«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», №3-4(30-31) 2012 г. 
66 =
 
оның бостандығын, қҥқығын, қадір-қасиетін қҧрметеуді рақымшылық пен шыншылдық 
қасиеттерін қалыптастырады» - деген [1]. Адамгершілік тәрбиесінің теориясы мен практикасының 
тарихи тамыры тереңде жатыр. Адамгершілік тәрбиесі мэсэлелеріне Ресей ғалымдары аса зор мэн 
берді. Егер Қазан тӛңкерісіне дейінгі педагогтар (К.Д. Ушинский, Н.И. Пирагов, JI.H. Толстой жэне 
т.б.) тәрбиенің негізін тҧлғаның еркі мен бас бостандығын кӛздейтін адамгершілік заңын қолдануды 
керек етеді десе, ал, Қазан тӛңкерісінен кейінгі ғалымдар (Н.К. Крупская, П.П. Блонский, А.С. 
Макаренко, С.Т. Шацкий, М.М. Пистрак, В.Н. Шульгин жэне т.б) жаңа адамды қалыптастыру 
проблемасын тэрбиелеушілерде қоғамдық мақсатты іске асыру негізінде ҥйымд асты руды талап 
етеді. 
Алып ойдың кеніші - Әбу Насыр Мухаммед ибн Мухаммед ибн Тархан ибн ¥злаг Әл-Фараби 
«Ақылдың мэні туралы», «Қайырымды қала тҥрғындарының кӛзқарасы», «Мемлекет қайраткерлері- 
нің нақыл сӛздері», «Бақытқа жету жайында» т.б еңбектерін жазып қалтырьга, эділдік, 
инабаттылық, мейірім, жомарттық т.б. адамгершілік қасиетгерді адам бойында дарытуды кӛздеген 
болатын. Ол адамгершілік тәрбиесін бірінші орынға қойды [2]. 
Адамды бақытқа жеткізетін даналық жол-қайырымдылық, имандылық, адамгершілік екендігін 
дэлелдеді. Ал оған жетудің кілті тәлім-тэрбие, адамның ӛзін-ӛзі тэрбиелеуі екендігін айтып 
«адамгер- шілікке негізделген татулық, жарасымдылық, келісе білушілік бақытқа жеткізетін жол 
деп қарады. Ол жол-қайырымдылық» деп кӛрсетгі ҥлы бабамыз. Болашаққа ҥлкен сеніммен қарау, 
соған ҧмтылу ешкімді жәбірлемей, ар- намысына тимей қарым- қатынас жасау-әділет жолы. Бҧл 
қасиетгер тәрбие арқылы адам бойына сіңетіндігіне сеніп, оған машықтандырып, жаттығуды 
қолдады. Тәрбие арқылы жҥзеге асуға тиісті асқақ арманға толы бабамыздың педагогикалық 
толғанысы осыдан он бір ғасыр бҧрын айтылғанымен де кҥні бҥгінге дейін ӛзінің қадір- қасиетін 
жоймаган, қайта уақыт озған сайын жаңарып, жасара беретін пайымдаулар. 
Егеменді еліміздің болашақ иегерлерінің бойына ҥлы ҥстаз нҥсқаған адамгершілік қасиеттерді, 
мейірім шапағаттарды балбӛбектердің сэбилік шағынан бастап дарытуға ниеттенсек, басшылыққа 
алсақ ісіміз табысты болары хақ. 
Қазақ халқының кӛне тарихындағы аты әлемге мэшһҥр болған ойшылдарының тәрбие жӛніндегі 
даналық ойларын қарастырсақ, XI ғасырдың ҥлы мҥрасы Жҥсіп Баласағҧнның «Қҥтты Білік» атты 
еңбегі ойға оралады. Жҥсіп Баласағҧн «Қҥтты білікте» адамгершілік қасиеттерді саралап кӛрсете 
келіп, осындай тэлімгерлік ойларды келер ҧрпаққа бағьпптаған. Бҥл дастан 72 тараудан тҧратын 
6600 тармақ болса, онда- Әділет, Бақыт, Ақыл, Қанағат деп аталатын бейнелік есімдер арқылы 
аталып отырған тӛрт қасиет суреттелген. Дастандағы кейіпкерлер кеңесінде ӛмір сҥрудің ережелері, 
мінез- қҥлық, ақыл-ой, адамгершілік әдептерінің озық ҥлгілері, дидактикалық таным- тҥсініктер 
суреттелген. Ізгілікке жетелейтін ғибратгар айтылған: 
Тэрбиеші ал ізгілікті, кӛмесі, 
¥л-қыз жақсы, таза болып ӛседі... 
¥л-қызыңа әдеп ҥйрет, білім бер-дейді. 
Бастауы кӛне ғасырда жатқан адамгершілік танымда тәрбиенің ізгілік жолы отбасынан бастала- 
тындығын Жҥсіп Баласағҥн дӛп басып, дэл суретгеген: 
Ақ сҥтпенен бірге енуі жақсылық, 
Айнымайды елі, алғанша ажал, тапсырып... 
Іште біткен қылық, парыз мойныңа. 
¥лы ғалым халықтық тәрбиедегі адамгершілік, адамдық, қайырымдылық ӛнегелері отбасынан 
бастап ӛркендетіп, салт- дэстҥрге орай бойға дарытатындығына ден қойған. 
Ендеше, тэрбие ана сҥтімен дарыса, адамның бҥкіл ӛміріне жалғаса беретін қҧбылыс екендігін 
жэне отбасылық ӛнеге қандай болса, келешекте оньщ нэтижесі де сондай болатындығын нақты 
нҥсқаған ол: 
Егінжай бір бҧл дҥние кӛлемі, 
Немене ексең, соның ертен ӛнеді. 
Сенікі- шындық, менікі- ойын, 
Бой ҧсындым шынға, ойынды қойдым. 
ЖІберме зая кҥнінді ӛтер, 
Ӛткен кҥн келмес, ӛтер де кетер-деп сэуегейлік білдіреді 
Халықтьің дәстҥрлі сипатқа ҥйлесімді мінез- қҥлыққа тәрбиелеу- эрбір тҥлғаның жарасымды 

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: