Атты студенттердің IV жоо аралық дәстүрлі ғылыми конференциясының ЕҢбектері

856 

 

2.

 

Қазақстан Республикасының Баланың құқықтары туралы 2002 жылғы 8 тамыздағы 

№  345 Заңы, Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2002 ж., № 17, 154-құжат; 

3.

 

Балалар  еңбегінің  ең  жаман  түрлеріне  тыйым  салу  және  жою  жөніндегі  шұғыл 

шаралар туралы N 182 конвенция (Женева, 17 маусым 1999 ж), ҚР СІМ-нің ресми сайты, 

2004 ж.; 

4.

 

http://kaz.gazeta.kz/news/elimizde-bala-engbegining-eng-soraqy-turleri-kezdesedi---

qoghamdyq-ujjym-newsID53699.html

; 

 

УДК 34 

   

«ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ ПРАВ И ИНЕРЕСОВ ДЕТЕЙ В  

МЕЖДУНАРОДНОМ ПРАВЕ» 

Гунина Дарина 

КазуМОиМЯ им. Абылай хана 

 

   Международная  защита  прав  человека  является  одной  из  важнейших  отраслей 

современного  международного  права.  Первые  нормы,  регулирующие  правовой  статус 

индивида,  присутствовали  в  национальных  законодательствах  Древнего  Рима  и  Древней 

Греции,  в  Англии  в  период  феодализма  (Великая  Хартия  вольностей  1215  года,  акт  о 

лучшем обеспечении свободы поданного и о предупреждении заточений за морями 1679 

года,  Билль  о  правах  1689  года),  в  США    (Декларация  независимости  1776  года, 

Конституция  США  787  года,  Билль  о  правах  1789  года),  Во  Франции  в  результате 

достижений  Великой  французской  революции  (Декларация  прав  человека  и  гражданина 

1789 года). Сама же концепция прав человека и основных свобод как категории появилась 

в XIII веке в Европе. Что касается прав детей, то вопрос о необходимости регулирования 

возник сравнительно недавно. Роль в этом сыграли и последствия Первой мировой войны 

в  отношении  гражданского  населения,  и  растущий  интерес  к  проблеме  защиты  детей  в 

большинстве  стран  Европы  и  Северной  Америки.  В  1919  году  Лигой  Наций  был  создан 

Комитет детского благополучия. Комитет занимался разработкой мер, которые необходимо 

было принять в отношении беспризорных детей, рабства, детского труда, торговле детьми 

и проституции несовершеннолетних. В 1924 году по предложению Международного союза 

спасения детей в Женеве Лигой Наций была принята Декларация прав ребенка. Декларация 

стала  первым  международно-правовым  документом  в  области  охраны  прав  и  интересов 

ребенка  и  впервые  сформулировавшая  цели  и  принципы  защиты  прав  ребенка.  Но,  к 

сожалению,  декларация  не  смогла  сплотить  государства  для  международного 

сотрудничества  в  этой  области,  главным  образом  из-за  отсутствия  единых  принципов 

взаимодействия  и  механизмов  реализации  норм.  Государства  обращались  к  этой 

декларации лишь фрагментарно по отдельным вопросам в области охраны прав ребенка. 

Поэтому можно сделать вывод о том, что в то время «международная защита прав ребенка 

как  система  международно-правовых  норм  еще  не  сформировалась.  Как  составная  часть 

защиты  прав  человека  система  международной  защиты  прав  ребенка  сложилась  только 

после  Второй  мировой  войны  в  рамках  Организации  Объединенных  наций,  одним  из 

основополагающих  принципов  которой  было  провозглашение  уважения  к  правам  и 

свободам  человека  без  какой-либо  дискриминации.  Этот  принцип  был  закреплен  в 

преамбуле Устава этой организации.  

    10 декабря 1948 года генеральной Ассамблеей ООН была принята Всеобщая декларация 

прав  и  свобод  человека  и  гражданина,  в  преамбуле  к  которой  говорится,  что  признание 

человеческого  достоинства,  равных  и  неотъемлемых  прав  является  основой  свободы, 

857 

 

справедливости и всеобщего мира. Необходимость разработки мер по охране прав ребенка, 

в силу его физической и умственной незрелости, потребовала выделение международной 

защиты прав детей в особое направление. С этой целью в ООН были созданы Социальная 

комиссия и детский фонд ООН (ЮНИСЕФ). 

   Резолюцией  Генеральной  Ассамблеи  11  декабря  1946  года  утверждена  организация 

ЮНИСЕФ.  В  ней  было  сказано,  что  Фонд  создается  для  оказания  помощи  детям  в 

послевоенной Европе. Он должен быть организован и использован в пределах имеющихся 

в его распоряжении средств, а получающие помощь от ЮНИСЕФ правительства обязаны 

распределять эту помощь соответственно потребностям и без дискриминации в отношении 

расы,  религии,  национальности  и  политических  убеждений,  Согласно  резолюции  был 

создан руководящий орган ЮНИСЕФ Исполнительный совет. Исполнительный совет был 

набран  ЭКОСОС  из  кандидатов,  предоставленных  государствами  членов  ООН.  В 

резолюции были названы 25 членов Исполнительного совета: представители США, СССР, 

Австралии,  Бразилии,  Великобритании,  Канады,  Китая,  Франции,  Польши,  Швеции, 

Югославии.  

   19 декабря 1946 г. В 1953 г. детский фонд вошел в систему ООН (резолюция Генеральной 

Ассамблеи  802(8)  от  6  октября  1953  г.),  и  его  полномочия  были  расширены.  Ему 

предоставлялось  право  долгосрочной  помощи  детям,  которые  терпели  лишения  в 

результате сложившейся экономической и политической обстановки в их странах, а также 

во  время  вооруженных  конфликтов.  Основная  функция  ЮНИСЕФ  —  помощь 

правительствам развивающихся стран в виде поставок оборудования для школ, продуктов 

питания, медикаментов, предоставления стипендий для преподавателей. Исполнительный 

совет ЮНИСЕФ, состоящий из 36 членов, определяет основные направления деятельности, 

анализирует  программы  и  утверждает  бюджеты  Фонда.  Секретариат  ЮНИСЕФ,  штаб-

квартира которого находится в Нью-Йорке, проводит свою работу через свои бюро (более 

200), расположенные более чем в 140 странах. 

   Особо  следует  выделить  международные  соглашения,  касающиеся  защиты  женщин  и 

детей  в  период  вооруженных  конфликтов.  Женевская  конвенция  о  защите  гражданского 

населения во время войны 1949 г. и дополнительные протоколы к Женевским конвенциям, 

принятые  в  1977  г.,  предусматривают  предоставление  женщинам  и  детям  специальной 

защиты от последствий военных действий.  

   Специальным  документом,  полностью  посвященным  правам  ребенка,  стала  декларация 

прав  ребенка.  При  подготовке  Всеобщей  декларации  прав  человека  Экономический  и 

Социальный  совет  предложил  Комиссии  по  правам  человека  рассмотреть  одновременно 

Всеобщую  декларацию  прав  человека  и  проект  декларации  прав  ребенка.  В  1946  г. 

Экономический и  Социальный  совет  решил, что,  хотя  принципы Женевской  декларации 

должны  оставаться  применимыми,  Объединенные  Нации  нуждаются  в  обновленном 

документе,  соответствующем  уставным  целям  Организации  Объединенных  Наций  в 

области прав человека.  

20  ноября  1959  г.  Генеральная  Ассамблея  ООН  своей  резолюцией  1383(14)  приняла 

декларацию  прав  ребенка.  Декларация  прав ребенка  расширила  5  принципов Женевской 

декларации  1924  до  10  принципов.  В  ее  Преамбуле  отмечается,  что  ре6енок,  ввиду  его 

физической и умственной незрелости, нуждается в специальной охране и заботе, включая 

надлежащую правовую защиту как до, так и после рождения». В декларации говорится о 

недопущении в отношении детей дискриминации, по каким бы то ни было признакам (пр. 

858 

 

1); о праве ребенка на нормальное развитие (пр. 2); о праве на получение образования (пр.7). 

Согласно декларации, ребенок должен быть защищен от жестокости и эксплуатации; ему 

должно  предоставляться  право  на  надлежащее  питание,  жилище,  развлечения  и 

медицинское  обслуживание  (пр.  4).  Один  из  принципов  декларации  устанавливает 

обязанность общества осуществлять особую заботу о детях, неполноценных в физическом, 

психическом  или  социальном  отношении).  Последний  принцип  посвящен  вопросам 

воспитания ребенка. 

   Таким образом, декларация прав ребенка 1959 г. сформулировала принципы, на которых 

должна базироваться государственная политика по обеспечению прав ребенка. 

 

Список использованной литературы: 

1. Информационно-аналитический доклад  «О соблюдении прав человека и гражданина в 

РК в 2009 году» // site.kz 

2.  Семейное  право.  Том  3.  Учебник.  /  Под  ред.  А.П.  Сергеева,  Ю.К.  Толстого.  –  М.: 

Проспект, 2001, стр 116-133. 

3.  Никонов  К.  Современные  теоретические  аспекты  института  международно-правовой 

защиты и поощрения правовой защиты прав ребенка//Московский журнал международного 

права. № 1. М., 2009. С. 84-85. 

4.  Агушева  Г.Г.,  Баданин  Д.  Защита  прав  ребенка:  Международно-правовой 

аспект//Ювенальное право. -Архангельск: Поморский университет. 2005. С. 10. 

5.  Старовойтов  О.  М.  Становление  и  развитие  международной  защиты  прав  ребенка  // 

Белорусский журнал международного права и международных отношений. 1998. № 5. С. 

53—54. 

6. Права человека: Учебник для вузов / Отв. ред. Е. А. Лукашева. М., 1999. С. 459, 464. 

7. Черниченко С. В. Теория международного права. Т. 2. М., 1999. С. 391—392. 

 

УДК 347.962 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СОТ ЖҮЙЕСІН ШЕТ 

МЕМЛЕКЕТТЕРМЕН САЛЫСТЫРА ДАМЫТУ 

 

Женисова Ляззат Аманжолқызы 

Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдер 

Университеті 

 

Аннотация:  Бұл  мақалада  Қазақстан  Республикасының  сот  жүйесін  шет 

мемлекеттермен      салыстыра  дамыту  мәселесі  қозғалады.  Қазақстандық  қоғам  мен 

мемлекеттің  мүдделерін  қорғаумен  ұштастыра  отырып,  адамның  және  азаматтың 

құқықтарын,  бостандықтарын,  заңды  мүдделерін  сот  арқылы  қорғауды  қамтамасыз  ету 

қарастырылады. 

Тірек  сөздер:  сот  жүйесі,  соттарды  мамандандыру,  реформалар,  судья  кадрлары, 

брифингтер. 

Аннотация: В этой статье рассматривается сравнение и развитие судебной системы 

Республики  Казахстан  с  зарубежными  странами.  В  сочетании  с  защитой  интересов 

казахстанского общества и государства, человека и гражданских прав, свобод и законных 

интересов будут рассматриваться для обеспечения защиты в суде. 

859 

 

Ключевые  слова:  судебная  система,  специализация  судов,  реформы,  сотрудники 

судебных органов, брифинги. 

Abstract:  In  this  article  discusses  the  comparison  and  the  development  of  the  judicial 

system of the Republic of Kazakhstan and foreign countries. In conjunction with the protection of 

the  interests  of  Kazakh  society  and  the  state,  human  and  civil  rights,  freedoms  and  legitimate 

interests will be considered to provide protection in court. 

Key  words:  judicial  system,  the  specialization  of  courts,  reforms,  judicial  cadres  ,  the 

briefings. 

Қазақстан  Республикасының  Конституциясына  сәйкес  республикада  сот  төрелiгiн 

тек сот қана жүзеге асырады. Сот билiгi сотта iс жүргiзудiң азаматтық, қылмыстық және 

заңмен  белгiленген  өзге  де  нысандары  арқылы  жүзеге  асырылады. Заңда  көзделген 

жағдайларда қылмыстық сот iсiн жүргiзу алқабилердiң қатысуымен жүзеге асырылады. 

 

Қазақстанда үш буыннан тұратын сот жүйесі құрылған:  бірінші  буын  - аудандық 

(қалалық)  және  мамандандырылған  соттар,  оларда  қылмыстық,  азаматтық  істер  және 

әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша сот актілері қабылданады (бірінші 

сатыдағы соттар); екінші буын - облыстық және оған теңестірілген соттар, олар аудандық 

және оған теңестірілген соттардың шығарған сот актілеріне апелляциялық шағымдар мен 

наразылықтар  бойынша,  бірінші  және  апелляциялық  сатыдағы  соттардың  шығарған  сот 

актілеріне кассациялық шағымдар немесе наразылықтар бойынша істерді қарайды; үшінші 

буын - Жоғарғы Сот. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты азаматтық, қылмыстық, 

жергілікті  және  басқа  да  соттарда  қаралатын  өзге  де  iстер  жөнiндегi  жоғары  сот  органы 

болып табылады, заңда көзделген iс жүргiзу нысандарында олардың қызметiн қадағалауды 

жүзеге асырады, сот практикасының мәселелерi бойынша түсiнiктемелер берiп отырады. 

Қазіргі таңда республикада 378 сот жұмыс істеуде, соның ішінде 1 Жоғарғы Сот, 17 

облыстық және оған теңестірілген соттар, 360 аудандық және оған теңестірілген соттар.  

Республика соттарында Бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық - талдау жүйесі 

(бұдан  әрі  -  БААТЖ)  жұмыс  істейді,  ол  сот  құжаттарын  сапалы  ресімдеуге  және  жедел 

жинақтауға  көмектесіп,  статистикалық  деректерді  өңдеуге  және  құжат  айналымын 

жүргізуге ықпал етеді. 

Ақпараттық  құралдарды  пайдалану  сот  төрелігін  жүзеге  асыру  мен  сот  ісін  ашық 

жүргізудің басты перспективалық бағыттарының бірі болып табылады. 

Сот процестерін оңтайландырумен қатар, сот актілерін жариялау істердің уақытында 

қаралуын  және  сот  құжаттарының  әзірленуін  бақылаудың  қосымша  құралы  болып 

табылады.  

Соттардың  қызметін  бағалаудың  негізгі  құралдарының  бірі  әлеуметтік  сауалнама 

жүргізу болып табылады.  

 

Тиімді, әділ және тез әрі қолжетімді сот төрелігін қамтамасыз ету мақсатында сот 

жүйесін одан әрі жетілдірудің өзекті беталыстарының бірі соттарды мамандандыру бағыты 

болып табылады. 

 

Соттарға келіп түсетін істердің басым көпшілігі аудандық және оларға теңестірілген 

соттарда  сот  актісі  шығарылып,  мәні  бойынша  шешіледі.  Аудандық  соттардың  істерді 

шешуі  азаматтық-құқықтық,  тұрғын  үй,  отбасылық,  еңбек  және  өзге  де  құқық 

қатынастарын  реттейтін  құқықтың  түрлі  салаларын,  сондай-ақ  қылмыстық  жазаланатын 

немесе  әкімшілік  құқық  бұзушылықтардың  құрамдарын    айқындайтын  және  оларды 

жасағаны  үшін  жауапкершілік  белгілейтін  материалдық  заңдардың  нормаларын  қолдану 

негізінде жүзеге асырылады. 

860 

 

 

            Германия 

 

Германияның  сот  жүйесі  Конституцияға  сәйкес  былайша  құрылған.  ГФР 

Конституциясының  92-бабында:  «Сот  билігі  судьяларға  сеніп  тапсырылады,  билікті 

Федералдық конституциялық соты және осы Негізгі Заңда көрсетілген Федералдық соттар 

мен  Жер  соттары  жүзеге  асырады»  деп  жазылған.  Конституцияның  97-бабына  сәйкес 

«Соттар тәуелсіз және тек Заңға ғана бағынады». ГФР сот ісін жүргізу шеңберінде сот билігі 

конституциялық  сот  ісін  жүргізуге  және  бес  дербес  сот  ісін  жүргізу  саласына  бөлінеді. 

Оларды тиісінше Федерацияның жоғары соттары басқарады. Федералды конституциялық 

сот  Негізгі  Заңның,  Конституциямен  көзделген  адам  құқықтарының  бұзылуына, 

Конституцияға қайшы келетін бсқа да іс-әрекеттерге қатысты істерді қарайды. 

 

Сот  ісін  жүргізудің  өз  алдына  бөлек  салаларының  соттарына  кәдімгі  сот  ісін 

жүргізетін  соттар  жатады.  Мұңдай  істерді  қарауды  төменгі  сатыдағы  соттар  жүзеге 

асырады.  Олар  шарттарға,  неке  қию  істері  мен  қылмыстық  істерге,  жерді  меншіктенуге, 

қорғаншылық пен қамқоршылыққа, мұрагерлік құқыққа байланысты істерді қарайды. 

 

Әкімшілік  соттар  құқық  саласындағы  істерді,  яғни  азаматтардың  әкімшілік 

органдармен  және  ведомстволармен  арадағы  жария  дауларын  шешеді.  Сонымен  қатар 

қаржы, еңбек дауларын, әлеуметтік мәселелерді қарайтын соттар жұмыс істейді. 

 

АҚШ 

 

Америка Құрама Штаттарында соттардың федералық жүйесімен қатар елу штаттағы 

тәуелсіз соттар мен төрт федералдық аумақтық және Колумбия округінің соттары жүмыс 

істейді. 

 

АҚШ  федералдық  сот  жүйесі  Жоғарғы  соттан,  апелляциялық  және  округтік 

соттардан  тұрады,  сондай-ақ  оған  арнайы  соттар  енеді.  Федералдық  сот  жүйесін  АҚШ 

Жоғарғы  соты  басқарады.  Ол  АҚШ  президентімен  және  Конгреспен  қатар  мемлекеттің 

маңызды билік органдары мен мемлекеттік биліктің жоғары органдарының құрылымында 

маңызды  орын  алады.  Америка  Құрама  Штаттарының  Жоғарғы  соты  елдің 

конституциясында  көрсетілген  бірден  бір  сот  органы  болып  табылады.  Ол  9  судьядан 

тұрады,  олардың  бірі  АҚШ  президентінің  қалауымен  төрағалық  қызметті  иеленеді. 

Сонымен  қатар  Жоғарғы  соттың  әрбір  судьясын  президент  тағайындайды,  ал  оларды 

қызметке  Сенат  бекітеді.  Елдің  жоғарғы  сот  органында  шешім  алты  дауыстан  тұратын 

кворум  арқылы  қабылданады.  Бірінші  саты  ретінде  АҚШ  Жоғарғы  сотының 

юрисдикциясына екі не одан да көп штаттар арасындағы дауларға, шетел мемлекеттерінің 

елшілеріне  қатысты  және  тағы  басқа  да  істер  жатады.  АҚШ  Жоғарғы  Сотында  қаралуға 

тағайындалған  істердің  саны  іс  жүзінде  өте  аз  болады.  Жоғарғы  Соттың  негізгі 

функциясына  федералдық  деңгейдегі  төмен  тұрған  сот  органдарының  және  штаттар 

соттарының шешімдеріне берілген шағымдар жатады. Мұңдай істерде федералдық маңызы 

бар  мәселелер  қамтылуы  керек.  Сонымен  қатар,  Жоғарғы  сот  АҚШ  Конституциясына 

қайшы келетін кез келген заңдарға негізделген қаулылардың күшін жою туралы өтініштерді 

қарайды. 

 

Қытай  

 

ҚХР-да  КСРО-ның  ықпалымен  құрылған  сот  төрелігі  жүйесі  жұмыс  істейді. 

Соттармен қатар прокуратура да осы жүйенің құрамына кіреді.  

 

Құқықтық органдар - халық өкілдерінің жиналыстары судьяларды, сот төрағаларын 

сайлайды  және  тағайындайды,  сонымен  қатар  олардың  сотттардың  жұмысын  қадағалау 

құқықтары бар. Сот төрағалары тиісті деңгейдегі халық өкілдері жиналыстарының алдында 

есеп береді. Сонымен қатар сот төрелігін жүзеге асыруға араласпау принципі де бар. Соттар 

мынадай 4 мақсатты атқарады: азаматтық, қылмыстық, әкімшілік істерді қарауды жүзеге 

асырады, сот шешімдерін орындауға мәжбүрлейді.  

 

Әкімшілік  істер  деп  халықтың  шенеуніктердің  іс-әрекеттерімен  келіспеу 

жағдайлары түсініледі. Сот нақты бір азаматтың шенеуніктің іс-әрекеттерінің заңға қайшы 

екені  туралы  келтірген  шағымын  қарау  барысында  нақты  бір  іс  бойынша  қабылданған 

861 

 

шешімнің күшін жоя алады. 

 

Қытай  елінің  сот  жүйесі  мынадай  4  деңгейдегі  соттардан  тұрады:  ҚХР  Жоғарғы 

Халық Соты, Жоғары (немесе Биік) халық соты (жергілікті сот) (32), орта деңгейдегі соттар 

- қалалардағы соттар (300 шамасында), төмен сатыдағы соттар – қаладағы аудандық немесе 

селолық соттар (3000-ға жуық). 

 

            Сот  жүйесі  -  мемлекеттің    негізін  құрайтын,  еліміздің  әлеуметтік,  экономикалық 

және саяси жаңғыруы жолындағы демократиялық даму тетіктерінің бірі болып табылады. 

Азаматтардың мемлекеттік  құқықтық саясатқа қатысы және қоғам тарапынан билікке сенім 

білдіру  деңгейі  сот  төрелігін  тиімді  жүзеге  асыруға  тікелей  байланысты.  Пәрменді  және 

тәуелсіз сот билігі мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы өзара үйлесімді байланыстың 

қағидатты  кепілінің  бірі,  азаматтардың  конституциялық  құқықтарын  қорғаудың  басты 

құралы болып табылады. 

 

Соттардың  дауларды  тәуелсіз  әрі  бейтарап  шешуі  Қазақстанның  инвестициялық 

тартымдылығын қамтамасыз ету және кәсіпкерлік белсенділікті арттыру шарттарының бірі 

болып табылады. 

 

Қазақстан Республикасының Президенті берген тапсырманың шеңберінде:  

-  азаматтық  және  қылмыстық  істер  және  әкімшілік  құқық  бұзушылықтар  туралы 

істердің сапалы қаралуын қамтамасыз ету; 

- судьялардың сот істері бойынша сотқа дейін дайындықты аса мұқият қамтамасыз 

ету,  материалдық  және  іс  жүргізушілік,  сот  практикасын  зерделеу,  процеске 

қатысушыларды тиісінше хабардар етуді қамтамасыз ету; 

- өндірістегі істерді қарау мерзімін барынша қысқарту; 

-  істердің  сот  өндірісінде  болу  уақытын  және  сараптамалық  зерттеу  жүргізу 

тағайындалуына орай тоқтатылған істерді ұдайы  бақылауды қамтамасыз ету; 

- сот отырысының өткізілмеу  және кейінге қалдырылуын себептеріне талдау жасау 

іс-шараларын қабылдау;  

-  істерді  қарау  кезінде  жіберілген  қателіктерге  талдау  жасап,  сот  практикасын 

зерделеу және ай сайын сабақтар өткізу жөніндегі жұмыстарды жалғасыру; 

- сот істерін тиісінше ресімдеу; 

-  белгіленген  мәселелерді  орындау  және  сот  ісін  жүргізудің  тиімділігін  арттыру 

мақсатында  істің  арыз  сотқа  түсіп,  өндіріске  қабылданған  сәтінен  бастап  дәлелді  шешім 

шығарылып, іс сот кеңсесіне өткізілгенге дейінгі қозғалысын бақылау жұмыстағы басым 

іс-шаралар болып қала береді. 

 

Қазақстан  Республикасының  Президенті  –  Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан-

2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына 

Жолдауында сот органдарының негізгі жұмыс бағыттарын анықтап берді. 

Мемлекеттің  стратегиялық  бағдарларына  сәйкес,  сот  жүйесін  одан  әрі  жаңғырту 

соттардың  шынайы  тәуелсіздігі,  сот  төрелігін  іске  асырудың  заңдылығын  азаматтық 

қоғамның тиімді қоғамдық бақылауы, судьялардың кәсібилігі мен бейтараптылығы, сот ісін 

жүргізуді  жеңілдету  және  тым  артық  регламенттеуді  алып  тастау  принциптері  бойынша 

жүргізіледі.  Реформалар  қоғамның  сот  жүйесіне  деген  жоғарғы  сеніміне  қол  жеткізіп, 

соттардың жұмыс істеу тиімділігін арттыруға бағытталады. 

Қазіргі  уақытта  сот  жүйесіндегі  мына  негізгі  жұмыс  бағыттарын  атап  көрсетуге 

болады: 

1) Сот төрелігін іске асыру сапасын одан әрі арттыру. 

Жоғарғы  Сот  соттардың  2012  жылғы  жұмыс  қорытындыларын  шығарды. 

Статистикалық  мәліметтер  былтырғы  жылдың  осы  кезеңімен  салыстырғанда  оң 

өзгерістермен  сипатталады  және  сот  төрелігін  іске  асыру  сапасының  тұрақты  екенін 

862 

 

айғақтайды. Келтірілген статистика 2010 жылы судьялардың саны қысқартылғанына, 2012 

жылда соттарға келіп түскен істер санының өсуіне қарамастан, дұрыс ұйымдастырылған 

жұмыстың арқасында елеулі оң өзгерістерге қол жеткізілгенін көрсетіп отыр. Істерді қарау 

мерзімі  қысқартылды,  сот  процестері  кезінде  әуре-сарсаңға  салу  және  басы  артық 

төрешілдік жойылды. 

Сот  төрелігін сапалы іске асыруды қамтамасыз ету  жолындағы  маңызды мақсат  - 

облыстық  буындағы  судьялардың  жауапкершілігін  арттыру.  Облыстық  буындағы 

апелляциялық алқа судьялары бірінші сатыдағы соттардың шешімдеріндегі кемшіліктерді 

жоюға тиіс. Апелляциялық алқада әрбір іс мұқият зерделенеді. Шығарылған шешімдердің 

сапасы жоғары, тараптардың кассациялық сатыға шағымдануы азайды. Апелляциялық алқа 

судьяларының аудандық және қалалық соттардағы әріптестерінің жұмыстарынан өздерін 

аулақ ұстау жағдайларын болдырмау жөнінде жұмыс жүргізілуде.   

Осы  орайда  психологиялық  фактор  өте  маңызды.  Сот  ұжымы  бір  мақсатқа 

жұмылған,  ауызбіршілікті,  мақсат-мүдделері  ортақ  ұжым  болуға  тиіс.  Барлық  сатыдағы 

судьялар кәсіби әдеп талаптарына сай, ұжым үшін жаны ауыратын, кәсіби әріптестік сезімге 

тәрбиеленген, сот қызметіне жауапкершілікпен қарайтын адамдар болуға тиіс.   

2) Істерді қарау кезінде әуре- сарсаңға салу мен төрешілдікті жою. 

Істерді қарау мерзімі азаматтардың сотта істің әділ қаралуына құқылы екендігімен 

байланысты. Осыған байланысты, сот істерін, шағымдар мен арыздарды қараудың заңмен 

белгіленген  іс  жүргізушілік  мерзімдерін  сақтау  судьяның  кәсіби  әдебінің  ажырамас 

құрамдас  бөлігі болып табылады. 

Әуре-сарсаңға  салуды,  сот  ісін  жүргізудегі  басы  артық  рәсімдік  қағидаларды 

туғызатын факторлар заңнамалық тұрғыдан жойылуда. Бұған қоса, сот істерін қарау, соның 

ішінде төменгі соттардың сот істерін қарауы кезіндегі әуре-сарсаңға салу мен төрешілдік 

үшін облыстық және оған теңестірілген соттар төрағаларының жауапкершілігін  арттыру, 

соттар төрағаларының дауларды дұрыс әрі уақытында шешуі, даулардың негізсіз қаралмау 

себептерін  жоюды  қамтамасыз  етуі  жөніндегі  функционалдық  сипаттағы  іс-шаралар 

қарастырылуда. 

3) 2012-2015 жылдарға арналған сот оқуы стратегиясы шеңберінде судьялар мен 

сот жүйесі қызметкерлерінің біліктілігін арттыру. 

 

Қазіргі уақытта соттарда бүкіл судьялар корпусының тең жартысына жуығын жас 

судьялар  құрайды.  Осыған  байланысты  судьялардың  біліктілігін  арттыру  аса  маңызды 

мәселе болып табылады.  

Судья  кадрларын  дайындау  мен  олардың  біліктілігін  арттыру  жүйесін  жетілдіру, 

соның  ішінде  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  жанындағы  Мемлекеттік  басқару 

академиясы  Сот  төрелігі  институтының  шеңберінде  судьялардың  кәсіби  деңгейін 

жоғарылату  мақсатында  сот  оқуы  бағдарламалары  іске  асырылуда.  Қазақстан 

Республикасы  Президентінің  жанындағы  Мемлекеттік  басқару  академиясында  423  судья 

2012  жылы  біліктілікті  арттыру  курстарынан  өтті.  Осы  уақыт  ішінде  Қазақстан 

Республикасы  Президентінің  жанындағы  Мемлекеттік  басқару  академиясында, 

Республикалық оқу орталығы мен басқа да оқыту ұйымдарында 2012 жылы сот жүйесінің 

1 124 әкімшілік мемлекеттік қызметшілері біліктілікті арттыру курстарынан өтті.  

Тәжірибелі  судьялардың  қаралуы  белгілі  бір  қиындық  туғызатын  нақтылы  істер 

бойынша сот практикасына қорыту жүргізуі  соттардың жұмысы үшін баға жетпес көмек 

болып отыр. 2012 жылы республика бойынша 10 қорыту жүргізілді. Осы материалдарды 

облыстық соттар күнделікті жұмыста қолдану үшін аудандық соттарға жіберуде.  

 

4) Медиация институтын одан әрі дамыту. 

 

Мемлекет  басшысы  2009  жылғы  18  қарашада  Қазақстан  Республикасы 

судьяларының V съезінде сөйлеген сөзінде сот тәртібімен қарауға жататын даулар санын 

қысқартудың, оларды шешудің баламалы жолдарын, соның ішінде татуластыру рәсімдері 

мен медиацияны енгізудің маңыздылығын атап көрсетті. Мұның өзі сот төрелігіне қалпына 

келтіру сипатын беруге мүмкіндік береді.  

863 

 

 

Сонымен  бірге,  дауларды  шешудің  балама  тәсілдерін  пайдалану  сот  жүйесінің 

негізгі  маңызды  міндеті  –  азаматтардың  дауларын  жедел  әрі  сапалы  шешуге  мүмкіндік 

береді.  

 

2013  жылдың  алғашқы  үш  айында  медиаторлардың  қатысуымен  79  азаматтық  іс 

және  182  қылмыстық  іс  қаралды.  Қазақстанда  медиация  институтын  одан  әрі  дамыту 

мақсатында  2012-2014  жылдары  медиаторларды  машықтандыру,  жаттықтырушыларды 

дайындау,  азаматтардың  хабардар  болуын  арттыру  жөнінде  іс-шаралар  және  т.б.  жүзеге 

асырылатын болады. 

 

5) Сот жүйесіндегі сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың алдын алу. 

 

Сот  жүйесінде  сыбайлас  жемқорлық  көріністеріне  қарсы  іс-қимыл  жасау  бұл 

мәселеге кешенді түрде қарауды талап етеді. Жоғарғы Сот Төрағасының төрағалық етуімен 

сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  іс-шараларды  өткізу  шеңберінде  Сыбайлас  жемқорлық 

құқық бұзушылықтардың алдын алу мен жолын кесу жөніндегі сот кеңесі құрылды. Оның 

құрамына Жоғарғы Сот  қадағалаушы сот  алқаларының төрағалары,  облыстық және оған 

теңестірілген  соттардың  төрағалары  енгізілген.  Сот  жүйесінде  сыбайлас  жемқорлыққа 

қарсы  іс-қимыл  мәселелері  бойынша  іс-шаралар  әзірлеп,  олардың  іске  асырылу 

нәтижелеріне мониторинг жүргізу мен талдау осы Кеңестің негізгі міндеті болып табылады.  

Сонымен қатар, судьялар қатарын судьяның жоғары атағына лайық емес адамдардан 

арылту  жұмыстары  жүргізілуде.  Барлық  облыстық  соттарда,  Жоғарғы  Сот  аппаратының 

аумақтық  бөлімшелерінде  судьялар  арасындағы  сыбайлас  жемқорлық  құқық 

бұзушылықтардың алдын алу бойынша жоспарлар бекітілген. Соларға сәйкес, брифингтер, 

дөңгелек үстелдер ұйымдастырылуда.  

 

Қорытындылай, сот жүйесі қызметінің тиімділігін арттыру мақсатында сот жүйесін 

соттардың  шынайы  тәуелсіздігі,  судьялардың  кәсібилігі  мен  бейтараптылығы,  сот  ісін 

жүргізуді жеңілдету және басы артық регламенттеуді жою принциптері негізінде одан әрі 

реформалау қажет. Осының нәтижесінде қоғамның сот жүйесіне деген сеніміне қол жетеді 

және соттардың жұмыс істеу тиімділігі артады. Барлық деңгейдегі соттардың сатыларында 

сот  төрелігін  жүзеге  асыру  кезінде  судьялардың  тәуелсіздігінің  ұйымдық-құқықтық 

кепілдіктері қамтамасыз етілетін болады. 

 

жүктеу/скачать 15,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: