Атты Халықаралық ғылыми-əдістемелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 2,56 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- М.ƏУЕЗОВТІҢ ТІЛДІК ТҰЛҒАСЫН АШУДАҒЫ ПОЭТИКАЛЫҚ ƏЛЕУЕТІНІҢ ӨЛШЕМДЕРІ Кушкимбаева А.С.
| Əдебиеттер тізімі:
1. Жусанбаева С. Көркем мəтін туралы. Абай институтының хабаршысы. № 2(8) 2011. 36 -38 б. 2. Попова Е. С. Текст и дискурс: дифференциация понятий // Молодой ученый. – 2014. – №6. – С. 641-643. 3. Бисималиева М.К. О понятиях «текст» и «дискурс» // Филологичесике науки. – 1999 - № 2 – 26-31 б. 4. Fiske S. (1980). Attention and weight in person perception: The impact of negative and extreme behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 38, 889-906.
Тілдік тұлға дегеніміз – ұлт тілі мен мəдениетінен толық ақпарат меңгерген тілдік – мə- дени құзірет иесі. Ол ұлттық, аймақтық, əлемдік мəдениет ақпаратын меңгеруіне байланы- сты деңгейлерден тұрады. Тілдік мəдениет құзірет иесі (сатылы деңгейіне сəйкес) ұлттық реңктегі тілдік белгілер мағынасын арнайы сараптама көмегінсіз жалпы мағынасын түсінуге қабілетті» [1,7]. А. Исламның осы берген анықтамасын Г. Мұратова былайша толықтыра- ды: «Өзі меңгерген ұлт тілі мен мəдениетін өзгеге таныта отырып, тілді тұтынушы ретінде əрі тілді жасаушы ретінде, тұтастай алғанда тіл тарихына (синхронды, диахронды күйіне), тілдің дамуына қандай үлес қосқанын айқындау мəселесі – Тілдік тұлға мəртебесін одан əрі бекіте түсетін немесе оның тағы бір қырын, яғни толыққанды Тілдік тұлға болмысын ашатын ұстаным болуға тиіс» [2]. Олай болса, М. Əуезовтің тілдік тұлға ретінде тыңдаушысына «сөз
аузына «мəні терең, бояуы қанық» сөз сала алуы, өзіндік дүниетанымы кең, ұлттық өреден адамзаттық ауқымға көтеріле білгені, тілдің дамуына орасан үлес қосуы, шығармалары күні
180 бүгінге дейін ұлт кəдесіне жарай алғаны оның шын мəнісінде Тілдік тұлға феноменіне айна- ла алғанын дəлелдейді. Əуезовтің даралық стилі жан-жақты қарастырылуда. Бірақ жазушының драмалық туын- дылары таза тілдік бағытта əлі қарастырылмай келеді. Осы ретте, В.В.Виноградовтың: «Сти- листика филология ғылымдарына қатысына қарай: əдеби стилистика жəне лингвистикалық стилистика деп бөлінуі тиіс» [4],-деген пікірін ұстану қажет. Себебі, көркем əдебиеттің зерт- теу объектісі - адам, ал лингвистиканың зерттеу нысаны - көркем сөз мəдениеті. М. Əуезов ауыз əдебиетінің асыл нұсқаларын өңдеп, қазіргі өскелең өмір талабына сай əдебиеттің қа- жетіне пайдалану үлгісін өзінің жазушылық тəжірибесімен көрсетті. «Еңлік–Кебек», «Ай- ман–Шолпан», «Қара қыпшақ Қобыланды» пьесалары соның куəсі. Қазақ топырағында дра- матургиялық дəстүрінің жоқтығына қарамай, басқа елдер əдебиетінен үйрене отырып, жанр шарттарына толық сай келетін «Еңлік - Кебек» трагедиясын жасай білді. Драма заңдылықта- рын жете меңгергенін танытты, оның ірге тасын қалады. М. Əуезовтің шығармашылығына шолу жасай отырып, оның өзіндік қолтаңбасының шығармашылық мəнмəтінін анықтаймыз: - М.Əуезов драмаларының тіліне нақтылық пен түсініктілік тəн; - драмалық кейіпкерлер шындық өмірден алынған, қазақ халқы өмірінің сан алуан қы- рлары үлкен шеберлікпен көрсетілген; - өмірдің терең қабаттарын қопарып, типтік жағдайлардағы характерлерді дəл тауып, олардың өзара қақтығысынан туған үлкен тартыстар шынайы көрсетілген; - сан алуан образдар галереясының өздеріне ғана тəн, айрықша сөздік сипаттамала- рымен кейіптелген; - қазақ тілінің негізгі сөздік қорын жеріне жеткізе пайдаланады. Мақал-мəтелдерді, ай- шықты сөздерді, фразаларды бағзы күйінде ала салмай, оларды өз мақсатына орай жаңғыр- тып, жайнатып, қайтадан құйып шығарады; - қазақтың ежелгі əдебиетіндегі драматургияға жақын үлгілерді (айтыс, беташар, жар- жар, шешендік дауды) жаңашылдықпен пайдалана біледі; - таңдап алынған сөздер (концептосфера) арқылы дүниенің тілдік бейнесін, тілдік тұлғаның образды ойлауын білдірудің жолын (Ф. Де Соссюр) қарастырды. Тілдік тұлғаның биологиялық тектік белгісіне келетін болсақ, Ахмет Əуезовтің естелі- гіне сүйенеміз: «Əбдіқожаның жалғыз ұлы Бердіқожа – ескіше көп оқыған, ата-баба жолын қуып, Қаратау атырабындағы елдің сыйлы адамы болған. Өзі тілді, шешен, өжет кісі болған екен... Атам Əуездің сөзін, айтқан ақылын Абай үнемі тыңдап, қоштап отыратын. «Үлкен қожа», «Əуке аға» деп, əр жерде-ақ өз ойын ашық айтып, атаммен сөйлесіп отыратын. Ақын- ның 1896 жылы жазған «Разаққа» деген өлеңін еске алайықшы. «Мына үйде отыр Разақ, Мəні – жайын айтар ма екен, Шақырып алып сұрасақ, Үлкен қожа – ортан қол, Өзге қожа – шынашақ...» Міне, бұл өлеңнен Абайдың атам Əуезге деген құштар ойын білеміз» [3, 4]. Міне, осы естеліктен Мұхтардың биологиялық – тектік белгісі Тілдік тұлға- ның құнарлы жерде өсіп – өнгенін дəлелдейді. Мұхтардың тілдік тұлғасының қалыптасуына оның сөз қадірін білетін ортада туып–өскені əсер етеді. жүктеу/скачать 2,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|