Атты студенттердің IV жоо аралық дәстүрлі ғылыми конференциясының ЕҢбектері
жүктеу/скачать 15,88 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІН МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ АСПЕКТІСІ Мадияр Т.Қ
- Ұлттық инновациялық қор
- Ключевые слова
- Тірек сөздер
- Key words
Список использованной литературы: 871
1. Основной закон ФРГ (нем. Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, GG) от 23.05.1949 г. 2.
Земельный Кодекс Республики Казахстан от 20 июня 2003 г. (с изменениями и дополнениями по состоянию на 29.12.14) 3.
01.07.1896 г. в действующей редакции от 22.07.2014 г. 4.
Sven Leunig. Die Regierungssysteme der deutschen Länder im Vergleich [текст]/Sven Leunig. – Utb, 2006. – 309 c.
УДК 34 ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІН МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ АСПЕКТІСІ Мадияр Т.Қ Абылай хан атындағы қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті Ғылыми жетекші: Халқаралық құқық кафедрасының аға оқытушысы Мукашева А.С.
Бұл мақалада Қазақстандағы шағын бизнес субъектілеріне мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдаулар, мемлекеттік қолдауды жүзеге асырубарысындағы кемшіліктер мен олқылықтар туралы қарастырылған. Сонымен қатар, алдыңғы қатарлы елдердің (Германия, Франция, Ұлыбритания, Жопония және Ресей) шағын кәсіпкерлікті дамытудағы тәжірибесі туралы айтылады. В данной статье рассматривается госудрственная поддержка субъектов малого бизнеса и их не достатки при его осуществлений. А также, рассматривается об опытах развитых стран (Германия, Франция, Великобритания, Япония и Россия) по поддержке малого предпринимательство. This article discusses about the state support of small businesses and deficiencies in the implementation. Besides says about experience of developed countries(Germany, France, Great Britain ,Japan, Russian Federation)with the support of small business Кілттік сөздер: кәсіпкерлік, бизнес, шағын кәсіпкерлік, мемлекет, қолдау.
Кәсіпкерлікті дамыту - кез келген елдің экономикасының негізі болып табылады.Соның бірі шағын бизнесті дамыту және қолдау,себебі шағын және орта кәсіпорындар сыртқы факторға аз тәуелді. Шағын бизнес субьектіліріне орташа жылдық қызметкерлер саны 50-ден астам емес тұлғалармен жеке кәсіпкерлер және қызметкерлердің орташа жылдық саны 50 адамнан және жыл бойғы активтерiнiң орташа құны 60,000-еселік АЕК артық емес заңды тұлғалар жатады /1,6-бап/. Кәсіпорындардың ең көп саны 33%-ы сауда және қызмет көрсету сегментінде шоғырланған.Қазақстанда ресми статистикаға сәйкес шағын кәсіпкерліктің нарық қатысушыларының жалпы санының 87% құрайды. Мысалы, шағын және орта бизнес сауда үлесінің саласында 98,7% жұмыс істеп жатыр, 98,4% - ауыл шаруашылығы, аң аулау және орман шаруашылығы, аквакультура және балық шаруашылығы - 92,4%, құрылыста - 90,1%, қонақ үйлер және мейрамханалар - 98,2%, көлік және коммуникация - 98,2% құрайды. Мемлекет кәсiпкерлiк қызмет еркiндiгiне кепiлдiк бередi және оны қорғау мен қолдауды қамтамасыз етедi /2,10-бап/. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекет тарапынан қолдау жоқ шағын кәсіпорындар сәтсіздікке ұшырайды, өйткені әрбір 10 кәсіпорынныңтек 2-3 жұмыс істеуін жалғастырады, сондықтан шағын және орташа бизнес ең қауіпті мәселе болып табылады. Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау мен дамытудың негіздері: 1) қаржылық қолдау көрсету; 2) шағын кәсiпкерлiктi қолдау орталықтарының желiсiн ұйымдастыру; 872
3) бизнес-инкубаторлардың қызметiн ұйымдастыру; 4) бiр жылдан астам пайдаланылмаған мемлекеттiк меншiк объектiлерiн шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне сенiмгерлiкпен басқаруға немесе жалға беру /1,19-бап/; Заңға сәйкесшағын бизнеске арналған мемлекеттік қолдау келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылады: 1) шағын және орта кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң мемлекеттiк қаржылық, материалдық-техникалық және ақпараттық ресурстарды, сондай-ақ ғылыми-техникалық әзiрлемелер мен технологияларды пайдалануы үшiн жағдайлар жасауды; 2) шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн мемлекеттiк тiркеудiң және таратудың оңайлатылған тәртiбiн белгiлеудi; 3) оңтайлы салық салу режимiн белгiлеудi /1,18-бап/. Шағын бизнестің дамуы мен мемлекеттік қолдау бағдарламалары ҚР Президентінің Жарлығымен бекітіледі және бүкіл Республиканың аумағында, мемлекеттік органдар мен жеке кәсіпкерлер үшін міндетті күші бар. Қазақстанда шағын және орта бизнесті дамытуға байланысты шаралар Елбасы Н.Назарбаевтың 1997 жылы 6-наурызда қабылдаған «Шағын және орта кәсіпкерлікке мемлекет тарапынан қолдау көрсетуді жеделдету шаралары» қаулысынан бастау алады.Кейін «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы», «Жеке кәіпкерлік туралы» заңдар қабылданды. Шағын және орта кәсіпкерлікке қолайлы жағдайлар жасау үшін, қаржылай және ақпараттық қамтамасыз етуді жетілдіру мақсатында Елбасы «Қазақстан Республикасында шағын
кәсіпкерлікті қолдау
мен дамытудың басымдықтары мен аймақтық бағдарламалары туралы»
жарлық шығарды.Қазақстандағы бизнесті дамыту шеңберінде қаржылық және консультациялық қызмет көрсетуге бағытталған 1997 жылы «Даму» арнайы мемлекеттік қоры бар. 2011 жылы арнайы бағдарлама шетелдік, оның ішінде шағын бизнес субъектілері үшін қолданыстағы сақтау және жаңа жұмыс орындарын ашу және топ-менеджментін оқыту құру арқылы жұмыссыздықпен күрес, экономиканың шикізаттық емес секторларында жергілікті кәсіпкерліктің орнықты және теңгерімді өсуін жасауға бағытталған «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы шағын бизнес субъектілеріне оған сервистік қолдау көрсетті. «Жұмыспен қамту - 2020» микро-несие және кәсіпкерлерді оқыту арқылы ауылдық жерлерде кәсіпкерлікті дамыту алға жылжыту үшін, жұмыспен қамту мәселелерін қарастырады.Сонымен қатар Қазақстан бойынша кәсіпкерлерге көмек көрсетуші мемлекеттік емес ұйымдар мен кәсіби бірлестіктер жұмыс жасайды.Атап айтқанда Қазақстандағы барлық кәсіпорындардың одағын біріктіруші «Қазақстан кәсіпкерлерінің ұлттық палатасы». Қазақстанда кәсіпкерлікті қолдау көне үкіметтік емес мекемелердің бірі 1992 жылы құрылған «Қазақстан кәсіпкерлері форумы» болып табылады.Сонымен қатар 2014 жылдың 27 ақпанында Қазақстан Республикасының Президенті кәсіпкерлікті дамыту үшін іргелі жағдайларын жақсарту жөніндегі шаралар туралы жарлыққа қол қойғанын жариялады. Қаулыға сәйкес Елбасы 2015 жылдың 1 қаңтарынан дейін, 2 сәуірде бастап шағын және орта бизнесті тексеруге мораторий жариялады. Жоспарлы тексеріс жүргізу тәжірибесі тоқтатылған болатын.Президент әкімшілігімен жасалған жүйеге сәйкес, 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап тек заңнаманы бұзу ықтималдығы жоғары кәсіпкерлерге ғана тексеріс жүргізіледін хабарлап,бұл мәселенің болашақта қайта қаралатынын және ол жарамсыз шағын кәсіпкерліктердің 30% жабуға ықпалын тигізітіндігін айтқан /3/.Сонымен қатар
2014 жылғы 11 қарашада Елбасы «Нұрлы Жол»атты жолдауында /4/ «Жаңа Экономикалық Саясат» туралы жариялай отырып шағын және орта бизнесті, сондай-ақ, ірі кәсіпкерлікті жеңілдікпен несиелеуге қосымша 100 миллиард теңге бөлу қажеттігін атап өткен. Ол тамақ және химия өнеркәсібіндегі, машина жасаудағы, сондай-ақ, қызмет көрсетулер саласындағы жобаларды жүзеге асыруды қамтамасыз ететіндігін айтты.Қазіргі таңда шағын және орта бизнестің дамуын қамтамасыз ететінмемлекеттік компаниялар:
«Инжиниринг және технологиялар трансферті орталығы».
АҚ «Экспортты дамыту және алға бастыру Корпорациясы»
АҚ «Кәсіпкерлікті дамыту қоры» 873
«Ұлттық инновациялық қор»
АҚ «Қазақстанның Даму Банкі» Дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші бір факторы шағын бизнесті жан –жақты дамыту болып табылады. Олардағы кәсіпорындардың жалпы саның ішінде шағын және орта фирмалардың үлесі 80 –нен 90 % дейіңгі мөлшерде қамтып, елдің жалпы ұлттық өнімің 50% -не жуығын елдердің қамтамасыз етіп отыр. Мысалы: Жапондық мамандардын есептеуінше екінші дүние жүзілік соғыстан кейіңгі кезенде бұл елдің әлемдегі ең бай елдер қатарына қосылуына бірден -бір себепші болған нәрсе шағын кәсіпкерлікті дамыту.Тұрақты экономикалық жүйеде төменде көрсетілген негіздерге сай шағын кәсіпкерліктің қолайлылы екендігін байқаймыз.
бәсекелес нарықтық қатынастарға ықпал етеді
жаңа жұмыс орындарын ашады
жаңа кәсіпкерлік тап пне меншік иелерінің құрылуына жағдай жасайды
елдің жалпы ұлттық өнімінде үлкен қаржы салаларын береді Бүгінгі Жапониядағы шағын кәсіпорындар жоғары техналогиялық, химялық өнеркәсіп, транспорттық қызмет, информатика, телекоммуникация салаларына әр салаларды қамтып жатыр.Қазіргі уақытта шағын бизнестің рөлі нарыққа ендірілген жаңа өнімдердің ортақ санында айтарлықтай мол және Жапония үлкен тәжірибеге ие болып отыр. Жапонияда шағын бизнеске ерекше назар аударады. Себебі шағын бизнесті дамыту арқасында Жапония соғыстан қираған елден жоғары техналогиялық дамыған елге айналады.Жапонияның халық шаруашылығындағы шағын және орта бизнес субьектілерің саны, тауар айналымы басқа секторлар мен салыстырғанда саны алдынғы қатарда тұр. Ең бастысы мемлекеттік орган шағын кәсіпорынға құрал жабдықтарды жаңартуға техналогияны жақсартуға, өнімге деген сұранысты дамытуы көмек береді. Жапонияның шағынбизнесті мақсатты түрде бюджеттен қаржыландыруды, әрбір министірлерін, әр ведомство өз шығындар бюжетіне шағын бизнеске жұмсайтын қаржыны кіргізеді. Шағын және орта кәсіпорындарға женілдетілген салық мөлшерлемесі қолданылады.Жапония шағын және орта кәсіпорындар ЖҰӨ 73% -ына ие болып отыр. Ресей Федерацяынан экономиканың бұл секторын дамыту мақсатында бірқатар экономикалық шаралар жасалып, жүзеге асырылды. 1995 жылы Ресей Федерацясында «Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау туралы» заң қабылданды. Бұл заң бойынша жаңадан құрылған кәсіпорындар 2 жылға дейін табыс салығын төлеуден босатылады. Шағын бизнесті қолдаудың Федералдық Қоры арқылы әр түрлі жобалар қаржыландырады. Федералдық Қор арқылы шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру жүйесі екі қағидаға негізделген: - Федералдық Қордан жұмсалатын әрбір рубльге аймақтардан да бір рубль жұмсалуы керек . - Қаржыландыру өкілетті банктер арқылы жүзеге асады . 1994-1995 жылдары «Шағын Кәсіпкерлікті мемілекеттік қолдаудың мемлекеттік программасы» жүзеге асырылады. Бұл бағдарлама іске асырылғаннан кейін, Ресей Федерасиясында шағын кәсіпкерлікті қолдаудың біркелкі жүйесі жұмыс істей бастады . Бұл жүйеге: Ресей Федерациясының шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың мемлекеттік комитеті, аймақтын қорлар мен орталықтар кіреді. Шағын кәсіпкерлік Федералдық және жергілікті бюжеттерден қаржылық көмек алады, жергіліті салықтар бойынша әр түрлі жеңілдіктерге ие болды. 1999 жылдың басына есептелгенде Ресей Федерациясында 900 000 – нан аса шағын кәсіпорындар жұмыс істеп тұрды.Бұл кәсіпорындардың орташа жұмысшылар саны – 7 адамнан тұрады. Ұлыбританияда шағын бизнес субьектілеріне: жылдың тауар айналымы 2 миллион фунт стерлинг аспайтын, активтер сомасы 1 милион фунт стерлинг және жыл бойы 50
874
адамды жұмыспен қамтитын кәсіпорындар жатады. Ұлыбритания мемлекеттік консультациялық қызмет бастаушы кәсіпкерлерге қажетті кеңестер береді. Мысалы: коммерциялық мәселеледі қалай шешу керек екенің, бухгалтерлік есепті қалай жүргізуді керектігі туралы, нарықта қалй зерттеу екендігі туралы кеңестер. Франция Үкіметінің шағын кәсіпорындар үшін жасап жатқан шараларында атап өткен жөн. Франциядағы тұрақты түрде дамып жатқан саясаты жатыр. Басты назарда шағын және орта кәсіпорындар. Себебі бұл кәсіпорындар экономиканың ең басты бөлігі. Францияда шағын кәсіпорындарға жұмысшылар саны 500-ден аспайтын кәсіпорындар жатады. Ресми дерек бойынша Францияда шағын және орта кәсіпорындар - 16500000 адам жұмыспен қамтылған. Орташа есеппен бір кәсіпорында 7 адам жұмыс істеген. Әдетте әкімшілік процедуралар шағын кәсіпорындар құруға кедергі келтіретін мәлім, сондықтан Франция үкіметі формальді мәселелерді қысқаруға көшті. Францяда шағын бизнесті несиелеу негізінде пайдасыздық өсімді мемлекет бонофикацилайды. Бонификция - бұл жеңілдету. Орталық бюджет арқылы шағын және орта бизнеске жұмыспен қамтуда да қаржыландырады, еңбек әлеуметтік шығындар бойынша жеңілдіктер беріледі. Францияда жұмысыздар өз кәсіпорның ашу үшін мемлекет көмегіне сүйене алады. Германяда шағын және орта кәсіпкерліктің басты сипаттамасы: ең алдымен меншік құқығы мен кәсіпорынды тікелей басқарудың бірлігі болып табылады; екіншіден – қожайын мен жұмыскер арасындағы өзіндік ерекше қатынас сипатын білдіріп,өңдірістің түпкі нәтижесі үшін екі жақтында бірдей мүдделігін, ынталығын тудыру; үшіншіден – кәсіпорын өмірінде басқарушы рөлінің ерекше маңыздылығы: ол шаруашылықтың нәтижелігіне тек қана мүлік иесі болғандықтан ғана емес, сонымен бірге өзінің де өндіріспен тікелей айналысып, оны ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді.Төртіншісі–істі жанұялық негізде жүргізу,яғни кәсіпорын қызметін нәтижелі ұйымдастыруға, жүргізуге атадан болған мұра ретінде қалыптасуы. Бесіншіден –шағын кәсіпкерліктің тағы бір сипаты белгісі ретінде кәсіпорынды қаржыландыру мәселесін айтуға болады.Шағын кәсіпкерліктің жоғарыда аталған сапалық жақтарымен, бірге сандық жағынан да сипаттамалары бар.Германияда 80 –жылдың аяғына қарай жоғарыда көрсетілген стратегиялық есептеу тәжірибесіне байланысты 1,9 милион шағын және орта кәсіпорын жұмыс істеп, олар халық шаруашылығының салалары бойынша мынандай негізге бөлінеді: қолөнерінде -537, сауда-225, өнеркәсіпте -108, қызмет көрсету саласында -665, еркін мамандық секторы 360.Германияда шағын бизнесті мемлекеттік қолдау жүйесінің негізінде жатқан басты принцип — өздігінен, мүмкіндігінше, өз бетінше дамуды барынша ынталандыратын көмек беру болып табылады.Бағдарламаның мақсаты–шағын және орта бизнестің тиімділігі мен бәсекеге қабылетілігін артыруы. Салық салуға жеңілдіктер,концультатциялық қызмет саласында артыру. Мемлекеттік органдар,бір жағынан, кәсіпкерлерге арнайы мамандардың қызметі арқылы көмек көрсетеді,екінші жағынан, жеке концультатцияға жүргізген жағдайда фиирмалардың ол үшін жұмсайтын шығындардың айтарлықтай бөлігін өтеуді өз мойынына алады. Шетелдік тәжірибеге қарап Республикамызда атқаратын іс-шаралар әлі көп екенің байқауға болады. «Шағын кәсіпкерлікті қолдау туралы» заң күшін жойды, осы заңды жетілдіретін басқа құқытық нормалар қабылдау қажеттілігі туындап отыр. Шағын кәсіпкерлікті қолдау туралы ескі заңда мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдаулар мен жеңілдіктердің кейбір түрлері және тағыда басқа қосымша бағдарламалар бойынша көрсетіліп жатқан қолдаулардың жоспарлы бағыттары жоғарыда атап өткен дамыған мемлекеттердің шағын кәсіпкерлікті дамыту мәселелелесіне байланысты атқарып жатқан жұмыстарына ұқсас екендігін байқаймыз. Жоғарыда аталған артықшылықтары болғанымен кемшіліктерді де атап өту керек, мысалы шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың құқықтық аспектілері көп жағдайда әкімшілік құқық бұзушылықпен байланысты. Шағын кәсіпкерліктің дамуындағы негізгі кедергі туғызатын ол кәсіпкерлер қызметіндегі тәртіп бұзушылықтардың басым көпшілігін бақылау қадағалау жөнінен көптеген негізгі функциялар берілген мемлекеттік органдардың
875
тексеру жүргізулері арқылы анықталып жатады.Қазақстан Республикасының« Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы» кодексінің кейбір ережелері шағын кәсіпкерліктің дұрыс дамуына кедергі жасайды. Дәлірек айтқанда, әкімшілік айыппұлдардың жоғары мөлшерде салық салу тұрғысындағы әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін салынған айыппұл шағын кәсіпкерлік субьектілерімен қатар ірі кәсіпкерлік үшін де бірдей етіп белгіленген[5]. Негізгі әкімшілік тосқауылдар ауыртпалығы болып
(бюрократия) лицензиялауға, аккредитациялауға, стандарттауға , сертификаттауға жататын жұмыстар, тауарлар мен қызметтер түрлерінің кең тізбесінің болуы іскерлік белсенділіктің, кәсіпкерліктің бастамасының өсуіне кедергі келтіреді.Мысалы: -шағын бизнес ашу барысында құжаттардың жасалу уақытының ұзақтығы; -кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау үшін жасалған келісімдердің көптігі және орындалмауы; - мемлекеттік кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдардың көптігі; -керексіз статистикалық және салық есебін жүргізу; -кейбір мемлекеттік органдардың бақылау, қадағалау, рұқсат беру және келісу функциялары мен өкіметтерін қысқартуға дайын еместігі. -кейбір нормативтік құқықтық актілердің өзара қарама-қайшылық туғызуы.Алайда,кейбір мәселелерге қарамастан қазіргі уақытта еліміздегі салық комитеті, басқа да мекемелермен бірлесе отырып, кәсіпкерлерге, әсіресе, жұмысын жаңа бастаған адамдарға нарықтың талаптары мен ерекшеліктерін, салық төлеудегі өзгерістер мен толықтыруларды түсіндіру, бизнесті дамытудың жаңа жолдары туралы сабақ,«дөңгелек үстелдер» ұйымдастыруы нәтиже беруде. Үкіметтің әлеуметтік-экономикалық дамудың тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі қаулысын жүзеге асыру мақсатында шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие беру мәселесі жөнінде екінші деңгейлі банктермен бірлесе жұмыс жасауда.Жоғарыда айтылған мәселелерді қорта келе кемшіліктерге қарамастан мемлекет шағын бизнесті дамыту мақсатында кездесетін кедергілердің жойылуына аса көңіл бөлуде,себебі шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді және
қажеттіліктермен қамтамасыз етеді. Мемлекеттік бағдарламалардың,экономикалық даму бағыттарының жоспарлы түрде атқарылуынан бөлек әлі күнге дейін шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың басты проблемасы несие,салық және құжаттамаларды толтыру мәселелері болып отыр.Бұл жағдайлардың алдын алу мақсатында шағын кәсіпкерлікке байланысты
шағын бизнестің экономикалық маңызын ұлғайту
жұмыс орындарын көбейту
шағын кәсіпкерліктердің арасындағы бәсекелестікті арттыру қажет. [1] ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы заңы. 31.01.2006 ж. Интернет желі: http://adilet.zan.kz/ [2]ҚР Азаматтық кодексі. Жалпы бөлім. 01.07.1999 ж. Алматы: «ЮРИСТ», 2014 ж.
[3]«Қазақстанда кәсіпкерлік қызмет үшін жағдайды жақсарту жөніндегі түбегейлі шаралар туралы» ҚР Президентінің жарлығы. 27.02.2014. Астана, Ақорда. [4]«Нұрлы Жол» ,Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы,11.11.2014 ж,Астана,Ақорда
876
[5] ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық турылы» кодексі,30.01.2001 ж,Алматы, «ЮРИСТ» баспасы,2015 ж,Ерекше бөлім,14-тарау. Қолданылған әдебиеттер: 1. С.П.Мороз .Предпринимательское право, Курс лекций. Алматы: КОУ, 2008. – 308 с 2.Кулагин М.И.Предпринимательство и прав:опыт Запада.М.,1992.С. 50 3.Лаптев В.В.Предпринимательское право:понятие и субъекты.Юрист.М ,1997 4.Попондопуло В.Ф.Правовой режим предпринимательство, М.: Норма, 2008. — 800 с. 1994 5. Нұрғалиев Қ.Р. Қазақстан экономикасы. 2007ж, Алматы.
УДК 34
МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВАЯ ЗАЩИТА ПРАВ ДЕТЕЙ Умбеталиева Дина Мухтарханқызы Казахский Университет Международных Отношений и Мировых Языков имени Абылай хана Аннотация: В данной статье рассматривается проблемы глобального масштаба в осуществлении международно-правовой защиты прав детей. А так же правовое регулирование в международном обществе. Ключевые слова: особая социально-демографическая группа, международные декларации, правовой статус личности ребенка. Аннотация: Бұл мақалада балалар құқықтарын халықаралық-құқықтық қорғау жүзеге асыру жаһандық лшемні мәселелерін талқылайды. Сондай-ақ халықаралық қоғамдастықтың құқықтарын реттеу болып табылады. Тірек сөздер: арнайы әлеуметтік-демографиялық топ, халықаралық декларациялар, баланың құқықтық мәртебесі. Abstract: This article discusses the problems of global dimension in the implementation of international legal protection of children's rights. As well as the legal regulation of the rights in the international community. Key words: special socio-demographic group, international declarations, the legal status of the child.
В современном мире проблема прав и свобод человека и гражданина заняла одно из ведущих мест в международных отношениях. Все права человека универсальны, неделимы, взаимозависимы и взаимосвязаны. Международное сообщество должно относиться к правам человека глобально, на справедливой и равной основе, с одинаковым подходом и вниманием. Права ребёнка являются неотъемлемой, составной и неделимой частью всеобщих прав человека. Несмотря на то, что ребёнок обладает теми же правами, что и взрослый, вследствие своего неполного физического и умственного развития, он должен быть обеспечен особыми правами.
Вопрос о необходимости регулирования прав детей возник сравнительно недавно. Губительные последствия Первой Мировой войны в отношении гражданского населения и растущий интерес к проблеме защиты детей вызвал необходимость Лиги Наций создать в 1919 г. Комитет детского благополучия, который рассматривал права детей в 877
основном в контексте мер, которые нужно было принять в отношении беспризорных детей, рабства, детского труда, торговли детьми и проституции несовершеннолетних. Дети являются не только будущим, но и настоящим, не только национальной, но и общечеловеческой ценностью. Это особая социально-демографическая группа, нуждающаяся в силу умственной и физической незрелости в специальной заботе государства и общества. Актуальность «правовой защиты прав ребенка» заключается разъяснений правового статуса личности ребенка, так как они, обладая всеми основными правами и свободами человека, требуют к себе особой правовой защиты. Именно дети оказались незащищенными в ходе социально-экономических реформ. Рост преступности, вооруженные конфликты и межнациональные конфликты, инфляционные процессы, безработица, нравственная деградация, снижение уровня жизни и многие другие пороки в основном сказались на детей. Бродяжничество, попрошайничество и беспризорность, бегство детей из семей из-за жестокого с ними обращения, рост количества дел о лишении родительских прав и социального сиротства – неутешительные факты. Большую роль в разработке социальных стандартов защиты детей в этот период сыграли неправительственные организации, в частности Международный союз спасения детей, основанный англичанкой Эглантайн Джебб. В 1923 г. в рамках этой организации была разработана декларация, содержащая основные условия, которым должно следовать общество, чтобы обеспечить соответствующую защиту детей и заботу о них. В 1924 г. в Женеве Лига Наций на своей 5-й сессии приняла предложенную Международным союзом спасения детей Декларацию прав ребенка. Это был первый документ международно-правового характера в области охраны прав и интересов детей. Декларация, состоящая из 5 принципов, сформулировала цели международно-правовой защиты детей: ребенку должна предоставляться возможность нормального развития, как материального, так и духовного (пр. 1); голодный ребенок должен быть накормлен, больному ребенку должен быть предоставлен уход, порочные дети должны быть исправлены, сиротам и беспризорным детям должно быть дано укрытие и все необходимое для их существования (пр. 2); ребенок должен быть первым, кто получит помощь при бедствии (пр. 3); ребенку должна быть предоставлена возможность зарабатывать средства на существование, и он должен быть огражден от всех форм эксплуатации (пр. 4); ребенок должен воспитываться с сознанием того, что его лучшие качества будут использованы на благо следующего поколения (пр. 5). В Декларации впервые подчеркивалось, что забота о детях и их защита не является больше исключительной обязанностью семьи, общества или даже отдельной страны — все человечество должно заботиться о благополучии детей.
В Женевской декларации, как и в любой иной международной декларации, не содержалось обязательных нормативных предписаний для стран-участниц. И все же это было большое достижение: ребенок стал объектом международно-правовой защиты. С того времени в области международного гуманитарного права было принято немало документов, призванных защитить как права человека вообще, так и права ребенка - в частности. Однако, возникают новые сложные проблемы в данной области в связи не только с ростом числа вооруженных конфликтов, как международных, так и внутренних, но и с появлением новой специфики таких конфликтов, изменением характера угроз, которые они несут. Речь идет, в первую очередь, о международном терроризме, влекущем
878
за собой все более частые вспышки вооруженных конфликтов, не признающих государственных границ. И вновь наиболее страдающей частью этих конфликтов становятся дети. Необходимость их защиты, оказания им незамедлительной помощи, создания для них, по возможности, благоприятных условий для жизни является одной из наиболее актуальных проблем современности. Однако окончательно система международной защиты прав ребенка как составной части защиты прав человека сложилась после Второй мировой войны в рамках Организации Объединенных Наций, одним из основополагающих принципов которой было провозглашение уважения к правам и свободам человека без какой-либо дискриминации. Принцип уважения прав человека был закреплен в Уставе ООН. Необходимость разработки мер по охране прав ребенка, в силу его физической и умственной незрелости, потребовала выделение международной защиты прав детей в особое направление. С этой целью в ООН были созданы Социальная комиссия и Детский фонд ООН (ЮНИСЕФ). Кроме того, защитой прав детей в отдельных областях занимаются специализированные учреждения ООН: Международная организация труда (МОТ), Всемирная организация здравоохранения (ВОЗ), Организация Объединенных Наций по вопросам науки, культуры и образования (ЮНЕСКО). Принятие Конвенции о правах ребенка стало значительным событием в области защиты прав детей. В Конвенции впервые ребенок рассматривается не только как объект, требующий специальной защиты, но и как субъект права, которому предоставлен весь спектр прав человека. Конвенция, состоящая из 54 статей, охватывает как гражданско-политические, так и социально-экономические и культурные права детей от их рождения и до достижения совершеннолетия (18 лет), если национальным законодательством не предусмотрен более ранний возраст достижения совершеннолетия (ст. 1). С принятием Конвенции был введен ряд новых прав ребенка: на выживание и развитие (ст. 6), на сохранение индивидуальности (ст. 8), на право свободно выражать свои взгляды (ст. 12), на неучастие в военных действиях (ст. 38), на физическое и психологическое восстановление и социальную реинтеграцию жертв злоупотреблений и эксплуатации (ст. 39). В Конвенции впервые особо оговорена роль средств массовой информации: государства-участники обязуются поощрять средства массовой информации к распространению информации и материалов, полезных для ребенка в социальном и культурном отношении, чтобы ребенок имел доступ к информации из различных национальных и международных источников (ст. 17). В соответствии со статьей 42 государства-участники обязуются "широко информировать о принципах и положениях Конвенции как взрослых, так и детей". На сегодня 190 стран ратифицировали Конвенцию о правах ребенка, имеются все предпосылки считать ее первым в мире договором по правам человека, который ратифицируют все страны мира. Казахстан, учитывая приоритет общепризнанных принципов международного права, 8 июня 1994 г. ратифицировал Конвенцию о правах ребенка, тем самым принял на себя международные обязательства по приведению своего законодательства в соответствие с конвенцией.
Впервые в истории в рамках Конвенции был создан международный механизм контроля за выполнением положений Конвенции — Комитет по правам ребенка. Защита прав ребенка представляет систему взаимосогласованных действий государства, общественности и международных неправительственных организаций, направленных на разработку и обеспечение прав ребенка с целью формирования полноценной и гармонически развитой личности, содействие их закреплению в законодательстве.
|