Астана, 2015 КƏсіби қазақ тілі
жүктеу/скачать 3,93 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Осы шақ
- Кәсіби қазақ тілі
- Жағыпарова Майра
- 6-тапсырма.
| 4-тапсырма. Командалық жұмыс. Пікір білдіріңіз.
1.Қазақстандық қандай бұрынғы қоғамдық-саяси қайраткерлер туралы білесіз? Оларды атап беріңіз. 2.Қазақстандық қазіргі қандай қоғамдық-саяси қайраткерлер туралы білесіз? Оларды атап беріңіз. Осы шақ (Настоящее время) Осы шақ – іс-әрекет пен қимылдың сөйлеп тұрған сәтте орын- далып жатқанын білдіреді. Осы шақ мағынасына қарай екі түрлі болады: нақ осы шақ және ауыспалы осы шақ. 1. Нақ осы шақ (собственно-настоящее время) – іс-әрекет пен қимылдың сөйлеп тұрған нақ сәтінде болуын білдіреді. Нақ осы шақтың өзі екі түрге жіктеледі: жалаң нақ осы шақ және күрделі нақ осы шақ. а) жалаң нақ осы шақ (простоя форма) – отыр (сидит), тұр (стоит), жатыр (лежит), жүр (ходит) етістіктерінен тұрады да, олар жекеше, көпше түрде жіктеледі. Жақ Жекеше Көпше І. Мен отырмын. Я сижу. Біз отырмыз. Мы сидим. 143 Кәсіби қазақ тілі ІІ. Сен отырсың. Ты сидишь. Сіз отырсыз. Вы сидите. Сендер отырсыңдар. Вы сидите. Сіздер отырсыздар. Вы сидите. ІІІ Ол отыр. Он(а) сидит. Олар отыр. Они сидят. ә) күрделі нақ осы шақ (сложная форма) – -ып, -іп, -п жұрнақта- ры негізгі етістіктерге жалғанып, отыр, жатыр, тұр, жүр көмек- ші етістерінің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы: Ойланып отыр, оқып отыр, сөйлеп тұр. Назар аударыңыз! Глаголы бар, кел, апар, әкел с суффиксами деепричастии –а/е сочетаются с вспомогательным глаголом жатыр. Жақ Жекеше Көпше І. Мен бар+а жатыр+мын. Я иду (туда). Біз бар+а жатыр+мыз. Мы идем. ІІ. Сен бар+а жатыр+сың. Ты идешь (туда). Сіз бар+а жатыр+сыз. Вы идете (туда). Сендер бар+а жатыр+сыңдар. Вы идете. Сіздер бар+а жатыр+сыздар. Вы идете. ІІІ. Ол бар+а жатыр. Он идет (туда). Олар бар+а жатыр. Они идут. 2. Ауыспалы осы шақ (настоящее переходное время) – көсем- шенің -а, -е, -й жұрнақтары жалғану арқылы жасалып, іс-әрекет- тің сөйлеп тұрған кезде болатынын әрі ұласпалылық сипатын та- нытады. Мысалы: Адам сөйле+й+ді (человек разговаривает), құс ұш+а+ды (птица летает), су ағ+а+ды (вода бежит), от жан+а+- ды (огонь горит). 144 Жағыпарова Майра Жақ Жекеше І. Мен университетте оқимын [оқы+й+мын] ІІ. Сен университетте оқисың [оқы+й+сың] Сіз университетте оқисыз [оқы+й+сыз] ІІІ. Ол университетте оқиды[оқы+й+ды] Жақ Көпше І. Біз университетте оқимыз [оқы+й+мыз]. ІІ. Сендер университетте оқисыңдар [оқы+й+сыңдар] Сіздер университетте оқисыздар [оқы+й+сыздар] ІІІ. Олар университетте оқиды [оқы+й+ды] Назар аударыңыз! Если основа окончивается на -ы, при добавлении суффикса -й в сочетании они дают -и. М: оқиды (оқы+й+ды) – он (она) учится; тоқимын (тоқы+й+мын) – я вяжу. 5-тапсырма. Жалаң нақ осы шаққа айналдырыңыз және орыс тіліне аударыңыз. Мен отыр..., тұр... жүр... Сен отыр..., тұр..., жүр... Сіз отыр..., тұр..., жүр... Ол отыр..., тұр..., жүр... Біз отыр..., тұр... жүр... Сендер отыр..., тұр..., жүр... Сіздер отыр..., тұр..., жүр... Олар отыр..., тұр..., жүр... 6-тапсырма. Мына сөйлемдерді болымсыз түрге айналды- рыңыз. 1) Әмбебап журналистер көп. 2) Халықтың пікірі әртүрлі. 3) Интернет журналистика дамиды. 4) Ақпарат әлемдік болу керек. 5) Газеттерде маркетингтік қызмет болуы керек. |