Атты республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 3,96 Mb. Pdf көрінісі
|
| тұрады: табаласа, аяғымен таптаса, сонда айызы қанады. Әсіресе, ел мақтаған, кірсіз
адамды кірлеуге жаны өш болады. Үйткені кір көңіл адам кірсізді көре алмайды, күндейді; өзіндей қылуға тырысады». Өрік келте ойлайтындығын, ақылы шолақтығын көрсетті. Кейін Ақбілек оқыған боп өзгеріп қайтқанда Өріктің қарауға беті болмайды. Қалай қарасын? Ақбілек жаны қысылып толғатып жатқанда Мамырбай екеуі үйлерінен қуып шықпады ма? Сонда Өрік: «Сені жайратып отыра алмаймыз, сенің қағанағыңды жуатын адам жоқ» деген болатын. «Экспрессивтік-эмоционалды сөздер барлық стильде бірдей қолданыла бермейді. Олар негізінен сөйлеу тілі мен көркем әдебиетке тән» [3, 256]. Жазушы кейпкерлерді сөйлету арқылы тыныс-тіршіліктерінен, өмірге деген көзқарастарынан, мінез-құлықтарынан хабар береді. Кейіпкер тілі арқылы оның образын әр қырынан көрсетеді. «Нағыз жазушы кейіпкерлерін өздері беріп тұрған образға сай сөйлетеді. Кейіпкер сөзі оның бейнесін жасауға тікелей қызмет ететін көркемдік тәсілдің бірі болып саналады» [4, 47]. Кейіпкердің дөрекі сөзі мінезінің тұрпайлылығын әшкерелеп, оқырманның жиреніш сезімін күшейтеді. Қаламгер прозасындағы сөйлеу тілі элементтері, қарапайым сөздер кейіпкер мінез-құлқын білдіруімен қатар кейіпкерлердің ішкі сезімін, қатты ашу-ызасын беру мақсатында қолданылған. Бірақ Өрік байға бауыр басқандай, дүниені бала қылғандай, өз балаларын, өткен күнін ұмытуға да айналып бара жатыр еді. Оның күйттегені, көбінесе жаңа өмірдің қызық-шыжығы еді. Ақбілекпен өштігі әуелде өткен күнін көксеуден туса да, жүре-жүре ол себеп ұмытылып, енді тек өштіктің қызығына түскендіктен өшігуші еді [2, 295]. Мәтіндегі көрсетілген қарапайым сөз Өріктің мінезін ашып тұр.Өрік кекшіл, жас қыз, өзінің өгей қызы Ақбілекке жасаған қылықтары оны ұнамсыз бейне етеді. Себебі Өрік анасы жоқ жетім қызға қамқор болу орнына әксеіне жамандап, оған күндес адам тәрізді қарайды. Өз балаларын ұмыта бастауының өзі Өріктің қатыгездігін айқындайды. 141 Өріктің мінез – ерекшелігін ашуға қызмет еткен. Өрік ас салуға да шеберлік көрсетті – дегенде кекесін мағына беру үшін қызмет етеді. Мәтіндегі да, де шылауын алып тастасақ Өріктің мінезі толық ашылмайды, онда Өрік пысық, қолынан бәрі келетін жақсы кейіпкер болып шыға келеді. Өрік Ақбілектің аяғы ауыр екені білінгенде қуанғаннан жүрегі жарыла жаздайды. «Бұ хабарды естігенде, Өрік өлген байы тіріліп, екі баласы қолына тигендей қуанды. Дүниеде әйел бір-бірімен өштеспесін. Әйел өштессе, аяу дегенді білмейді. Қайдағы жараның аузын жұлып алатын нәзік, жанды жерді аңдиды. Әйел шақса, шаяннан бетер шағады. Әйел өмірі кешірмейді» [2, 279]. Жазушы Өрік мінезін аша отырып, оның қатігездігіне баға береді. Ақбілек образы прозада негізгі кейіпкер ретінде жан-жақты ашылған. Жазушы Ақбілек бейнесіне қатысты оқиғалардың бәрін логикалық, психологиялық дәлелдермен бере білген. Ақбілек бейнесін С.Қирабаев пікірімен айқындауға болады: «Әрине, Ақбілектің бұл күйге жетуі оңай бола салған дүние емес. Жазушы оның қайшылықты тағдырын жеңілдетпей, үлкен психологиялық образ дәрежесіне көтере білді» [5]. Негізгі кейіпкер Ақбілек – роман басында уайым-қайғысыз жүрген ерке қыз. «Мамырбайдың Ақбілегі, Ақбілегі – жас түлегі, айы-күні – сұлу қызы, алтын сырға, күміс шолпы сылдырлатып, былдырлатып, ақ көйлегін көлеңдетіп, қызыл, жасыл көрпелерін қағып үйге әкелген еді» [2, 145]. Ақбілек екі кештің арасында бақытсыздыққа ұшырайтынын қайдан білген. Тауды паналап жүрген қашқын ақтар Мұқаштың көрсетуімен Ақбілекті тауға алып кетеді. Бірінші рет көріп тұрған өңшең орыстардың ортасында Ақбілек қара мұрт орысқа назар аударады. «Олар күліп жаңылдап отырғанда, төрде жатқан ұзын бойлы, аққұба, қара жүктеу/скачать 3,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|