мен Африкаға әкеліп жіберген. Азия дегенің 
тұп-тура осы Қошалақ.
– Ал, сосын?..
– Сосыны несі? Әбден өсіп-өніп өркен жайғасын 
кері жи-нап алады. Ұлттық байлығын далаға та-
стайды дейсің бе?
– Апырым-ай, а?
– Осыдан он жыл бұрын осы жерден қасқыр мен 
қарсақ,  түлкіден  өзге  мақұлық  көріп  пе  ең,  айт-
шы? Ендеше, үйір-үйір боп шәуілдеген қалпы ас-
паннан түсе қалмаған шығар?..
– Рас-ау! Сонда ол жазғандардың шибөріден басқа 
байлығы құрып қалып па?
– Надандық, сені қайтейін? – деп Жетес екі тізеде 
кезек тербелді. 
–  Олар  тіпті  шырылдауық  шегірткені  де  ұлттық 
байлық  көреді.  Көздерінің  қарашығындай  күзе-
теді.  Тәрбиелейді.  Ілеуде  бір  құндыз  бөрік  киіп, 
түлкі  жаға  салып  тайраңдап  жүргендерді  көрсе, 
бітті, табан астында сотқа сүйрейді.
раза. Остальные, поджав под себя короткие хво-
сты,  пустились  наутек.  Видно  было,  что  старую 
шерсть они сбросили, обвалявшись на снегу, мех 
красиво распушился, играя красно-желтым окра-
сом. Выделав две шкуры, как бархат...
- Итак, сколько до сего времени добыл шакалов?
- Чёрт его знает, кто их считал… Вцепился за во-
рот, словно пастух этих тварей...
-  Что  ты,  неужели  думаешь,  что  мне  жалко  их? 
Нет, я говорю про то, как ты опутал свою несчаст-
ную  голову  неумолимой  бедой,  –  сказал  Жетес, 
переместив сложенную вчетверо бумагу на другое 
колено. – Бедокур, слушай тогда историю шака-
лов. Когда в Америке техника и народонаселение 
увеличились, тогда резко сократилось жизненное 
пространство, поэтому своих шакалов американ-
цы вывезли и выпустили в Азии и Африке. Азия, 
про которую говорим, и есть именно этот самый 
твой Кошалак.
- Хорошо, потом...
- Что потом. После того, как стаи их увеличились, 
собираются вывозить обратно. Думаешь, свое на-
циональное богатство они оставят, где попало?
- Надо же, а?
- Ты десять лет тому назад видел в наших местах 
этих тварей, скажи? Если нет, наверно, они, лая и 
воя, не упали с небес...
- Что, правда, то правда. Выходит, у этих амери-
канцев другие богатства, кроме шакалов, исчезли?
- Темнота, что мне делать с тобой?! – бросил Же-
тес и стал покачиваться из стороны в сторону на 
двух коленях. 
– Они даже стрекочущих кузнечиков считают на-
циональным богатством. Берегут, как зеницу ока. 
Выращивают. Как только увидят кого-то, красую-
щихся в дорогих волчьих или лисьих шапках или 
воротниках, все, тут же тащат в суд.
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
304
305

– О несі?
– Тірі жәндікті өлтіргені үшін. Олардың да адам 
сияқты  өмір  сүруге  құқығы  бар.  Демек,  бұл 
қып-қызыл қылмыс!
Қапардың мына сөзден кейін мазасы қашып, іші-
не үрей жүгірейін деді. Жетестің тізесінде жатқан 
төрт бүктеулі қағазға қарап еді, ұшты-күйлі жоқ. 
Қалтасына  кері  түсіп  кетті  ме,  әлде…  Қарын-
даштың  табылмағаны  мұндай  жақсы  болар  ма. 
Әйтпесе… 
Қошалақта  аң  қуып,  шап  терлетіп  шауып  жүріп 
бар ғұмырын түгескен ақ шұнақ шал кейде мұның 
ісіне наразы боп: 
«Жатқан жатырың жұқа ғой. Жағаласа кетер жер-
де жапырыла қалуын. Қамшы ұстап дауға түсері 
жоқ  өңшең  ынжыққа  тартып»,  –  деп  жоқ  жерде 
нығыртып бітетін. 
Шалына анық қарсы келе алмай діңкесі құрыған 
шешесі: 
«Қасқа  бұқаны  піштіріп  тастаған  соң  көзіміз 
ашылып еді», – деп шүйкесін созғылап жататын.
«Арманыңа жетерсің, – дейді сөзге тоқтаған әкесі 
ондайда тыңқ-тыңқ күліп. 
– Осы күшіктің әлгі әрмиядан келгендегі бәрімізді 
қуырып  жеп  жібере  жаздаған  пысықтығы  қайда 
кеткен? Соны айтам-ау…»
–  Жетеке,  әлгі  Африкаға  жібергендері  қалай, 
аман-есен бе екен? – деп Қапар әңгіме бетін Қо-
шалақтан аулақ құрлыққа алып қашты.
–  Қайдан  аман  болсын!  Жақында  теледидардан 
көрсетті. Өңшең зәңгі қырып атып түгесуге тақап-
ты. Сосын әскерилер вертолетпен келіп әлгілерді 
ойбайлатып қуып ұстап жатыр.
– Шибөріні ме?
– Жо-ға, зәңгілерді. Кәдімгі негрді айтам.
– Бейшаралар десеңші.
- За что?
- За то, что убили живое существо. У них есть та-
кие же права на жизнь, как и у людей. То есть это 
считается настоящим преступлением.
После этих слов Капар, потеряв спокойствие, стал 
обретать  страх.  Хотел  глянуть  на  вчетверо  сло-
женную бумагу, лежавшую на коленях Жетеса, ее 
и след простыл. То ли обратно попала в карман, то 
ли... Хорошо, что карандаш не нашелся, а иначе...
Исчерпавший всю свою жизнь в погоне за зверя-
ми  в  Кошалаке,  покрывая  при  этом  потом  свой 
пах, его светлолицый и корноухий старик, иногда 
недовольный его делами, приговаривал:
- Чрево, из которого ты вышел, оказалось неваж-
ным. Там, где требуется схватка, вижу тебя при-
давленным. Став похожим на этих тихоней, среди 
которых нет никого, кто с кнутом в руках вкли-
нивается в раздоры, – ковырял его, где не надо. И 
его, и всех родственников по матери. 
Не смевшая противоречить своему старику и от 
этого все время страдающая мать, пытаясь пере-
вести речь в другое русло, говорила что-то, типа:
– Хорошо, что красного быка кастрировали, – вы-
тягивая при этом прядь своих волос.
- Добиваешься своего, – улавливал этот ход отец, 
громко смеясь.
 – Куда делась живость этого щенка, когда он, по-
сле армии надумал жениться, при этом, всех нас, 
зажарив, чуть ли не съел? Об этом-то и речь...
- Жетеке, а те, которых выпустили в Африке, как, 
живы,  здоровы?  –  этим  вопросом  Капар  хотел 
увести нить разговора в другую сторону от Коша-
лака.
- Какое там живы. Недавно показывали по теле-
визору.  Все  чернокожие,  отстреливая  и  убивая, 
поставили их на грань исчезновения. Затем воен-
нослужащие,  прилетев  на  вертолетах,  гоняют  и 
отлавливают их с визгом.
- Шакалов?
- Да нет же, чернокожих. Я говорю об обычных 
неграх. Можно сказать, несчастные они. 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
306
307

– Бір тайпа көсемінің аяқ-қолына кісен салып жа-
тып: «Сендерге сеніп жіберген ұлттық байлығы-
мызды  ит  рәсуа  еткіздің.  Көздеріңе  көк  шыбын 
үймелетеміз. Құл ретінде кереметсіңдер, ал адам 
ретінде  түк  қасиеттерің  жоқ»,  –  деп,  Қапеке-ай, 
әлгінің  көзіне  істікпен  шұқығанда,  төбе  шашың 
бар ғой, бір тұрып, бір жатады…
– Қалың жыныс ішінде, әр шоқалдың түбінде өріп 
жүрген мақұлықтың есебін айдалада отырып қай-
дан білген?
– Надандық, сені қайтейін? – деп Жетес ежірейіп 
ішкі қалтасынан әлгі төрт бүктеулі қағазын қай-
та  суырып  алды.  –  Космостан!  Сенің  башпай-
ыңды  қимылдатқаныңа  дейін  төбеңнен  үңіліп 
айнадан көріп тұр. Бар байлығын хаттап-шоттап 
отыр. Әне! Әйтпесе, соншама ақша шығарып дүр-
кін-дүркін кеме ұшырып олар аспаннан нағашы-
сын іздеп жүр дейсің бе?
Әлгінде, «Космостан!» дегенде Жетестің сұқ сау-
сағы ауада ілініп қалған. 
Баспалап қараса, әлі сол қалпы тұр екен. 
Мәселенің байыбына көзі енді жеткен Қапардың 
аяқ-қолына діріл жүгіріп:
– Құлдығың болайын, мынауыңды түсіре көрші, – 
деп жалынды. – Шибөрісі құрысын, төсек салып 
жата қалайықшы.
Аузы жаман ит-ай, адамның иманын ұшырып ай-
тып  отырғанын  қарашы.  «Бетіне  жел  боп  тиген 
Саддам Хусейіннің өзін інге тығылған қарсақтай 
шақылдатып суырып алғанда оның жанында сен 
кімсің?  Жалғыз  вертолетпен  келеді  де:  «Давай, 
Қапар», – дейді, «Давай, киін!» «Шибөрінің шын 
иесі кім екенін білмей жүр екенсің, Қарабаевіш. 
Ток беретін столға таңайық. Тірілей үйтіліп қал! 
Ищь ты! Саудаң тамам!» – деуін. Тоба, тоба!
Келін боп түспей жатып әке-шешесімен китке та-
ластыра келген осы қатын да жерден алып көрге 
ұрып болды-ау мұны. Үйірлі үш пәле соның сөзі-
- Надевая колодки на ноги вождю одного из пле-
мени,  приговаривали:  «Мы  вам  доверили  наше 
национальное богатство, а вы же пустили его по 
ветру. Сделаем так, что ваши глаза покроются зе-
леными мухами. Вы хороши, как рабы, а как люди 
никчемны», – когда увидишь, Капеке, как колют 
им глаза  штыками, волосы затрепещут на голове.
-  Находясь  за  тридевять  земель,  как  они  узнали 
количество этих тварей, живущих и размножаю-
щихся в густых зарослях, под каждым пригорком?
- Темнота, что мне делать с тобой?! – Воскликнув 
свою излюбленную фразу и выпучив глаза, Жетес 
снова вынул из своего внутреннего кармана вчет-
веро  сложенную  бумагу.  -  Из  космоса!  Уставив-
шись  сверху,  даже  шевеление  твоего  пальца  на 
ноге, видят они в зеркале. Подсчитывают и фик-
сируют все свои богатства. Вот так. Иначе, зачем 
они, затратив столько средств, с шумом и гамом 
пускают  свои  ракеты  в  космос,  думаешь,  ищут 
там своих родственников?
Еще с того момента, как Жетес воскликнул: «Из 
космоса!», его указательный палец повис в возду-
хе. 
Когда  стал  поднимать  свой  взор,  словно  по  сту-
пенькам, увидел, что он остался в прежнем поло-
жении. Дошедший до существа проблемы Капар, 
почувствовав дрожь в руках и ногах, взмолился:
-  Нижайше  прошу,  опусти  эту  свою  штучку.  Да 
пропади пропадом эти шакалы, давай стелить по-
стель и ложиться спать.
Вот, пёс с поганым ртом, а? Ты посмотри, что он 
мелет, загоняя душу в пятки. «Кто ты по сравне-
нию с Саддамом Хусейном, который был у них, 
как бельмо в глазу и которого, словно визжаще-
го корсака, вытащили из норы, где он прятался? 
Прилетев лишь на одном вертолете, скажут: «Да-
вай, Капар, одевайся. Не знаешь, оказывается, кто 
на самом деле хозяин шакалов, Карабаевич. При-
вяжем тебя к электрическому стулу. Опалим жи-
вьем. Ишь ты, ничтожество», – вот, так и сказал. 
Спаси и сохрани! 
Да и жена, в свое время рассорившая его с отцом 
и матерью из-за подарков, ещё не успев стать не-
весткой в этом доме, теперь же готова загнать в 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
308
309

нен  балалап  шығады  да  тұрады.  Қарашы  енді… 
Әлгі  барқыттай  ғып  илеп  қойған  шибөрінің  екі 
терісінің бірін Астанада оқитын сіңлісіне салып, 
екіншісін етек-жеңі қырқыла бастаған өз пальто-
сының жағасына тағынып...
Астанадағы балдызынан осы ақпанда хат келген. 
«Ал-тыннан  ардақты,  күмістен  салмақты  Қапар 
жездемізге  дұғай-дұғай  сағынышты  сәлем»,  – 
деп  бастапты  хатын  тап  бір  бауыры  шіріп  бара 
жатқандай. 
«Амандық  болса,  оқуымды  тәмамдаған  соң  осы 
қалада қалмақ ойым бар», – дейді, тұп-тура ын-
дыққа неге өтіп кетпейді? «Айтпақшы, ақ жезде, 
салып  жіберген  теріні  алдым.  Қып-қызыл  боп 
құлпырып тұр екен. Тонымның жағасына салды-
рып ем, жайнап кетті. Өрттей-ау, өрттей! Көшеде, 
тіпті  шетелдіктердің  өзі  тұра  қалып  қылшығын 
алақан жүгіртіп сипап, бас шайқап бітеді. Көзі бар 
дүние  ғой,  тағы  да  бір-екеуін  салып  жіберерсіз. 
Біреулерге уәде беріп қойып едім…» 
Көрдің бе, дәмесін...
Бұл  бір  оңбаған  желқабаз  тұқым  ғой.  Астанада 
жәйімен жүре ме, «Қошалақта аңшы жездем бар, 
шибөріні  қоралап  ұстайды,  мұндай  жаға  тағы 
кімге керек?» – деп жаһанға жар салып, әлгі ше-
гірткесіне  дейін  адам  деп  қарайтын  шетелдік-
тердің көзінше найқала басып жүрген-дағы.
Әлгі  қатыны  түскір  де  аяқ  астынан  Қанішкенге 
шауып…  Мына  шынжау  иттің  де  жата  қалмай 
тізесінің  үстіне  қайта-қайта  қағаз  жүгіртуі  тегін 
дейсің бе? Американың жасырын уәкілі боп жүр-
месін. Сонда да тегін жан беру оңай ма, көңілімен 
аспанды  теуіп  отырған  мұны  бірер  сұрақ  беріп 
тағы да байқастап көргісі келді.
– Жетесжан-ау, ақылы асқан азаматым-ау, айтшы 
өзің,  сонда  әлгі  шибөріге  малымызды  қан  жоса 
ғып қырғызып қойып, тып-тыныш отыра береміз 
бе? Бұл мақұлық олардың байлығы болса, үстінен 
жонып  жеп  отырған  ірілі-ұсақты  жандық  біздің 
күнкөріс нәпақамыз емес пе?
Жетес  шараяқ  толы  айранды  бір  жұтып,  шетке 
могилу его самого. Вот, например... Одну из тех 
двух  шкур,  выделанных  им,  словно  бархат,  от-
правила к своей сестре, обучающейся в Астане, а 
вторую нацепила на ворот своего пальто, рукава и 
полы которого уже потрепались. 
В январе этого года от сестры ее пришло письмо 
из Астаны. «Самый горячий привет Капару, наше-
му  золотому  зятю,  серебристому  брату,  по  кото-
рому  я  сильно  скучаю»,  –  так  начиналось  пись-
мо, как будто от тоски по нему у нее разрывалось 
сердце. 
Пишет: «Буду, жива, здорова, думаю, после окон-
чания учебы остаться в этом городе», – да денься 
хоть туда, откуда путь обратно заказан. «Кстати, 
золотой зятек, получила посланную вами шкуру. 
Оно  пушилось,  как  красное  солнышко.  Нашила 
на свою дубленку, заблестела-то как! Как огонь! 
Как  огонь!  На  улице  даже  иностранцы  останав-
ливаясь, погладив мех ладонью, качают головами. 
Вот  это  ценность,  пришлите,  пожалуйста,  еще 
одну или две. Обещала тут кое-кому». 
Посмотри-ка на ее аппетит! 
Она  же  из  никчемных,  легкомысленных  корней. 
Не может же в Астане ходить скромно, наверно, 
объявила там всему миру, что в Кошалаке есть у 
нее зять-охотник, отстреливающий шакалов стая-
ми, мол, подходи, кому еще нужны такие воротни-
ки, крутясь даже возле тех же иностранцев, счита-
ющих людей насекомыми. 
Да и баба эта, черт ее дери, нежданно в Ганюшки-
но подалась... Да и этот рыжий пёс, вместо того, 
чтобы лечь, не зря перекладывает бумагу с коле-
на на колено. Легко ли нежданно-негаданно пре-
вратиться в жертву, надо еще раз, задав несколь-
ко  вопросов,  прощупать  этого  загордившегося 
всезнайку.
- Ау, Жетесжан, светлая ты наша голова, скажи-ка 
сам,  мы,  что,  должны  сидеть,  сложа  руки,  пока 
эти  шакалы  не  уничтожат  весь  наш  скот?  Если 
для  них  эти  твари  являются  национальным  бо-
гатством, то разве мелкие или крупные домашние 
животные,  которых  мы,  словно  вырезку,  только 
лишь частично потребляем в пищу, не являются 
жизненно необходимым для нас достоянием?
Жетес, выпив залпом большую чашу кефира, по-
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
310
311

ығыстырып  қойды.  Келелі  әңгімеге  енді  келген-
дей қомданды.
– Сырты – түк, іші – боқ қайдағы малды айтасың? 
Олар  өзіңді  отырғызып  қойып,  құйрығыңның 
астынан мұнайыңды жым-жылас ғып сорып кетіп 
жатқан жоқ па, мұнайыңды! Өй, қазақ, соны неге 
ойламайсың?!
Қапар  шошып,  астындағы  қызыл  құрақ  көрпеге 
қараған, бір шеті түріліп қалыпты. Қиюы қашқан 
есіктен бе, әлде құранды шынысы көп терезеден 
бе, әйтеуір салқын леп тұла бойын қуалап қалшыл 
қақтырып бара жатты. 
Десе де, ішкі үрейін сыртқы болмысымен бүркеп:
–  Шамасы,  дәті  қатты  ел-ау,  –  деп  мына  маңыз-
ды мәселеге өзінің қатысын сүйкейсалдылау ғып 
көрсеткісі  кеп  шамның  пілтесін  азайтып,  жа-
рығын әлсіретті.
–  Айтары  бар  ма?  Олар  біздей  емес,  әрқайсысы 
Ата Заңын аузымен сүйіп адал болуға ант береді. 
Әлгі Кілинтөнді білесің ғой? – деп Жетес сұқ сау-
сағын төбесінен асырып барып қайта түсірді.
Жамылғы көрпеге тұмшаланып, кесер басы ғана 
қылқиып жатқан Қапар: «Шырамытамын ғой», – 
деп күбірлеп құтылды.
– Ендеше, Ақ үйдің төрінде отырған соның әлгі 
бәдік қызбен көз қыспасы бар екен. Аты кім еді 
қарбашаның? –М… Мо… Ма…
– Мәрзия, – деп Қапар басын сопаң еткізіп суы-
рып алды.
– Қайдағы Мәрзия? Қойшыбайдың қатынын ой-
лап алжып жатсың ба?
Қапардың  көзі  кілгіріп,  басы  қайтадан  көрпеге 
кіріп кетті.
– Моншақ емес пе?
ставил пустое блюдо подальше от себя. Приоса-
нился так, как будто подошли к самой сути бесе-
ды.
- О ком ты говоришь, о какой-то вшивой и парши-
вой скотине? Но разве они, посадив тебя самого 
на пустошь, не высасывают из-под тебя же нефть 
и не вывозят всю до капли? Нефть! Эх ты, казах, 
почему не думаешь об этом?!
Капар, испугавшись, глянул под себя на пёструю, 
сшитую  из  лоскутков  подстилку,  край  которой 
оказался  подогнутым.  То  ли  из-под  растрескав-
шейся двери, то ли из окна, собранного из множе-
ства стекольных кусков, словом, холодные струи 
воздуха, пробежавшись по всему телу, заставили 
его задрожать. 
Тем не менее, спрятав свое внутреннее состояние 
за своим внешним видом и буркнув:
- Похоже, страна эта сильна своими традициями, 
– хотел он отвести нить разговора в иную от себя 
сторону.  Убавив  фитиль  лампы,  ослабил  свет  в 
доме.
- И не говори. Они не такие, как мы, каждый из 
них, целуя Конституцию, клянется быть честным. 
Знаешь же, этого... Клинтона? – Спросил его Же-
тес, вскинув свой указательный палец и снова его 
опустив. 
Капар, завернувшись в одеяло так, что лишь вид-
на была только голова, пробурчав: «Имею пред-
ставление», – спасся от очередного упрека.
-  Так  вот,  у  него,  сидевшего  на  троне  в  Белом 
Доме, был роман с одной вертихвосткой. Как ее, 
коварную, звали-то? М...Мо...Ма...
- Марзия, – Капар, высунув голову, выпалил не-
впопад.
- Какая Марзия? Думая о жене Койшыбая, совсем 
свихнулся?
Капар, сузив глаза, снова спрятал голову под оде-
яло.   
 
 
- Не Моншак?
 
 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
312
313

– Мейлі, тесік моншақтың бірі. Тақтың буы шы-
дата ма, Кілекең президент басымен сол қарбаша-
мен ойнап қойып… Бәйбішесі менің үстіме қатын 
ұстайын деген екенсің, есіктегі күліңді төріңе ша-
шайын деп шыр салып… По-оу!
Әңгіме шибөріден аулақтаған соң көңілін демде-
ген аңшы мына жатысына ыңғайсызданып мәйкі-
шең көпшігін қолтықтай кетті.
– Апырым-ай, үлкен жанжал шығыпты-ау!
–  Айтпа.  Әлгі  қарбаша,  «тоқал  қылып  қолыңа 
кіргізіп ал, оған билігің жетпесе осыған дейін ой-
нап-күлгеніңнің ақысын төле» деп…
– Содан?
–  Кілинтөн  бәйбішеден  бата  алмай  жаутаңдап, 
екі ортада әлгі қарбаша, «мына әңгі абыройымды 
айрандай төкті, шеккен зиянымның пұлы мынан-
дай» деп сотқа жүгіріп…
– Ой, масқара-ай!
– Масқараның көкесі соңында. Бұл шатақты ха-
лық  естіп,  у  да  шу.  Еркектер  жағы:  «Маладес, 
Кілинтөн,  құрттаған  шыбыштың  құйрығындай 
немеге сол керек. Тіпті, бұл аз», – деп өре түре-
геліссін.  Әйелдер  болса:  «Шіли  істейтіндерің 
осы. Бәрің де ұрғашы зорлайсыңдар. Еркектердің 
атынан Президентті соттау керек», – деп ырғасып 
тұрып алсын. Көкайыл қатындарға дауа бар ма?
– Соттады ма?
– «Садағаң кетейін, ел-жұртым, мына қызыл көз 
пәледен  сорлы  басымды  арашалай  көріңдер», 
–  деп  зар  еңіреп  халқынан  жылу  жинаған.  Сол 
қаржыны  көңілдесінің  алақанына  құйып  зорға 
құтылды.
– Заңы қатты екен.
– Елі бетіне қарап отырған басшысын есекке теріс 
- Пусть будет, в общем, одна из дырявых бусинок. 
Разве на троне усидишь смирно? Хоть и был Пре-
зидентом Билике*, но, не сдержавшись, устроил 
любовные  игры  с  этой  финтифлюшкой.  Его  за-
конная  жена,  узнав  об  этом,  закатила  самый  на-
стоящий скандал... Что было!!
Так  как  разговор  ушел  в  сторону  от  шакалов, 
охотник, повеселев и посчитав, что лежать в та-
кой позе неудобно, облокотился на подушке.
- Вот это да, крупный дебош, видать, разгорелся.
- Не говори. Эта интриганка выдвинула требова-
ние: или возьми меня второй женой, а если на это 
у тебя не хватит воли, тогда заплати за свои игри-
ща...
- Потом?
-  Клинтон,  не  решившись,  противостоять  закон-
ной  жене,  отбивался,  утверждая,  что  эта  глупая 
ворона,  вклинилась  в  его  семейные  отношения. 
Побежала в суд и, оговорив его, стала требовать 
денежного  возмещения  морального  ущерба,  вы-
плеснула его авторитет, словно прокисшее моло-
ко.
- Ой, какой кошмар!
-  Это  еще  ягненок,  баран  кошмара  впереди.  На-
род,  узнав  об  этом  скандале,  зашумел.  Мужская 
сторона  встала  за  него:  «Молодец,  Билл,  так  и 
надо  этой  вертихвостке,  у  которой  под  хвостом, 
как у овцы, завелись черви. Даже этого мало», – 
заголосили  мужики.  Женщины  же,  заверещали: 
«Все время вы этим-то и занимаетесь. Все вы на-
силуете женщин. Судить надо президента за всех 
мужчин!» На том и стояли. Разве можно сладить с 
упрямством женщин?
- Судили?
- Взмолившись: «Народ мой, моя страна, спасите 
мою несчастную голову от этой голубоглазой на-
пасти», – собрал пожертвования. Эти деньги, всу-
чив  в  руки  своей  партнерше  по  амурам,  еле-еле 
избавился от нее.
- Законы у них, смотрю, очень суровы.
- Конечно. Если этот народ руководителя, избран-
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
314
315

мінгізгенде, ұлттық байлығына мылтық кезеген-
дерді  не  істемейді?  Жаным-ау,  әлгі  қарбашаның 
аты… Тілімнің ұшында тұрғанын қарашы…
Шамның майы түгесілді ме, пілте басы қызарды. 
Көрпені  тарс  бүркеніп  алған  Қапар  ойы  әлем-
жәлем  боп  біраз  жатты.  Әзер  деп  кірпігі  желім-
деніп қамаса бастаған.
– Таптым! – деген шынжау сарының ащы айқайы 
құлағын жарып жібере жаздады.
– Нені?
– Мо-ни-ка!
– Құры! Атаңа ғана нәлет!
Сол түні түс көріп шыққан. Саддам Хусейін екеуі 
Қошалақтың  ақ  шағылының  арасында  шаңытып 
жайдақ атпен қашып жүр екен…
Ертеңіне  орнынан  маңдай  әжімі  батыңқырап, 
жағы суалып тұрды. 
Жеті мүшесі бір-бірін ауырсынғандай, шабан қи-
мылдап киінді. 
Басы  қайқайып  кеткен  сүре  шегеде  ілулі  тұрған 
мылтығы  мен  оқшантайына  қарағысы  келмей 
көзін алып қашты. 
Жетес боз ала таңда аттанып кетіпті.
Сыртқа беттеген. Наурыз кеп сере қардың көбесі 
сөгілгенімен,  кемпіршуақ  жеткізер  емес.  Ауада 
шыңылтыр аяз бар. 
Бітеуде тұрған уақ жандығына шөп салайын деп, 
айырын қолына алды. Қадиша: «Қораның ішін қи 
мен сабаннан тазартып, намаз оқығандай етіп кет-
тім», – деп еді. Рас екен. 
Дөңгеленіп  қалыпты.  Малын  жайғап  біткен  соң 
да үйіне кіргісі келмей түртінектеп жүріп алды.
Әлгі шынжау сарының сайтанның сапалағындай 
сап ете түсіп, тып-тыныш тірлігін алақұйын етіп 
ного  им  самим,  посадил  на  осла  задом  наперед, 
то, что говорить о тех, кто с ружьем в руках поку-
шается на его национальное достояние? Черт по-
бери, как же зовут эту чертовщину... На кончике 
языка вертится...
В  лампе,  кажется,  сгорел  весь  керосин,  кончик 
фитиля покраснел. Капар, наглухо накрывшийся 
одеялом,  долго  лежал,  перебирая  свои  мысли  в 
уме. Только было начали смыкаться ресницы...
- Вспомнил! – Раздался громкий визг рыжего пар-
ня, чуть ли не пробив перепонки ушей.
- Что?
- Мо-ни-ка!
- Пропади! Черт бы тебя побрал!
Ночью ему приснился сон. Они вдвоем с Садда-
мом  Хусейном,  поднимая  пыль  среди  белых  пе-
сков Кошалака, отрывались от погони на неосед-
ланных лошадях...
Наутро встал с постели с углубившимися морщи-
нами на лбу и осунувшимися щеками. 
Стал одеваться, нехотя, словно части тела ему по-
меняли местами. 
Не желая видеть винтовку и патронташ, что ви-
сели на огромном изогнутом гвозде, отвел от них 
свой взгляд. 
Жетес уехал еще с ранним рассветом. 
Вышел наружу. Хотя мартовская оттепель и рас-
секла снежный наст, но он еще таять не начал. В 
воздухе стоял звонкий мороз. 
Взял  в  руки  вилы,  чтобы  подбросить  сена  для 
мелкого  скота  в  овчарне.  Хадиша  говорила,  что 
она вымела там помет и солому так, словно почи-
стила коврик для намаза. И вправду было так. 
Как  выбритая  голова,  выглядела  овчарня.  После 
ухода  за  скотинкой  домой  заходить  не  хотелось. 
Стал ходить по двору взад-вперед.
Надо  же,  этот  рыжий  пройдоха,  свалившись  на 
голову,  словно  мухобойка  шайтана,  превратил 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
316
317

кеткенін қарашы. Заржақ неменің білмейтін сұм-
дығы жер астында. Баяғыда үгітші боп «Горбачев 
жасасын!», «Қайта құру жасасын!» деп ала қырды 
ат терлетіп шауып елдің зықысын алып еді. Мал 
баққан  момын  жұрт  тап  бір  «Жасамасын!»  деп 
қарсыласып жатқандай. 
Горбачев тағынан тайғанда Жетестің де сөз ләмі 
лезде құбылып сала берген. «Біліп ем тап осылай 
боларын.  Қарға  саңғып  кеткендей  бас  қондыры-
сының өзі ұнамайтын. Райса өзіміздің қыз ғой, та-
тар ғой. Байына билік бермеді. Күйеу бала ынжық 
екен. Арандап қалды», – деп бір садақада желдей 
есіп отырған.
Кешегісін айтсаңшы…
Ғаламдасамыз,  шекараны  жоямыз,  бәріміз  құ-
шақтасып табысамыз дей ме, Алла, ит-ай, мұның 
құшағына кім зәру боп отырғанын?.. 
Бір ғажабы, қаншама «ақ шақыр» десең де, мұның 
аузына іліккен жаманаттың келмей қалғаны жоқ. 
«Ішкені ұнамайды, бетіммен жер басып біттім», – 
деп жүріп Ельцинді де орнынан алып тынған жоқ 
па? Қойнынан қағазын жылтыңдатып қоймап еді, 
бұған да тықыр таянған да…
Қызыл  тайыншаны  қамаған  шибөрі  көздеп  атар 
кезде тым құрығанда қасқыр мен қарсақтай жалт 
беріп жоғалмай, қасқайып тұра берді-ау. 
Тек  «мияу»  деп  дауыс  шығарған.  Бұл:  «Әй,  Қа-
пар,  әліңді  біл,  құмырсқа,  жолыңды  біл»,  –  де-
гені-дағы. Артыңда Америкадай елің тұрса, кел-
сең кел деп қасқия қалмағанда қайтеді?!
Оқ  пәршелеп  кеткен  екі  басты  кесіп  лақтырып, 
терісін кергішке кигізген. Қан-сөлі тамып тұрған 
етті көміп тастауға қимай итаяққа сүйей салған. 
Құтжол шоқ басқандай ыршып түссін. Қыңсылап 
его размеренную и тихую жизнь в буран, да юлу, 
вздымающую за собой пыль. То, что этот везде-
сущий  болтун не знает, наверное, лежит под зем-
лей. Когда-то, будучи агитатором, лишил всех по-
коя, взмыливая лошадь и скача по весям и долам 
с криками-лозунгами «Да здравствует Горбачев!», 
«Да здравствует перестройка!» Как будто кто-то 
из скотоводов противился власти этого человека. 
Когда же Горбачев лишился трона, то тут же вкус 
слов  Жетеса  моментально  переменился.  «Знал, 
что именно так и случится. Не нравилось мне, как 
выглядела его голова, будто бы окрашенная поме-
том,  исторгнутым  вороной.  Раиса-то  хоть  наша, 
все-таки татарка. Не давала мужу властвовать. А 
зять же наш  с вороньим помётом на голове ока-
зался несмелым. Поддался подстрекательствам», 
– говорил он на одной из поминок, изрыгая крас-
норечие.
А, что сказать про вчерашнее... 
В  условиях  консолидации  наций,  ликвидируем 
границы, раскроем друг другу объятья, – так, что 
ли говорил, словно кто-то жаждет попасть в его 
объятья...
Самое  удивительное,  как  бы  ему  ни  говорили 
«предрекай хорошее», но все то гнусное, что лип-
ло к его устам, постоянно сбывалось. 
Приговаривая: «Не нравится, что он пьет, от стыда 
я готов сквозь землю провалиться», – успокоился 
тем, что сместил и Ельцина. То, что он все время 
тряс своей бумажкой, вытаскивая из кармана ее, 
видать, не к добру и он, Капар, сядет в лужу.
Когда  готовился  стрелять  в  шакалов,  взявших  в 
кольцо бурого теленка, тогда они не бежали, сло-
мя голову, как волки и корсаки, а стояли, как вко-
панные. 
Лишь издавали звуки, похожие на мяуканье. На-
верное, этими звуками они говорили ему: «Эй, Ка-
пар, знай свою муравьиную дорожку, свое место». 
Когда за спиной такая страна как Америка, тогда 
не мудрено, что они вели себя так вызывающе. 
...Отрезав  две  обезображенные  пулями  головы, 
шкуры  натянул  на  распялку.  Мясо,  истекающее 
кровью  и  соком,  зарывать  не  стал,  пожалел  и 
бросил  в  собачье  корытце.  Кутжол  вскочил,  как 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
318
319

қыр асып қашып, үй маңын көрмей жүріп алды. 
Жеті қазынаның бірі ғой, ит те болса бір жаманат-
ты сезген-ау.
Жастай кепкен қос теріні қанжығасына бөктеріп 
Қанішкенге  барған.  Ондағысы  қасқыр  басына 
алты  мың  теңгеден  «байғазы»  береді,  шибөріге 
соның жарты ақшасын қиса да, аз нәпақа ма деген 
ой. 
Ақсаймын  деп  жатып-тұратын  агент  байғұсты 
тері  мен  шуаш  иісі  қолқаны  атқан  құрқылтай-
ынан тапты. Әншейінде мұны көргенде жайылып 
түсетін сорлы кірпідей жиырыла қалыпты. Қара 
тонның  жағасынан  басы  көрінбей:  «Жоғалт! 
Жоғалт көзін!» – деп сырт айнала берген. 
Бұл  қаңғыс  та  бар  сұмдықты  біліп,  ішіне  бүгіп 
тұрған болды…
Пәнде пақыр қашан да өз сорын өзі іздеп табады 
ғой. Айдалаға лақтырып кетпей, екі теріні дүние 
көріп,  үйіне  кері  алып  кеп  барқыттай  ғып  иле-
генін айтсаңшы…
Түс ауа тоқал тамына кіріп шай қойған. Бірер ке-
семен тоқтады. Көкірегінің басына түйіншек боп 
қадалып тұрып алды. Сосын бата жасады да қи-
сая кетті. 
Қисая кеткенде көзі қайтадан көкті көздеп тұрған 
дара ауыз мылтығы мен оғы ұядағы балапандай 
шүпірлеген оқшантайға түскені. Сол-ақ екен:
–  Қараң  батқыр,  жалғыз  өзімді  жауға  талатып, 
әлгі қатынның да келмеуін, – деп орнынан сілкіне 
тұрды. 
Күн  көкжиекке  еңкейіп  қалыпты.  Қора  жақтан 
қой  маңырады.  Шағыр  мен  жусанға  бөртіп  енді 
су дәметіп тұр. 
Қарқ  ете  қалып  қанатын  жайып  аулаққа  қарға 
ұшты. 
Баспамен  өрмелеп  тоқал  тамының  төбесіне 
шыққан. 
ошпаренный,  словно  наступил  на  уголья.  Заску-
лив, он сбежал к косогору, боясь приблизиться к 
дому. Все-таки, как говорят казахи,  собака одна 
из семи благ казны, видать, почувствовала что-то 
недоброе.
Две высушенные шкуры, приторочив к седлу, по-
вез в Ганюшкино. Зная о том, что за одну шкуру 
убитого волка дают премию в шесть тысяч тенге, 
рассчитывал получить хотя бы половину за шака-
лов, все-таки, какой никакой, а прибыток. 
Хромоного агента по приемке, который встречал 
клиентов лежа, нашел на его складе, пропахшем 
зловонием  от  шкур  и  шерсти.  Обычно,  хотя  и 
медленно, но при его виде поднимающийся, этот 
нечастный на этот раз съежился. Не показывая го-
ловы из-за воротника черной шубы и взвизгивая: 
«Убери! Убери совсем!», отвернулся. 
Похоже,  и  этот  пройдоха,  зная  всю  эту  напасть, 
держал ее в себе...
Несчастное существо, как всегда, само на себя на-
водит беду. Надо же, не выбросив в голой степи, а, 
посчитав добром, привез обратно домой, выделав 
их, словно бархат.
Уже к обеду, войдя в свою лачугу, поставил чай. 
Выпил лишь чашку, словно в горле ком застрял. 
Повалился набок. 
Лежа на боку, взгляд его снова упал на направлен-
ный в небо ствол винтовки и патронтаж с пуля-
ми, похожий на набитый птенцами гнездо. Только 
этого и ждал:
- Да за что же все эти напасти навалились на мою 
голову,    да  и  жена,  пропади  ее  тень,    оставила 
меня одного на растерзание врагам, – воскликнул 
он, вскочив с места.
Солнце уже перевалило зенит. Из овчарни разда-
лось блеяние. Насытившись бурьяном и полынью, 
овцы теперь просили воды. 
Каркнув и размахивая крыльями, взлетела ворона. 
Вскарабкался по лестнице на крышу дома. 
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
320
321

Аузы  қара  май  жаққандай  үңірейіп  мұржа  тұр. 
Кешқұрым түтін шықпағасын бұл да жетім екен 
ғой. 
Өндіршек созып айдау жолға қарап еді, алыстан 
қыбырлап  бір  қарауытқан  көрінді.  Сар  желдіріп 
келе жатқан Қадиша шығар. Сән қысып, барқыт-
тай теріні етек-жеңі қырқыла бастаған пальтосы-
ның жағасына жапсырып… 
Қанішкенде қай бір тілеулес ел бар?! Әріп таны-
са  бітті,  ақ  қағазға  күн  туады.  Еңбектеп  жүрген 
сәбиіне  дейін  теледидардың  алдына  жатып  ұй-
ықтайды.  Солардың  көзінше  ат  үстінде  көлбең 
қағып… Бар дұшпанды соңынан малдай маңыра-
тып келеді десеңші!
Өлейін десе жан тәтті, кірейін десе жер қатты боп 
торығып «УҺ!» деп жан-жағына көз тіккен. 
Екі  қолының  астында  шибөрінің  екі  басы  жа-
тыр.  Тұла  бойын  лап  етіп  суық  леп  ұрды.  Басы 
шыңылдап, баяғы бала күнгі бағана басында тұра-
тын  бірқұлақ  радионың  қырылдақ  дауысындай 
түсініксіз шуыл бел алып барады.
–  Балалар-ау  ойнап  жүріп  төбеге  лақтырып  та-
стаған, – деп буынын бекітіп еді. Енді көзі бұлды-
рап, мойны былқылдап қоя берді. 
Ептеп еңкейіп аяқ астына қараған, мыж-мыж боп 
жатқан екі бас сығырая қарап бұдан жүз аударар 
емес.  Қап-қара  тұмсығын  көкке  шүйіріп,  сазара 
қалыпты. 
Тіпті,  жер  тырнап  жылжып,  балағынан  ала  ке-
тетіндей.  «Африкадағы  әумесерлер  сазайын 
тартқан.  Ендігі  кезек,  Қапар,  сенікі.  Тоқтай  тұр, 
бәлем! Мияу», – дейтіндей.
Жаны қысылып жалма-жан айдау жолға қараған. 
Қадиша қаракермен лекітіп келеді екен. Етек-жеңі 
қырқылып қалған ескі пальтосының жағасы қы-
зыл  шоқтай  жайнайды.  Жаға  емес,  шибөрі  мой-
нын айналып алас ұрып жүгіріп жүргендей. Қо-
нар ұясына ұшқан қара қарға ма, әйтеуір аспанда 
қарауытқандар  қаптап  кетіпті.  Бірқұлақ  радио 
қайтадан қырылдап, бұ жолы вертолеттің дауысы 
анық естілді.
Словно  рот,  намазанный  черным  маслом,  зияла 
дыра  трубы.  Поскольку  не  валил  из  нее  дым  со 
вчерашнего дня, и она выглядела сиротинушкой. 
Вытянув  кадык,  оглядел  дорогу,  издали  чернело 
что-то передвигающееся. Наверное, едет Хадиша, 
нарядившись  в  свое  протертое  пальто  с  велико-
лепным воротником, красивым и мягким, как бар-
хат. 
Откуда взяться в Ганюшкино доброжелательным 
людям.  Как  только  выучивают  буквы,  так  все,  – 
беда бумаге, строчат жалобы и доносы. Наверное, 
и там они шумят по поводу треклятого воротника. 
Захочешь умереть, – душа дорога, захочешь зако-
паться,  –  земля  тверда,  –  ух!  Отчаявшись,  огля-
делся по сторонам.
Под  руками  оказались  две  головы  шакалов.  По 
всему  телу  пробежали  мурашки.  В  ушах  зазве-
нело,  стали  охватывать  ещё  знакомые  с  детства 
непонятные и хриплые шумы, похожие на звуки 
радио, прибитого к столбу. 
- Наверное, дети, играя, забросили их сюда, – пы-
тался  успокоить  себя.  Но  в  глазах  помутилось, 
шея обессилено подогнулась. 
Осторожно нагнувшись, посмотрел под ноги, эти 
обезображенные головы, сузив глаза, смотрели на 
него неотрывно. 
Похоже, даже готовы были, царапая землю, ухва-
тить его за штанины. К тому же, они словно гово-
рили:  «Негры  в  Африке  свое  наказание  получи-
ли. Теперь твоя очередь, Капар. Ну, смотри, скоро 
дождешься. Мяу». 
Тут  же,  испугавшись,  оглянулся  на  дорогу.  Ха-
диша  была  уже  близко.  Воротник  изношенного 
пальто светился, как уголек. Не воротник, а будто 
бы шакал, вертясь вокруг ее шеи, описывал круги. 
Наверное, вороны летели к своим гнездам, в об-
щем, небо почернело от заполнивших его черных 
точек. Снова захрипело радио, но на этот раз это 
были звуки приближающегося вертолета.
Рахимжан Отарбаев • 
АНГЕЛЫ НЕ СПЯТ 
НАЦИОНАЛЬНОЕ ДОСТОЯНИЕ АМЕРИКИ
           
Рахымжан Отарбаев • 
ПЕРІШТЕЛЕР   ҰЙЫҚТАМАЙДЫ 
АМЕРИКАНЫҢ ҰЛТТЫҚ БАЙЛЫҒЫ
           
322
323

– Аллам-ау, – деді амалы таусылған аңшы үні то-
зып, мұржаға сүйене кетіп. – Шәуілдеген жаман 
шибөрі  Американың  ұлттық  байлығы  болсын. 
Мен сонда Қазақстанның кімімін? Өкпесіне тебер 
өгейімін бе? Бұ дүниеде жиғаным, о дүниеде има-
ным  бұйырмай  кететіндей  сұрауым  жоқ  па?  Оң 
қол қиянатқа жүгірсе, сол қол арашаға ұмтылмас 
па... Бұл ел – ел ме, әлде ашық-тесік жатқан мал 
қора ма?..
Көзінен екі тамшы жас езіліп түсті.
Батар  күн  пәни  дүниенің  қашты-қуды  қызығын 
қимағандай, бір құлағын қылтитып, айналаны жез 
легендей жылтыратып тұр.
- О, Аллах мой, – прошептал обессиленный охот-
ник, прислонившись к трубе. – Пусть визжащие 
шакалы будут национальным достоянием Амери-
ки. А кто я тогда для родного Казахстана? Приё-
мыш, которого можно поддать ногой? Коль я не 
нужен  никому  в  этом  мире,  понадоблюсь  ли  на 
том  свете?  Хотя  бы  Всевышнему…  Если  чужая 
рука  вцепится  в  горло,  то  разве  собственная  не 
стремится вырвать тебя из этой хватки? Эта роди-
на моя – страна или открытый скотный двор?
Из глаз скатились две капли слезинок.
Закатывающееся солнце, как будто не желая поки-
дать перипетии этого мира, выставив лишь своё 
ушко, освещало всё вокруг ярким багрянцем.
Примечания:

жүктеу/скачать 16,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: