Ақтөбе облыстық білім басқармасы



жүктеу/скачать 0,65 Mb.
бет12/12
Дата02.02.2023
өлшемі0,65 Mb.
#64600
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Байланысты:
À?ò?áå îáëûñòû? á³ë³ì áàñ?àðìàñû À?ò?áå îáëûñòû? ?ûëûìè -ò?æ³ðèá

9-2006ауд. Бес нөмірленген сынауыққа келесі заттардың ерітінділері құйылған: Тұз қышқылы, күкірт қышқылы, калий сульфаты,натрий карбонаты, барий хлориді. Оптималь жоспар құрып және басқа заттарды пайдаланбай қай сынауыққа қай заттың ерітіндісі құйылғанын анықтаңыздар. Сәйкес реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңыздар.
Шешуі:




HCl

H2SO4

K2SO4

Na2CO3

BaCl2

Эффект

HCl

*

-

-

CO2

-



H2SO4

-

*

-

CO2

Ba SO4



K2SO4

-

-

*

-

Ba SO4



Na2CO3

CO2

CO2

-

*

Ba SO3



BaCl2

-

BaSO4

BaSO4

BaSO4

*


1. Na2CO3+2HCl=2NaCl+CO2 +H2O
2. Na2CO3+H2SO4=2 Na2SO4+ CO2 +H2O
3. BaCl2 + H2SO4=BaSO4 +2HCl
4. BaCl2+ K2SO4= BaSO4 +2KCl
5. BaCl2+ K2SO3= BaCO3 + 2KCl
10-2006ауд. Алты нөмірленген сынауыққа келесі заттардың ерітінділері құйылған: азот қышқылы, күкірт қышқылы, алюминий хлориді, калий карбонаты, барий нитраты және алюминий сульфаты. Оптималь жоспар құрып және басқа заттарды пайдаланбай қай сынауыққа қай заттың ерітіндісі құйылғанын анықтаңыздар. Сәйкес реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңыздар.




HNO3

H2SO4

AlCl3

K2CO3

Ba(NO3)2

Al2(SO4)3

Эффект

HNO3

*

-

-




-

-




H2SO4

-

*

-







-

+

AlCl3

-

-

*

+




-

+

K2CO3











*






2 +
3

Ba(NO3)2

-
















3

Al2(SO4)3

-

-

-






*

2

36
11-2006ауд.Жеті нөмірленген сынауыққа келесі заттардың ерітінділері құйылған: барий хлориді,натрий сульфаты, барий гидроксиді, натрий карбонаты, магний нитраты және күкірт қышқылы. Оптималь жоспар құрып және басқа заттарды пайдаланбай қай сынауыққа қай заттың ерітіндісі құйылғанын анықтаңыздар. Сәйкес реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңыздар.


§2.Бейорганикалық заттар жұмбақталған есептер
және оларды шешу үлгілері
№1.Массасы 4г болатын қатты А затын хлормен өңдегенде, қалыпты жағдайда сұйық күйде болатын жалғыз В өнімі алынады. В затын судың артық мөлщеріне енгізген кезде массасы 3 г бастапқы Азаты алынады. Түзілген күшті қышқыл ерітіндісін қыздырған кезде ауа бойынша тығыздығы 2,2 болатын С газы бөлінеді. А затының бастапқы үлгісін тотықтырған кезде, В затын суға енгізгенге қарағанда,С газы 4 есе артық мөлшерде алынады. А,В және С заттарын анықтаңыздар.
Шешуі: Mr(C)=29×2,2=64.Ол күкірт (IV) оксидінің молекулалық массасына тең және ол газ к.үкіртті қышқылды қыздырған кезде бөлінуі мүмкін. Яғни, оттегімен және хлормен әрекеттесетін А затын-күкірт. В заты- күкірт хлориді; SCl2,S2Cl2, SCl4 болуы мүмкін. Галогенидтердің күкіртпен және сумен реакциялары:
2SCl2+3H2O3+4HCl+S; (1)
2S2Cl2+3H2O=H2SO4+4HCl+3S; (2)
SCl4+3H2O=H2SO3+4HCl. (3)
Күкірт хлоридінің формуласын анықтау үшін,күкірттің сумен реакциясы кезінде бастапқы күкірттің тек s-і ғана бөлінетіндігін ескеру керек. Бұл шартқа S2Cl2 жауап береді ((2) теңдеуді қара).
(2) теңдеуден хлормен әрекеттескен күкірттің j бөлігі ғана сумен әрекеттескен кезде SO2 береді. Сонымен, А-күкірт,В-S2Cl2, C-SO2.
№2. А және В жай заттарды өзара реакцияласып, С затын түзеді. С заты көміртек (IV) оксидімен әрекеттескен кезде В және D заттары(құрамында 8,14% көміртегі және 32,5% оттегі бар) түзіледі. А- D заттарын анықтаңыздар және реакция теңдеулерін жазыңыздар.

37
Шешуі: Көміртек атомының 1 молі бар заттың массасын есептейік: 12/0,0814=147,4 г/моль. Осы заттағы оттегінің үлесі:147,4×0,325=48г. Яғни, заттың құрамында карбонат-ион СO32- бар.


Егер D затының құрамындағы металл бір валентті болса, онда оның молярлық массасы(147,4-60)/2=43,7г/моль. Ондай металл жоқ.
Егер металл екі валентті, онда оның молярлық массасы 147,4-60=87,4г/моль. Металл- стронций. Түзілген өнім D-SrCO3, A-SrO, B-H2O, C-Sr(OH)2.
Реакция теңдеулері:
SrO+H2O=Sr(OH)2;
Sr(OH)2+CO2=SrCO3 +H2O.
№3. Қатты В затының сумен реакциясының нәтижесінде түзілген А газы оттегімен әрекеттесе отырып, С,D, (көп мөлшерде)және E (салыстырмалы молекулалық массалары 18,19,20) заттарды түзіледі. А газы натриймен әрекеттескен кезде эквимолярлы мөлшерде В және Ғ заттардын түзеді. Осы заттар сумен А және G газдар қоспасын түзеді және оларды оттегінде жаққан кезде С, D заттарының көп мөлшерде және Е заты түзіледі. Қандай заттар туралы айтылған және реакция бағытын түсіндіріңіздер.
Шешуі: А газы- сутегі. В және Ғ заттарының – гидридтер, ал С- су екендігі айқын көрініп тұр. Ал молярлық массаларында бір-екі бірлікке айырмашылық болғандығы С,D және Е заттары-+сутектің әр түрлі изотоптарынан тұратын оксидтер (H2O, HDO, D2O) деген ойға әкеледі. реакция теңдеулері:
NaD(B)+H2O=HD(A)+NaOH; (1)
4HD(A)+2O2=H2O(C)+2HDO(D)+D2O(E); (2)
HD(A)+2Na=NaH(F)+NaD(D); (3)
NaH(F)+NaD(D)+2H2O=H2(G)+HD(A)+2NaOH; (4)
HD(A)+H2(G)+O2=H2O(C)+HDO(D)+D2O(E); (5)
(2) HDO артық мөлшерде болуы стастикалық фактормен түсіндіріледі: кез келген су алу механизмінде HDO түзілу мүмкіндігі жоғары. Ракция өнімдерінде D2O аз мөлшерінің түзілуі де осы себептен.
38
№4. Химияның көптеген салаларында қолданыс тапқан және атауы қосылыстарының ерекшеліктеріне байланысты Х химиялық элементі бар. А қосылысының құрамында 41,3% Х эленті, 11,1% азот, 3,2% сутек және 44,4% оттегі бар. А қосылысын қыздырған кезде тез ыдырайды және су, газ тәрізді В заты мен қатты С қалдығы түзіледі. Осы зат жай Х затының хлормен реакциясы кезінде де түзіледі. D затының сулы ерітіндісінен Е заты кристалданады және осы заттың массалық үлесі бойынша құрамы: 40,57% су, 39,32% хлор және 19,51% Х элементі, бөліну жағдайларына байланысты Е затының түсі әр түрлі болады. Қандай элемент және қандай қосылыстар туралы сөз қозғалғандығын анықтаңыздар
Реакция теңдеулерін жазыңыздар.
Шешуі: Х элементін D тұзының кристаллогидраты- Е қосылыс арқылы анықтау ыңғайлы. Е қосылысының құрамы: XCl6×bH2O. Есеп шарты бойынша 19,51/Х: 39,2/35,5=1:б, осыдан Х=17,33б; егер б =3,Х=52, бұл элемент –хром. Яғни, тұзы – CrCl3E-CrCl3×6 H2O (су молекуласының санын жоғарыдағы әдіспен табуға болады).
Қосылыстың формуласы N2H8Cr2O7, (NH4)2 Cr2O7; N:H:O:Cr= =11.1/14:3,2/1:44.4/1:41.3/52=2:8:7:2
Реакция теңдеулері:
(NH4)2Cr2O7 N2 +4H2O +Cr2O3;
Cr2O3+3C+3Cl2 2CrCl3+3CO ;
CrCl3+6H2O CrCl3×6H2O.
№5. Ұшқыш А сұйықтығының буларын қыздырылған құбыр арқылы өткізеді. Құбырда массасы 58,7 мг жай Х затының жылтыр қағы қалады және көлемі 89,6 мл (қ.ж) болатын В газы түзіледі. В газы екі элементтен тұрады және оның сутегі бойынша салыстырмалытығыздығы 44. В газының қышқыл ортада гидролизінің нәтижесінде С және D қышқылдарының қоспасы түзіледі. Д қышқылының осы мөлшерін CaCl2 ерітіндісінің артық мөлшерімен өңдеген кезде 468 мг тұнба түзіледі. D қышқылының осы мөлшерін титрлеуге концентрациясы 0,1 моль/л 120 мл КОН ерітінді жұмсалады. А,В,С, D және Х заттарын анықтаңыздар. Алынған С қышқылының ерітіндісін бейтараптау үшін дәл жоғарыдай концентрациялы КОН ерітіндісінің қандай мөлшері керек?
Шешуі: Концентрациясы 0,1 моль/л 120мл КОН ерітіндісінде 12 ммоль КОН бар. Яғни, гидролиз нәтижесінде 12 ммоль-экв. D түзіледі.
39

Белгісіз D қышқылының формуласы HY болсын. CaCl2-мен реакция теңдеуін жазайық:


2HY+CaCl2 CaY2+HCl;
468 мг тұнбаның мөлшері 6 ммоль, 1 ммольдің массасы-78 мг; кальцийдің үлесіне 40 мг келетіндіктен, Y массасы-19. яғни, бұл-фтор, ал D-HF.
B газының гидролиздену теңдеуі:
B C+HF(су қатысында).
Осы теңдеуден, 89,6 мл В газы 4 ммоль 12 ммоль HF. Яғни, В затының формуласы-ЭҒ3, оның молярлы массасы М=88г/моль; Э – фосфор (Ar=31). B-PF3, C-H3PO3. гидролиз теңдеуі:
PF3+ 3H2O= H3PO3+ 3 HF; X- металл болуы керек, А затының формуласы- Х(PF3)n, ал оның ыдырау теңдеуі:
Х(PF3)n=X+nPF3.
4 ммоль PF3 түзілді. n мәніне байланысты Х атомдық массасы Ar= 58,7 n/4 теңдеуімен анықталады. n=4 болған кезде Х-никель. А затының формуласы- Ni(PF3)4. оның термиялық ыдырау теңдеуі:
Ni(PF3)4 Ni+4PF3.
H3PO3 қышқылы екі негізді және оны титрлеу үшін 4 ммоль×2=8 ммоль КОН немесе осы ерітіндінің 80 мл жұмсалады.
№6. Ыдыста А жай затының 0,18г үлгісін концентрлі күкірт қышқылының артық мөлшерімен қыздырады. Реакцияның газтәрізді өнімдерін кальций гидроксидінің артық мөлшері арқылы өткізген кезде 5,1 г тұнба түзіледі. А затын анықтаңыздар және жауабыңызды сәйкес реакция теңдеулері және есептеулермен дәлелдеңіздер.
Шешуі: Ізбес суымен тұнбаны концентрлі күкірт қышқылының активтілігі аз металдарға немесе бейметалдарға әсерінің нәтижесінде бөлінетін күкірт (IV)оксиді түзуі мүмкін:
Ca(OH)2+SO2=CaSO3 + H2O;
Активті металдармен концентрлі күкірт қышқылы әрекеттескен кезде күкіртсутек бөлінуі мүмкін, бірақ × x(CaSO3)=5,1/120=0,0425 моль.

40

Бір валентті металл үшін реакция теңдеуі:


2A+2H2SO4=A2SO4+SO2 +2H2O.
Осы теңдеуден А металының молярлы массасын есептейік: 0,18/(0,0425×2)=2,12 г/моль. Екі-, үш-, төртвалентті металдар үшін сәйкесінше алынған мәліметтер: 4,24,6,36,8,48г/моль.
Осы молярлық массаларға сәйкес металдар жоқ, яғни А-бейметалл. Оның күкірт қышқылымен тотығу реакциясының өнімі-ізбес суымен тұнба түзетін газ. А заты- күкірт немесе көміртек болуы мүмкін:
Күкірт үшін реакция теңдеуі:

S+2H2SO4=3SO2+2H2O;


x(S)=0,18/32=0.056моль;


x(SO2)=0,056×3=0,0168 моль;

m(CaSO3)=0,0168×120=2,04г, бұл 5,1г кем.


Көміртек үшін реакция теңдеуі:


C+2H2SO4=CO2+SO2+2H2O;


x(CaCO3)=0,015×100=1,5г;


x(CaSO3)=x(SO2)=0,03 моль;


m(CaSO3)=0,03×120=3,06г.


Тұнбалардың жалпы массасы: 1,5+3,6= 5,1г. Бұл есеп шартына сәйкес.


Сонымен, А заты-көміртек.


№7. Ақ кристалды Х заты келесі қасиеттерге ие:


1)Бунзен шамының жалынын қаныққан сары түске бояйды;

2)Х затының сулы ерітіндісі бейтарап және сол ерітіндіге күкіртті қышқылын (SO2 ерітіндісі) тамшылатып қосса, онда қара-қоңыр түсті,күкіртті қышқылдың артық мөлшерінен түссізденетін А ерітіндісі түзіледі;


3)Егер түссізденген ерітінді (2 пункте алынған) азот қышқылымен қышқылдап, AgNO3 ерітіндісін қосса, натрий цианидінің NaCN немесе натрий тиосульфатының Na2S2O3 ерітінділерінде еритін, бірақ аммиактың сулы ерітінділерінде ерімейтін сары тұнба түседі;


1) Күкірт қышқылымен қышқылдандырылған NaI ерітіндісін Х затының сулы ерітіндісіне қосқан кезде А затының дәл сол қара-қоңыр ерітіндісі түзіледі және ол күкіртті қышқыл немесе Na2S2O5 әсерінен түссізденеді;


41
2)0,1 г Х заты бар сулы ерітіндіге 0,5г калий йодиді KI мен сұйылтылған күкірт қышқылының бірнеше миллилитрін қосады. түзілген қара-қоңыр ерітіндіні толық түссіздендіру үшін 0,1 M Na2S2O3 ерітіндісінің 37,40 мл қажет болды


A)Х затының құрамына қандай элементтер кіреді? Жауабыңызды дәлелдеңіз.
Б) 1-4 пунктерде реакция нәтижесінде қандай өнімдер түзіледі?
В) Барлық реакция теңдеулерін жазыңыздар (2-4 пунктерде айтылған реакция теңдеулері);
Г) 5 пункте көрсетілген сандық мәліметтерді қолдана отырып, Х затының формуласын анықтаңыздар.
Шешуі: А) Х кристалды затының құрамында Na( Бунзен шамындағы сары жалын-қосылыстың құрамында натрийдің бар екендігінің дәлелі) және І(натрий цианидінің NaCN немесе натрий тиосульфатының Na2S2O3 ерітінділерінде еритін тұнба-AgI ) бар. Құрамындатек натрий мен йоды бар Х заты натрий йодиді болуы мүмкін емес, себебі ол 2,4 және 5 тәжірибелерге сай келмейді. мүмкін Х затының құрамында оттегі бар және оның формуласы NaIO4(тұрақты тұздарға NaIO3, NaIO4 жатады; олар гидролизге ұшырайды және ерітінділері бейтарап).
Б) X затымен (NaIO4) реакция жүру сызбанұсқасы:
2) 2NaIO4+SO2+H2O Na2SO4+I2+H2SO4;
I2+SO2+2H2O=H2SO4+2HI;
3)HI+AgNO3 AgI + HNO3;
AgI+2NaCN=Na[Ag(CN)2]+NaI;
AgI+2Na2S2O3=Na3[Ag(S2O3)2]+NaI;
4)NaIO4+NaI+H2SO4 Na2SO4+I2+H2O;
I2+SO2+2H2O=H2SO4+2HI;
I2+2Na2S2O3=Na2S4O6+2NaI.
B) және Г) Есеп шартында қандай зат туралы сөз қозғалғандығын табу үшін, IO3- және IO4- иондары қатысатын реакция теңдеулерін жазайық:
2) 2IO3-+5SO2+4H2O=I2+5SO42-+8H+
2IO4-+7SO2+6H2O=I2+7SO42-+12H+
I2+SO2+2H2O=SO42-+2I-+4H+
3)I-+Ag+=AgI
AgI+2CN-=[ Ag(CN)2]-+I- 42
AgI+2S2O32-=[Ag(S2O3)2]3-+I-
4)IO3-+I-+6H+=3I2+3H2O (1)
IO4-+I-+8H+=3I2+4H2O (2)
I2+2S2O32-=S4O62-+2I- (2a)
Концентрациясы 0,1 М Na2S2O3 ерітіндісінің 37,4 мл көлеміндегі натрий— тиосульфатының Na2S2O3 моль саны:
x1=0,1×0,0374=3,74×10-3(моль Na2S2O3).
0,1 г Х затына 3,7410-3 моль S2O32- келеді.
Бірінші болжам: Х заты - NaIO3(M=198г/моль).
Тәжірибеге 0,1/1985×10-4 моль алынады.
5×10-4моль NaIO3—3,7410-3моль S2O32- сәйкес келсе,
1 моль NaIO3 — 7,48 моль S2O32- сәйкес келеді. Бұл (1) және (2a) химиялық реакция теңдеулерімен сәйкес келмейді.
Екінші болжам: Х заты —NaIO4(M=214г/моль).
Калий йодидімен химиялық реакцияға 0,1/214=4,67×10-4 моль NaIO4 қатысады.
4,67×10-4 моль NaIO4—3,7410-3моль S2O32-
1 моль NaIO4—8 моль S2O32- сәйкес келеді, ол (2) және (2a) теңдеулерін қанағаттандырады. Яғни, белгісіз зат— NaIO4.
2 жолы:
NaIOy тұзының (M=150+16у) натрий йодидімен қышқыл ортада өтетін реакциясы:
NaIOy+(2у—1)NaI+уH2SO4 yNa2SO4+yI2+yH2O; (3)
NaIOy затының толық тотықсыздануын қамтамасыз ету үшін KI(0,5г) артығымен алынған. Бөлінген йодты натрий тиосульфатымен Na2S2O3 титрлейді.
I2+2Na2S2O3=Na2S4O6+2NaI. (4)
Титрлеуге 0,1 M Na2S2O3 ерітіндісінің 37,4 мл жұмсалады. Яғни, x1=0,1×0,0374=3,74×10-3(моль Na2S2O3 )
(4) теңдеу бойынша натрий тиосульфатының Na2S2O3 осы мөлшерімен әрекеттеседі: х2=0,5×3,74×10-3=1,8710-3(моль I2)
43
(3)реакция теңдеуі юойынша:
х3=0,1/(150+16y)моль NaIOy тұзы бөлінеді.
х4=y×x3=0,1y/(150+16y)=1,87×10-3(моль Na2S2O3) (5)
осы (5) теңдеуден у=4;x= NaIO4.
№8. А және В жай заттары өзара реакцияласып, С затын түзеді және А мен В ауада жана отырып, сәйкесінше D және Е заттарын түзеді. Жану өнімдері өзара әрекеттеседі және судың қатысында D және Е заттары әрекеттескен кезде тек қана Ғ заты алынады. Осы Ғ заты С затын тотықтыру арқылы да алынады. Есеп шартына жауап беретін А және В заттарын анықтаңыздар.
Шешуі: Жай заттардан(A)—металдардан-Li,Be,Mg,Ca шарттарға жауап береді(Na,K,Sr,Ba жанған кезде пероксидтерді түзеді).
Жай заттардан (B)—бейметалдардан – төмендегілер есеп шартына жауап бермейді:
а)күкірт, себебі SO2 (E заты) металл оксидімен (D заты ) әрекеттескен кезде сульфит (F заты) түзіледі, ал сульфидті тотықтырған кезде (C заты ) сульфат түзіледі;
b)азот пен көміртек, себебі нитрид пен нитратта, карбид пен карбонатта металл мен азоттың, көміртек пен металдың қатынастары әр түрлі. Бейметалдардан, мысалға, фосфор сәйкес келеді. Онда есеп шартында айтылған айналымдар келесі теңдеулермен жазылады:
3Li(A)+P(B)=Li3P(C);
4Li+O2=2Li2O(D);
4P+5O2=2P2O5(E);
3Li2O+P2O5=2Li3PO4;
Li3P+2O2=Li3PO4(F).
№9. Жай зат болып табылатын А газы катализатор қатысында сутегімен әрекеттесіп, В затын түзеді. В заты бірнеше сатыда қышқылдық қасиетке ие, түссіз С сұйықтығына айналдыруға болады. В затының артық мөлшері мен С сұйықтығы өзара әрекеттескен кезде қатты, ақ D заты түзіледі және соңғысын қыздырған кезде (~1500C) E газын бөле отырып ыдырайды. Б заты мен металдық натрий әрекеттескен кезде бөлінген өнім—Ғ заты және Е газы әректтесіп, құрамында 64,6 % азоты бар, суда жақсы еритін G тұзын түзеді. Осы заттарды анықтаңыздар және реакция теңдеулерін жазыңыздар.
Шешуі: Заттар: A-N2, B-NH3, C-HNO3, D-NH4NO3, E-N2O, F-NaNH2, G-NaN3.
Реакция теңдеулері:
N2+3H2 2NH3(катализаторлар қатысында);
4NH3+5O2=4NO+6H2O; 44
2NO+O2=2NO2;
4NO2+O2+2H2O=4HNO3;
NH3+HNO3=NH4NO3;
NH4NO3=N2O+2H2O( температура әсерінен);
2Na+2NH3=2NaNH2+H2;
NaNH2+N2O=NaN3+H2O.
Натрий азидіндегі азоттың массаслық үлесі NaN3
 (N)=14*3/(14*3+23)=0,646 немесе 64,6%, бұл есеп шартына сәйкес.
№10. Қатты қыздырылған А затының үстінен су буларының артық мөлшеріш өткізген кезде 4г В заты мен 1,235л С газы бөлінеді. Газ көлемі 20 мен 740мм.сын.бағ. кезінде өлшенген. А затының бастапқы үлгісінің сұйылтылған судағы ерітіндісі 1,235 л С газын жұта алады және 8,4г D заты түзіледі. Түзілген ерітіндіні қайнап жатқан су моншасында буландырған кезде А затының бастапқы, бірінші реакцияға алынған мөлшері түзіледі. А- D заттарын атаңыздар және реакция теңдеулерін жазыңыздар.
Шешуі: Газ көлемін қалыпты жағдайға келтірейік:
V0=p1V1T0/T1p0=740×11,236×273/(293×760)=1,12(л).
Газ көлемі 0,05 мольге тең. Онда 1 моль газбен қатар А затынан 4/0,05 =80г еритін қатты өнім түзіледі. А затының 1 моль газды сіңіруі 8,4×22,4/1,235=168г D затын береді.
A+H2O B+C ;
A+C=D;
D A(температура қатысында).
Массалар айырмасы 168-80=88 г – С газының екі моліне сәйкес келеді. Су- В затының құрамына кіреді. Онда 1 моль С газы -44 г, бұл CO2. A заты – көмір қышқылының орта тұзы, себебі ол көмірқышқыл газын 1:1 қатынаста сіңіре алады. Орта тұздың бір молі 2 моль сілтіге немесе 80г сәйкес, ол – NaOH.
Барлық заттар анықталған: A-Na2CO3, B- NaOH, C-CO2, D- NaHCO3.
Реакция теңдеулері:
Na2CO3+H2O(арт.) 2 NaOH+CO2 (500); (1)
Na2CO3+ CO2+ H2O=2NaHCO3; (2)
2NaHCO3 Na2CO3+ CO2 + H2O (100) (3)

45
Соңғы екі реакцияның қайтымды жүретіндігі белгілі, ал бірінші реакция көп жағдайда кері бағытта жазылады. Реакция шарттарын есте ұстау қажет- қақтау кезіндегі су буларының артық мөлшері. Бұл жағдайда CO2 реакция аймағынан алынып отырады және процесс аяғына дейін жүреді (1).


№11. Құрамында сутегісі бар бинарлы, тұзтәрізді заттың Х элементінің хлоридімен (XCl3) реакциясының нәтижесінде А газы түзіледі. Осы газ ұшақ отыны ретінде қолданылады. Ол бромды суды түссіздендіреді және оны буландырған кезде тек бір ғана құрғақ В – маңызды дәрілік заты түзіледі. В затының салыстырмалы молекулалық массасы 62. Буландырған кезде алынған конденсат- күміс тұздарымен тұнба беретін тағы да бір қосылыс. Тұнбаның құрамындағы күмістің массалық үлесі 57,45%. Осы заттарды анықтаңыздар. А қосылысымен сандық құрамы бірдей қосылыстар бар ма? Бромды сумен реакциясының өнімдер қоспасының құрамы бромның концентрациясына тәуелді болады ма? А қосылысының тығыздығы 1,25г/л .
Шешуі: берілген мәліметтер арқылы бор гидроксидінің массасын есептейміз: М = 1,25×22,4=28г/моль, яғни ол диборанның формуласына сәйкес келеді- B2H6. Енді В қосылысын анықтайық. Оның салыстырмалы молекулалық массасы 62 ғана болғандықтан, оның құрамында бром жоқ. Ол боранның сулы ерітіндісінен түзілгендіктен, оның сапалық құрамын болжай аламыз: бор, оттегі, сутек.Медицинада қолданылатындықтан ол-бор қышқылы H3BO3(M=62г/моль).
Тұнба – күміс бромиді болса, онда конденсатта бромның диборанға әсерінің нәтижесінде түзілген бромсутек болғаны.
Реакция теңдеулері:
6MH+2BCl= B2H6+6MCl;
B2H6+6Br2+6H2O=2H3BO3+12HBr;
AgNO3+HBr=AgBr+HNO3.
B2H6-дан басқа бордың басқа да гидридтері болуы мүмкін, мысалы: B4H10. Бромды судың концентрациясы аз болған кезде басқа да реакциялар жүруі мүмкін:
B2H6+6 H2O=2H3BO3+H2.

46
№12. Х тұзының құрамына үш элемент кіреді және сол элементтердің бірі-оттегі және оның қосылыстағы массалық үлесі 25%. Сонымен қосылыс құрамына кіретін тағы да екі элементтің молярлық қатынасы 1:1. Тұз – жасыл түсті және ол суда ерімейді. Х затын концентрлі тұз қышқылымен өңдеген кезде өткір иістім Y газы және бір ерітіндінің түзілуіне әкеледі. Осы ерітіндіге сілті құйған кезде тотықтырғыштар әсерінен қараятын, ақ тұнбаның түзілуіне әкеледі.Егер хлорда Х заты ерігеннен кейінгі ерітіндіге күкірт қышқылымен әсер еткен кезде ақ тұнба түзіледі. Осы аталған заттарды анықтаңыздар және реакция теңдеулерін жазыңыздар.


Шешуі: Осы есепті шешудің бірнеше жолы бар. Ең алдымен тұздың формуласын BCOn деп белгілейік. Есеп шарты бойынша  (O)=0,25, сол себепті 16n=0,25(M(B+C)=16n). Кейін тұздың құрамына суда аз немесе мүлдем ерімейтін сульфат болуы мүмкін (Ba, Sr, Pb). n=4 болған кезде В және С элементтерінің молярлық массаларының қосындысы-192. Егер элементтердің бірін барий деп алсақ, онда екінші элементтің молярлық массасы 55, бұл-марганец. Х тұзы – BaMnO4.
Басынан бастап, Х тұзының құрамында тотықтырғыш тұз қышқылын хлорға дейін тотықтыра алатын элементтің бар екен деп ойлауға болады. Және де егер манганаттар жасыл түсті болатындығын ескерсек, онда оттегінің массалық үлесі екінші белгісіз элемент- барий екендігін, стронций ( қорғасын PbCl2 тұнбасын беруші еді) емес екендігін анықтау үшін ғанаи қажет болар еді. Бірақ бұл кезде өткір иісті газ бөліну мүмкіндігі алмасу (мысалы SO2) реакциясының салдарынан жойылушы еді. Х тұзы мен тұз қышқылының әрекеттесу жолын, одан кейінгі күкірт қышқылымен де әрекеттесуін ескермей,оттегінің массалық үлесі 25% болатын, элементтерінің және осы мәндердегі элементтер – барий мен марганец.
BaMnO4+8HCl=BaCl2+MnCl2+4H2O;
Mn2++2OH-=Mn(OH)2;
Mn(OH)2+NaOCl=H2MnO3(MnO2×H2O)+NaCl;
Ba2++SO42-=BaSO4.
№13. Массасы 2,713 г болатын А заты массасы 6,872г болатын В ерітіндісінің әрекеттесуі нәтижесінде тек жалғыз ғана, массасы 9,585 г болатын кристалдық В заты түзіледі. С затын қатты қақтау кезінде массасы 2,713 болатын А затын, су және екі газ қоспасы түзіледі және судың массасы 4,2г болады. С затының формуласын анықтаңыздар (A-суда ерімейтін зат). Шешімнің бірмәнділігін негіздеңіз.
47
Шешуі: Ең алдымен есеп шартын талқылайық. А заты мен В ерітіндісінің әрекеттесу нәтижесінде тек жалғыз ғана С өнімі түзілуі мүмкін бе? Ал су қайда кетеді? Су А затымен әрекеттесуі мүмкін, әйтпесе С кристаллогидрат болып табылады. Есеп шартының бір бөлігін көптеген заттар қанағаттандырады, мысалы оксидтер: CaO+H2O+xCa(OH)2=(x+1)Ca(OH)2. Бірақ бұндай оксидтердің өздері сумен әрекеттеседі, бұл есеп шартына сай келмейді. Сондай-ақ А заты гидроксид емес екендігін де оңай дәлелдеуге болады. Бір ерекшелігі: С заты ыдырағаннан кейінгі түзілген А затының массасы бастапқы А затының массасына тең. Сол себепті тұздардың қышқылдармен және негіздермен қышқылдық және негіздік тұздарды түзетін реакцияларын ескермеуге болады. Тағы да бір нұсқа: металл оксиді қышқыл ерітіндісімен әрекеттеседі және реакция нәтижесінде тұздың кристаллогидраты түзіледі және осы кристаллогидрат қатты қыздырған кезде бастапқы оксидті түзеді. Енді тек қандай оксид алынғандығын табу керек. Бізге С затын қақтаған кездегі бөлінген судың массасы белгілі болғандықтан А және В әрекеттескен кездегі массасын есептеуге болады. В ерітіндісіндегі судың массасы 3,6 г, яғни Вт мен массасы 2,713 г А заты әрекеттескен кезде 0,6 г H2O түзіледі.
1 моль H2O-81,4 г А затынан түзіледі. Егер оксидтегі металл екі валентті болса, оныңатомдық массасы 65. (1 және 3 валенттіліктер үшін есеп шартын қанағаттандыратын мәнді жауап ала алмаймыз.) Сонымен, A-Zn. Эквиваленттер заңын қолдана отырып, қышқылдық эквивалентті массасын табуға болады және осы кезде 49 г/моль мәнін аламыз. Сонда В-H2SO4. Кейін түзілген ZnSO4 мен H2O массаларын салыстыра отырып, С заты- ZnSO4×7 H2O, яғни мырыш купоросы екендігін аламыз.
ZnO+ H2SO4+6H2O= ZnSO4×7 H2O.
№14. А затының түссіз сулы ерітіндісін әлсіз қыздыра отырып, В затының түссіз ерітіндісін құяды. Түзілген С затының ерітіндісі қышқыл орта береді және В затының ерітіндісін ары қарай құюды жалғастырған кезде белгілі бір түске ие болған D затының ерітіндісі түзіледі.Егер С затының ерітіндісіне В затының ерітіндісінің артық мөлшерін және оны салқында қосса, онда түстің қанықтылығы төмендейді, қыздырған кезде түс қанықтырақ болады. D затының ерітіндісін буландыру мүмкіндігі боялған булардың түзілуіне әкеледі. Жоғарыда аталған ерітінділердің бәрі күміс нитратымен тұнба береді. Осы заттары анықтаңыздар. Жауаптарыңызды негіздеңіздер. Реакция теңдеулерін жазыңыздар.

48
Шешуі: Есеп шарты бойынша барлық ерітінділер күміс нитратының ерітіндісімен тұнба береді. Ол галогенидтердің қасиеттеріне тән. D затының ерітіндісі боялған, оны буландыру мүмкін емес, себебі оның булары боялған. Осыдан, D – йод ерітіндісі екендігі табылады. С ерітіндісінің артық мөлшерін суықта қою- түстің қанықтылығы төмендейді, температураның жоғарылауы- түстің қанығуына әкеледі. Яғни, келесі тепе-теңдік орын алады:


KI+I2 KI3(суықта тура бағытта реакция жүрсе, жылыда-кері реакция жүреді).
Осыдан, С немесе В- калий йодидінің ерітіндісі болуы мүмкін; артық мөлшерде В ерітіндісі алынатындықтан, сол ерітіндінің құрамында калий йодиді бар.
С ерітіндісі тотықтырғыш. Ерітіндіден жай зат-йод бөлінеді. А ерітіндісіне В ерітіндісін құған кезде С ерітіндісі түзілетіндіктен, С заты-құрамында йоды бар тотықтырғыш.
С затының ерітіндісі қышқыл орта береді және әлсіз қыздыру нәтижесінде түзіледі. Осының бәрі А ерітіндісінің хлорлы су болу мүмкіндігі негіздейді.
Реакция теңдеулері.
3Cl2+KI+3H2O=KIO3+6HCl;
KIO3+5KI+6HCl=6KI+3I2+3H2.
№15. Бір жай зат пен металл оксидінің қатты стехиометриялық қоспасын құбырлы пешке орналастырып, 100 кезінде қатты фаза толығымен жойылғанша хлор жібереді. Хлордың артық мөлшерін бөліп алғаннан кейін қалған газдар қоспасында А, В және С заттары бар және қоспаның салыстырмалы тығыздығы 39,9. Қоспаны 600 дейін суытып, сутегі бойынша тығыздығы 43,9 болатын В және С газдарының қоспасы түзіледі. 25 дейін салқындатқан кезде сутегі бойынша тығыздығы 14 болатын, қалыпты жағдайда сілтімен әрекеттеспейтін қатты қалдық- С газы ғана қалады. Осы берілген температурада газ қоспаларының көлемдік құрамдарын (%) анықтаңыздар. Бастапқы қоспаның сандық және сапалы құрамдарын анықтаңыздар және реакция теңдеулерін жазыңыздар. Қандай жағдайларды және қалай С газы сілтімен әрекеттеседі?
Шешуі: Жалпы түрдегі реакция теңдеуі:
M2Ox+xC+xCl2=xCO+2VClx;
2MClxM2Cl2x.
Яғни, 1000 кезінде А, В және С заттарының қоспасы-бұл MClx, M2Cl2x, CO.
600 кезінде В және С заттарының қоспасы – бұл димер мен CO, сутегі бойынша салыстырмалы тығыздығы 43,9. 49
Қоспаның молекулярлық массасы
M=2×43,9=87,8 г/моль. Теңдеу бойынша 1 моль димерден Х моль СО түзіледі, сонда:
28Х/(1+X)+(2Ar(M)+71X)/(1+X)=87,8
Осыдан металдың салыстырмалы атомдық салмағы:
Ar(M)=43,9-5,6X
X мәндер бере отырып, X=3 болған кезде Ar(M)=27,1-алюминий екендігі анықталады. Газ қоспасының көлемдік үлесі бойынша құрамы: ц(CO)=3/4×100=75%, ц(Al2Cl6)=25%.
1000 кезіндегі газдар қоспасының құрамын анықтайық. Бұл жағдайда алюминий хлоридінің димері де, мономері де түзіледі және (5-6) моль газдар түзіледі. Реакция теңдеуін жазсақ:
Al2O3+3C+3Cl2=3CO+бAl2Cl6+(2-2б)AlCl3;
б-ны есептейік:
3×28/(5-б)+267/(5-б)+(2-2б)133,5/(5-б)=79,8 Осыдан
б=0,6.
Қоспа құрамы:(CO)=3/4,4×100=68,2%, (Al2Cl6)=13,6%, (AlCl3)=18,2%
Енді бастапқы қатты қоспаның құрамын анықтайық. Реакция теңдеуі: Al2O3+3C. Көміртектің массалық үлесі:
(C)=12×3/(212×3+102)×100%=26,1%, (Al2O3)=73,9%.
Реакция теңдеулері:
Al2O3+3C+3Cl2=3CO+2AlCl3;
Al2O3+3C+3Cl2=3CO+Al2Cl6;
CO+NaOHHCOONa(t,p).
№16. Жай А және Б заттары өзара әрекеттесіп газтәрізді В қосылысын түзеді. А және Б заты сияқты, олардың И қосылысы да табиғатта кең тараған Г газымен катализаторсыз, 1000 - ден төмен температурада әрекеттесіп Д, Е қосылыстарын немесе Д мен Е қоспасын түзеді. Басқа жағдайларда В мен Г әрекеттескенде Б және Е қосылыстарының, немесе Е және Ж қосылыстарының қоспасы түзілуі мүмкін. Сонымен қатар, Е және Ж қосылыстары өзара экзотермиялық реакцияға түсіп, жалғыз ғана 3 қосылысын түзеді. 3 қосылысы-өндірістік маңызы зор қосылыс және ол өте көп мөлшерде шығарылады. Сондай-ақ, Г және Д қосылыстарының қоспасынан белгілі бір жағдайда Ж қосылысын алуға болады. 50
1)А-З заттарын атап, реакция теңдеулерін жазыңыздар. Керек жерде айналу шарттарын жазыңыздар.
2)Неге А заты Жерде бос күйінде мүлде аз кездеседі?
Шешуі:
Реакция айналуларының сызбанұсқасын құрастырайық:
А+Б Б+ГД А+ГЕ Г+ДЖ
В+ГД+Е немесе Б+Е, немесе Е+Ж З
Есептің шартынан А,Б және Г заттары металл бола алмайтыны көрінеді, себебі В(А мен Б қосылыстарының реакция нәтижесі)газтәрізді қосылыс. В- екі бейметаллдың қосылысы болғандықтан, газтәрізді Г затымен әрекеттесіп, А және Б заттарының әрқайсысы беретін өнімді бере алады. Г элементі- электртерістілігі жоғары бейметалл, себебі ол А және Б заттарын да тотықтыра алады. Г бейметалы табиғатта кең тарағандықтан, ол тек оттек болуы мүмкін. Сонда Е-А элементінің оксиді, ао Д және Ж-Б элементінің оксидтері, және реакция теңдеуінен көрініп тұрғандай, Ж қосылысында Б элементінің тотығу дәрежесі жоғарырақ.
Егер бейметалл оксидтерінің өзара әрекеттесуі нәтижесінде өндірістік маңызы зор қосылысалынса, оксидтердің біреуі- су (бұл оксид Ж бола алмайды, себебі Б элементінің бірнеше оксиді бар, яғни бұл Е) болуы мүмкін. Сонда 3- белгілі бір қышқыл. Есеп шартын күкірт, азот, фосфор қышқылдары қанағаттандырады. Сол себепті Б заты- күкірт, азот немесе фосфор болуы мүмкін. Азот оттегімен 1000-ден төмен температурада әрекеттеспейді, ал фосфор оттекпен әрекеттескенде түзіле алмайтындықтан, күкірт қана қалады.
Сонымен: А- сутек; Б-күкірт; В-күкіртсутек; Г-оттек; Д-SO2; Е-H2O; Ж- SO3; З- H2SO4.
Реакция теңдеулері:
H2+S=H2S; 2H2+O2=2H2O; S+O2=SO2;
2H2S+2O2=2H2O+SO2 (қалыпты жағдайдағы жану);
2H2S+O2=2H2O+ S
(оттек жетіспеген кездегі жану немесе жану аймағын суытқан кезде)
2H2S+4O2=2H2O+2SO3 (катализатор, мысалы V2O5)
H2O+SO3=H2SO4; 2S+3O2=2SO3(катализатор, мысалы V2O5)

  1. Күкірт (ІV) оксидің күкірт қышқылынан алу үшін, мысалы, концентрлі күкірт қышқылын мыспен әрекеттестіру керек:

51
Cu+2H2SO4(конц)=CuSO4+SO2+2H2O
3)Сутек Жерде бос күйінде кездесе бермейтін себебі, ол оттегі бар атмосферада сақтала алмаған.
Бейорганикалық реакциялар тізбектерін немесе химиялық өзгерістер тізбектерін шешу.
1.Ашық тізбектер
H2 CaH2Ca(OH)2CaCO3Ca(HCO3)2
1)Ca+H2CaH2 500-700 
2) CaH2+2H2OCa(OH)2+2H2 
3) Ca(OH)2+ CO2 CaCO3+H2O 
4) CaCO3+ CO2+H2OCa(HCO3)2
H2 HClKNO3 O2 NO2
1) H2+Cl22HCl
2)2HCl(конц)+3KNO22КCl+2KCl+2KNO3+2NO+H2O
3)2KNO3==2KNO2+O2 400+520
4)N2+O22NO 2000,кат.Pt/MnO2
2NO+O22NO2 бөлме,өте жылд.
HNO3NO2KNO2KNO3P2O5
1)4HNO34NO2+2H2O+O2
2)2KOH(суық)+NO+NO22KNO2+2KNO2+H2O
3)2KNO2+2HNO32KNO3+NO2+NO+H2O
4)2KNO32KNO2+O2
5O2+4P(қызыл)P2O5 240-400 
Жабық тізбектерге арналған қиындатылған тапсырмалар
H2S  X1 X2X3Ca(HCO3)2
X1 – H2O;X2 - Ca(OH)2;X3 – CaCO3


CaOCl2X1X2X3HClO
X1-Cl2; X2 –HCl; X3 – Cl2


KNO X1X2x3AgBr
X1 – KBr; X2 – Br2;X3 – AlBr3 52
Қолданылған әдебиеттер:



  1. П.Н.Протасов, И.К.Цитович «Методика решения расчетных задач по химии», Москва, «Просвещение», 1988

  2. Г.П.Хомченко «Пособие по химии для поступающих в ВУЗы»,

Москва, Новая волна, 2012

  1. Г.П.Хомченко, И.Г.Хомченко «Сборник задач по химии для поступающих в ВУЗы» Москва, Новая волна, 2012

  2. А.Толеков, Қ.Бекішев «Химиялық формула табу есептері» Алматы:ААҚ «Өрлеу»2013

  3. «Химия есептері» Қ.Бекішев, Алматы, «Білім»2007

  4. Қ.Бекішев, Р.Рысқалиева, А.Солтанбекова, «Жалпы химия есептері мен жаттығулары» Алматы, «Қазақ университеті»2009

  5. Қ.Бекішев, Н.Досаханова, С.Сантаева «Химия:ҰБТ есептері» (2010-2011) Алматы, «Білім» 2013

  6. Ә.Е.Темірболатова, «Есептер мен жаттығулар жинағы» 8,9,10,11 класс, Алматы, «Мектеп» 2009

  7. А.Сағымбай, А.Тоқтасынов «Бейорганикалық реакциялар тізбектері» Алматы, АОМКДИ, 2009

10.С.Чуранов «Химические олимпиады в школе» Москва,
«Просвещение» 1982
11.Қ.Бекішев, «Аудандық, облыстық химиялық олимпиада
есептері», Алматы 2013
12.В.Дайнеко «Как научить школьников решать задачи по
химии» Москва, «Высшая школа» 1987
13. Н.Е.Кузьменко «500 задач по химии» Москва, «Образование»
2002
14. Х.Молдағалиев «Жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған
химия оқу құралы» Алматы ,1981


жүктеу/скачать 0,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12



©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет
Lessons
Curriculum vitae
Documents