Атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары

ОРЫС ТІЛІН ШЕТ ТІЛІ РЕТІНДЕ ОҚЫТУДА ШЕТЕЛДІК ТЫҢДАУШЫЛАРДЫҢ РЕЦЕПТИВТІ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Якубаева К.С., Ешимов М.П.

Орыс тілін шет тілі ретінде оқытудың заманауи әдістемесінің ерекшелігі –студенттердің басқа адамдармен қарым-қатынас процесінде туындайтын қажеттіліктерін барынша ескеруге деген ұмтылыс. Бұл жағдай сөйлеу дағдылары мен біліктілігін қалыптастыруға бағытталған коммуникативті тапсырмаларды тұжырымдау кезінде ескерілуі керек. Бұл жағдайда сөйлеу әрекетінің психологиялық ерекшеліктері де, олардың нақты қарым-қатынаста жұмыс істеу ерекшеліктері де, игеруге жататын тілдік және сөйлеу материалының ерекшелігі де ескері- леді.

1. 
   мәтіннің ақпараттық қанықтылығы; 2) мәтіннің композициялық-логикалық құрылымы;
   

• 
  ситуациялық-контекстік ақпарат негізінде сөйлеу хабарламасының тақырыбы мен маз- мұнын болжау;
  
• 
  сөйлеу хабарламасының тақырыбын түсіну;
  
• 
  сөйлеу хабарламасын семантикалық бөліктерге бөлу;
  
• 
  презентацияның жалпы логикалық жоспарын түсіну, яғни хабарламаның семантикалық бөліктері арасында логикалық қатынастар орнату;
  
• 
  хабарламаның жалпы мазмұнын да, егжей-тегжейін де түсіну;
  
• 
  эмоционалды-бағалау қатынастарын және жалпы хабарламаның эмоционалды көңіл- күйін түсіну;
  
• 
  хабарламаның ішкі мәтініне ену, оның мазмұнын түсіндіру;
  
• 
  бейтаныс тілдік бірліктер мен түсініксіз жерлерге қарамастан хабарламаның негізгі маз- мұнын түсіну;
  
• 
  жаңа ақпаратты белгілі ақпараттан бөлу;
  
• 
  хабарлама авторының жалпы мағынасын, негізгі ойы мен идеясын анықтау;
  
• 
  тыңдалған немесе оқылған хабарлама негізінде қорытынды жасау;
  
• 
  тыңдалған немесе оқылған хабарламаға баға беру. Аталған дағдыларды қалыптастыру үшін студенттерге келесі коммуникативті тапсырмалар ұсынылуы мүмкін:
  
• 
  кіріспені тыңдау/оқу (жағдайдың сипаттамасы) және әңгіменің (диалогтың) ықтимал тақырыбы (мазмұны) туралы болжам жасау;
  
• 
  әңгіменің иллюстрацияларымен танысып, оның тақырыбын (мазмұнын) анықтауға тырысыңыз;
  
• 
  бірқатар сөйлеу клишелерін тыңдау/оқу және оларды қолдануға болатын жағдайларды сипаттау;
  
• 
  оқиғаның басталуын тыңдау/оқу (диалогтың бастапқы сызығы) және олардың жалғасын ойлап табу;
  
• 
  оқиғаның атын, жоспарын, сұрақтарын, кілт сөздері мен сөз тіркестерін тыңдау/оқу және хабарламада не туралы болатынын айту;
  
• 
  әңгімені/диалогты тыңдау/оқу және ұсынылған иллюстрациялардың ішінен оның тақырыбын дәл көрсететін суреттерді таңдау;
  
• 
  екі әңгіме/диалогты тыңдау/оқу және олардың тақырыптарының сәйкестігін немесе айырмашылығын анықтау;
  
• 
  әңгімені/диалогты тыңдау/оқу және ұсынылғандардың ішінен оның тақырыбын дәл көрсететін тақырыпты таңдау;
  
• 
  әңгімені/диалогты өз тақырыбын көрсете отырып, өз бетінше атау;
  
• 
  хабарламаны тыңдау/оқу және ұсынылған жоспарға сүйене отырып, семантикалық бөліктердің шекараларын анықтау;
  
• 
  просодикалық/графикалық және синтаксистік белгілерге сүйене отырып, хабарламаны семантикалық бөліктерге бөлу;
  
• 
  иллюстрацияларды логикалық ретпен тыңдалған/оқылған хабарламаға орналастыру;
  
• 
  презентация логикасына сәйкес тыңдалған/оқылған хабарламаның жоспарына түзетулер енгізу;
  
• 
  фактілерді/оқиғаларды олар тыңдалған/оқылған хабарламада болған ретпен топтастыру;
  
• 
  осы қосымша ақпарат орналастырылуы мүмкін тыңдалған/оқылған хабарламадан орын табыңыз;
  
• 
  хабарламаның екі нұсқасын тыңдау/оқу және екінші нұсқада не қосылғанын/өзгергенін айту;
  
• 
  сөйлемдерді тыңдау/оқу және олардың қайсысы хабарламаның мазмұнына сәйкес келетінін айту;
  
• 
  хабарламаларды тыңдау/оқу және хабарламаның жалпы мазмұнына да, егжей-тегжейіне де қатысты сұрақтарға жауап беру (алдымен ұсынылған бірқатар жауаптардан дұрыс жауап- тарды таңдап, содан кейін сұрақтарға өз бетінше жауап беру);
  
• 
  оқиғаны тыңдау/оқу және мәтін кейіпкерлері арасындағы қарым-қатынастың сипатын анықтау, тиісті фактілерді келтіру; автордың оқиға кейіпкерлеріне, сипатталған оқиғаларға, хабарламада қозғалған мәселелер бойынша оның көзқарасына қатынасын көрсететін факті- лерді келтіру; хабарламаның жалпы эмоционалды көңіл-күйін анықтау (әзіл, ирониялық, байсалды);
  
• 
  мәтінді тыңдау/оқу және қандай белгілі оқиға/тұлға туралы айту (мәтіндегі оқиғалар мен адамдардың есімдері аталмайды); кейіпкерлердің іс-әрекеттері мен олардың сөздері арасын- дағы сәйкессіздіктерді анықтау; хабарламадағы жеке орындарға түсініктеме беру, ішкі мәтін- ді ашу;
  
• 
  зерттелмеген, көп мағыналы, аралас сөздерді қамтитын хабарламаны тыңдау/оқу және оның мазмұны бойынша сұрақтарға тілдік болжамды, контекст пен жағдайға сүйенуді, ық- тималды болжауды қолдана отырып жауап беру;
  
• 
  хабарламаны бөліктер бойынша тыңдау/оқу және әрбір келесі бөлімде қандай жаңа ақ- парат бар екенін айту;
  
• 
  хабарламаны тыңдау/оқу және бұрын басқа көздерден не белгілі болғанын және осы хабарламадан не белгілі болғанын айту;
  
• 
  хабарламаны тыңдау/оқу және автордың негізгі ойы ашылатын орынды көрсету; ұсы- нылғандардың ішінен хабарламаның жалпы мағынасының ең сәтті тұжырымын таңдау; хабарлама авторының жалпы мағынасын, негізгі идеясын, идеясын өз бетінше тұжырымдау: хабарламаның ұсынылған атауымен келісу немесе келіспеушілік білдіру, оның жалпы ма- ғынасын, негізгі идеясын көрсете отырып, басқа атау ойлап табу;
  
• 
  тыңдалған/оқылған хабарлама негізінде қорытындылармен танысу, олармен келісу немесе мәтін ақпаратын пайдалана отырып, оларды жоққа шығару; хабарламада баяндалған фактілерді қорытындылау, қорытындыны тұжырымдау;
  
• 
  хабарламаны тыңдау/оқу және оқиға кейіпкерлеріне, олардың іс-әрекеттеріне, хабарла- мада сипатталған оқиғаларға өз көзқарастарын білдіру; хабарламада қозғалған мәселелер бойынша өз пікірін білдіру; хабарламаға жалпы баға беру (ұнады, маңызды, қызықты, ерек- ше болып көрінді және т. б.); байланысты тағы не білгім келетінін айту хабарламада баян- далған тақырыппен, мазмұнмен, жеке фактілермен.