Атты І халықаралық конференция ЕҢбектері
жүктеу/скачать 8,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Болатбек М. (1)
| М
е к т е п т е p М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р М е к т е п т е р 308 М е к т е п т е р м е к т е п т е р Сурет 1. Түбір мен қосымшаны іздеу алгоритмі. Суреттен көріп тұрғанымыздай, алдымен деректер базасынан «мектептер» сөзіне іздеу жүргізіледі. Деректер базасында аталған сөз болмағандықтан іздеу жұмысы әрі қарай жалғасады. Келесі қадамда деректер базасынан «мектепте» деген түбір мен «р» қосымшасына іздеу жүргізіледі. Деректер базасында «р» қосымшасы болғанымен, «мектепте» деген түбір жоқ, сол себепті іздеу жұмысы тағы да жалғасады. Осылайша түбір сөздер мен қосымшалар кестесінен қажетті әрі сәйкес нұсқа табылған жағдайда («мектеп» түбірі мен «тер» қосымшасы) іздеу жұмысы тоқтатылады. Түбір сөз – мектеп, зат есімдер кестесінде орналасқан (2-сурет): Сурет 2. Деректер базасынан табылған сөз түбірі. Ал «тер» жалғауы қосымшалар кестесінде орналасқан (3-сурет): Сурет 3. Деректер базасынан табылған сөз қосымшасы. Іздеу жұмысы тоқтатылғаннан кейін сөз түбірі мен қосымшасының атрибуттары анықталады. Зат есімдер кестесінде rod, koptik, skl атрибуттары бар. Rod атрибуты сөз аудармасының орыс тіліндегі қай «родқа» тиістілігін анықтау үшін тағайындалды (0 - сөз аудармасы үш «родқа» да тиісті емес, 1- сөз аудармасы «мужской родқа» тиісті, 2 – сөз аудармасы «женский родқа», 3 – сөз аудармасы «средний родқа» тиісті). Koptik атрибуты көптік формасы ережеге бағынбайтын, ерекше жағдайлы сөздерге арналған. Егер сөздің орыс тіліндегі аудармасы көптік формасын қабылдау барысында ережеге бағынбайтын болса, оның дұрыс көптік формасын аталған бағанға орналастырдық (мысалы, адамдар – ереже бойынша человеки болуы тиіс, бұл дұрыс болмағандықтан, сөздің көпше түрі люди сөзін 309 енгіздік. Ережеге сәйкес көпше түрге енетін сөздердің аталған атрибуты 0 мәнін қабылдайды. Сөз қосымшасының атрибуттарын сипаттайтын болсақ, суреттен көріп тұрғанымыздай, бұл кесте жазбаларына s_e, koptik, taueldik, jiktik, septik және shak атрибуттары тағайындалған. Олардың мәндерін төмендегі кестеден көруге болады (1-кесте): Кесте 1. Сөз қосымшасының атрибуттары. Атрибут S_e koptik jiktik taueldik Shak septik 0 - Көптік жалғауы жалғанбай- ды Жіктік жалғауы жалғанбай- ды Тәуелдік жалғауы жалғанбай- ды Шақтық жұрнақ жалған- байды Септік жалғауы жалған- байды 1 Зат есімге жалғанады Жекеше түр 1-жақ 1-жақ Өткен шақ Атау септік 2 Етістікке жалғанады Көпше түр 2-жақ 2-жақ Осы шақ Ілік септік 3 - - 3-жақ 3-жақ Келер шақ Барыс септік 4 - - - - - Табыс септік 5 - - - - - Жатыс септік 6 - - - - - Шығыс септік 7 - - - - - Көмектес септік Қазақ тілінде енгізілген сөйлемге жоғарыдағы қадамдар бойынша анализ жасалғаннан кейін оларды орыс тіліне аудару мақсатында морфологиялық және синтаксистік синтездер жасалады. Морфологиялық синтез енгізілген сөздің орыс тіліндегі аудармасы түбірінің атрибуттары мен қазақ тіліндегі қосымшалар атрибуттары негізінде жасалады. Морфологиялық синтез барысында қазақ тілінде анықталған сөз қосымшаларының (көптік, септік, жіктік және тәуелдік) орыс тіліндегі сәйкестіктерін орнату арқылы сөз түбірінің аудармасы өзгертіледі. Морфологиялық синтездің кіріс мәліметтері: морфологиялық талдау нәтижесінде алынған сөз түбірі мен қосымшалардың атрибуттары (4-сурет): Сурет 4. Морфологиялық синтездің кіріс мәліметтері. Шығыс мәліметі: морфологиялық үлгі мен алгоритмдерге сәйкес орыс тіліне аударылған сөз. 310 Мысал ретінде септік жалғаулары жалғанған қазақ тіліндегі зат есімдерді орыс тіліне аудару алгоритмдерін көрсетейік: Ілік септігі. 1-склонение. Ілік септігі орыс тіліндегі «родительный падежге» сәйкес келеді. Егер сөз аудармасының соңғы әрпі «а», ал соңғы әріптің алдындағы әріп pb[] = { 'б', 'в', 'д', 'з', 'л', 'м', 'н', 'п', 'р', 'с', 'т', 'ф', ‘ц’} әріптерінің біріне тең болса, сөз аудармасына «ы» қосымшасы жалғанады, мысалы көліктің =>машины. Егер сөз аудармасының соңғы әрпі «я» болса, онда аударманың соңғы әрпі «ю» болып өзгертіледі, мысалы жердің=>земли. 2-склонение. Егер сөз аудармасы «мужской родқа» тиісті болса, онда «родительный падежде» сөз соңына «а» қосымшасы жалғанады, мысалы үйдің=>дома. Егер сөз аудармасы «мужской родқа» тиісті болса және соңғы әріп «ь» болса, онда сөздің соңғы әрпі «я» әрпімен алмастырылады, мысалы жылқының =>коня. Егер сөз аудармасы «средний род» категориясына тиісті болса, онда морфологиялық синтез жасау барысында сөздің соңғы әрпі «а» жалғауымен алмастырылады, мысалы күннің =>солнца. 3-склонение. Егер сөз аудармасы «женский род» категориясына тиісті болса және оның соңғы әрпі «ь» болса, онда «родительный падежде» ол сөз аудармасының соңғы әрпі «и» жалғауымен алмастырылады, жолдың =>пути жүктеу/скачать 8,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|