Атты студенттердің IV жоо аралық дәстүрлі ғылыми конференциясының ЕҢбектері

942 

 

академиялық  қолдау  көрсету  қызметтерінің  түбегейлі  мақсаттарын  жүзеге  асыруға 

мүмкіндік бермей отыр. 

Ал  ,  Оңтүстік  Кореяда  бізге  қатты  ұнағаны  Flipped  Learning  System  .  Ол  бойынша 

оқушы бірінші сабақты оқып келіп сол тақырыптан тест тапсырғаннан кейін ғана профессор 

сол  тақырыпты  түсіндіреді  .  Бұл  жүйенің  тиімді  тұстары  оқушының  сабаққа  деген 

құлшынысымен қоса еңбекқорлығын арттырады .  

Біз оқыған университетте кітапхана студенттік өмірде ең маңызды орындардың бірі . 

Олай айту себебіміз онда аптасына 7 күн 24 сағаттық 4 қабатты кітапхана тұрақты жұмыс 

жасайды . Ал аралық бақылауға дайындық кездерінде кітапханада бірде бір бос орын таба 

алмай қалған кездеріміз көп болды .  Студенттер университет ғимараты мен жатақханаға 

қарағанда кітапханада көп уақыт өткізеді .  

Ал  лекция  залында  профессор  ғана  емес  оның  көмекшісі  және  оның  да  көмекшісі 

отырады . Яғни , бұл оқу эффектливтігіне қатты әсер етеді себебі бір адам сөйлей берсе 

студенттер жалығып кетеді . Ал , бірнеше адам бір сабақта сөйлесе біраз қызық болады . 

Университетте ғылыми зерттеу орталықтары белсенді жұмыс жасайды . Онда алғыр 

студенттерге  ғылыму  зерттеулерге  көмекші  болуға  рұқсат  етіліп,  олардың  біліктілігін 

университет  қабырғасында-ақ  профессионал  деңгейге  жеткізеді  .  Меніңше  ,  біздің  елдің 

озат оқушыларына осы тұс тіпті керек деп айтар едім . Өйткені , ондай үлгілі оқушылар 

бізде де баршылық . Бірақ сол ғылыми зерттеулермен айналысу тұсы өте ақсап тұр десек 

жаңылыспаймыз . 

Студент  өмірінде  басым  рөлді  атқаратын  факторлардың  бірі  бұл  қоғамдық  өмір  . 

UNIST университетінде қоғамдық өмір жоқарғы деңгейде деп айтсақ болады . Оған дәлел 

университте өнер мен спортқа жасалған жағдай . Бұл шәкірттердің бос уақыттарын әр түрлі 

видео  ойындарымен  өткізуінің  алдын  алып  ,  өздерінің  творчествалық  қабілеттерін 

шыңдауға мүмкіндік береді .  

 

ПАЙДАЛЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.

 

ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарда арналған мемлекеттік бағдарламасы. 

2010ж.  // htpp: www.edu.gov.kz 

      2. htpp: 

www.unist.ac.kr

 Ulsan National University of Science and Technology 

      3. 

http://www.ipksko.kz/index.php/kz/institut-yzmeti/bilim-beru-yzmeti/9-materialy-na

 

            kazakhskom-yazyke/523-n-m-samyratov-otchet-o-komandirovke-v-respubliku-koreya 

 

 

УДК 31.1 

 

ТҮРКИЯ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН ОҚУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҰҚСАСТЫҚТАРЫ МЕН 

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

 

Қайып Қанат Алтынбекұлы 

Сулейман Демирель атындағы Университет 

Ғылыми жетекші: ф.ғ.к.,доцент Әйтімбет І.А. 

 

Тйүіндеме. Түркияның Эскишехир (Eskişehir) қаласында орналасқан түрік елінің ең 

үлкен және бай Анадолу Университетінің (Anadolu Üniversitesi) білім беру процесін және 

студенттерге  арналған  жағдайларды  зерттеу  және  салыстыру  арқылы  Қазақстандағы 

Сулейман  Демирель  Университетіне  енгізу  болатын  жаңалықтарды  қарастыру.  Барлық 

нәрселер автор көзімен көріліп, бақыланған. 

Кілт сөздер: білім беру процесі, Жоғарғы Оқу Орны, оқудағы жаңа технологиялар.  

943 

 

КІРІСПЕ 

Білім  -  әлемдегі  өркениетті  дамыған  елдердің  барлығында  дерлік  дамудың  негізгі 

көрсеткіші мен негізгі басыңқы бағыты болып табылады. Шын мәніне келгенде, елдер тек 

тауарлар  мен  қызметтер  өндіре  отырып  бәсекелеспейді,  сонымен  бірге  олар  қоғамдық 

құндылықтар жүйесі мен білім беру жүйесі арқылы бәсекеге түседі. 

Орыс педагогі  К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі  заман талабына сай, әр мұғалім, өз 

білімін  жетілдіріп,  ескі  бірсарынды  сабақтардан  гөрі,  жаңа  талапқа  сай  инновациялық 

технологияларды  өз  сабақтарында  күнделікті  пайдаланса,  сабақ  тартымды  да,  мәнді, 

қонымды,  тиімді  болары  сөзсіз.  Бұл  жөнінде  Қазақстан  Республикасы  «Білім  туралы» 

Заңының  8-бабында  «Білім  беру  жүйесінің  басты  міндеттерінің  бірі  –  оқытудың  жаңа 

технологияларын  енгізу,  білім  беруді  ақпараттандыру,  халықаралық  ғаламдық 

коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. 

НЕГІЗГІ БӨЛІМ 

Қазір мен Қазақстандағы Сулейман Демирель Университетіндегі «Есептеу техникасы 

және  бағдарламамен  қамтамасыз  ету»  мамандығын  меңгеріп  жүрген  студентімін. 

Университетіміздің  Халықаралық  Қатынастар  бөлімінің  ұйымдастырған  Мевляна 

Студенттік  Алмасу  бағдарламасына  арналған  конкурсқа  қатысып,  жеңіп,  өзіміздің 

бауырлас  Түркия  мемлекетін  таңдадым.  Отанымызда  алған  білімді  шыңдау  мақсатымен 

Түркияның  Эскишехир  (Eskişehir)  қаласындағы  Анадолу  Университетінде  (Anadolu 

Üniversitesi)  4,5  айдай  болдым,  яғни  бір  академиялық  семестр  көлемі.  Осы  университет 

жайлы тоқтала кетейін.  

Анадолу Университетінің іргетасы 6 Қараша 1958 жылы «Эскишехир Экономика және 

Коммерциялық Ғылымдар Акамедиясы» ретінде қаланды.1982 жылы аз ғана уақыт ішінде 

дүниенің ең үлкен университеттері ішіндегі динамикалық және инновациялық білім беретін 

Жоғарғы  Оқу  Орнына  айналды.Эскишехирді  бір  мезетте  ғылым,мәдинет  және  жастар 

ортағылы еткен бұл университеттің 3 кампусы, 17 факультеті,1 консерватория, 9 институт, 

30  ғылыми-зертханасы.  Анадолу  Университетінің  Түркия  білім  жүйесіне  енгізген 

жаңалығы  –  қашықтықтан  білім  алу  жүйесі.  Қазір  қашықтықтан  білім  беретін  3 

факультеттің  жалпы  саны  -  2  миллиондай  студент.  Түркияның  ең  үлкен  және  қаржы 

жағынан  да,  студент  жағынан  да  бай  университет  –  Анадолу  Университеті.  Толығырақ 

төмендегі кестеден көре аласыздар. 

Құрылған уақыты  

6 Қараша 1958 жыл 

Оқу тілі  

Түрік,  ағылшын,  француз  және  неміс 

тілдері 

Ректоры 

Prof. Dr. Naci GÜNDOĞAN 

Университет түрі  

Мемлекеттік  

Факультет саны 

17 (үшеуі қашықтықтан оқытады ) 

Мемлекеттік консерватория саны 

1 

Жеделдетілген оқу (Yüksekokul) 

3 

944 

 

Кәсіптік 

жеделтілген 

оқу 

(Meslek 

Yüksekokulu) 

4 

Институттер саны  

9 

Ғылыми-зертханалар саны 

30 

Оқытушылар саны 

2537 

Әкімшілік қызметкерлері 

1872 

Бакалавриат студенттері 

23194 

Жеделдетілген 

бакалавриат(Yüksekokul) 

студенттері  

3250 

Магистранттар, 

докторанттар 

(Yüksek 

Lisans ve Doktora) 

4121 

Формальды студенттер саны 

30565 

Қашықтықтан 

оқитын 

(Açıköğretim) 

студенттер  

2694085 

Жалпы студенттер 

2724650 

Шетелдік студенттер 

1064 

Студенттік алмасумен келгендер 

995 

 

Ендігі  кезекте,  Анадолу  Университетінің  және  жалпы  Түркия  Білім  Жүйесінің 

ерекшелішігін қарастырайық. Оны мен 3-ке бөлідім: 

1.  Қаражат  пен  уақытты  қажет  ететін  ерекшеліктер.  Ең  алдымен,  кампус  жайлы. 

Жоғарыда аталып өткендей 3 кампусы бар: 



 

Басты кампус болып саналатын «Yunus Emre Kampüsü» кампусында фармацевтика, 

әдебиет,  педагогика,  жаратылыстану  ғылымдар,  өнер,  құқық,  экономика,  байланыс 

ғылымдар,  іскерлік  әкімшілік,  социологиялық  ғылымдар,  туризм,  Бұқаралық  Ақпарат 

Құралдары  факультеттері  бар.  Ректорат,  Ататүрк  атындағы  мәдениет  орталығы;  бес 

қабатты кітапхана, Жапон саябағында: сакура ағашы, қолдан жасалған көлшік, таза ауада 

демалып отыруға арналған орындықтар; кинотеатр, спорт орталықтары: футбол, баскетбол, 

волейбол  алаңдары,  футбол  стадионы,  тренажер  залы,  бассейн  кешені,  үлкен  теннис 

корттары; денсаулық орталығы және аурухана; мұражай және көрме орталығы; технопарк; 

банк филиалдары, барлық дерлік банктің банкоматтары; почта; дүкендер: азық-түлік, кеңсе 

тауарлары,  косметика;  асхана;  қоймалар;  жатақханалар;  зертханалар  және  тағы  басқа 

ғимараттар орналасқан. 



 

«İki  Eylül  Kampüsü»  кампусында  инженерлік,  cәулет  және  дизайн,  авиация,спорт 

факультеті;  футбол  стадионы,  баскетбол  стадионы,  тренажер  орталығы;  саябақ;  асхана; 

кітапхана; тілдік мектеп; автобус аялдамасы; аэропорт орналасқан. 



 

«Porsuk 

Meslek» 

кампусында 

«Баспа 

технологиясы», 

«Компьютерлік 

программалау», «Радио және Теледидар», «Темір жол және Көлік» сияқты 26 бағдарлама 

945 

 

бойынша  білім  беріледі,  спорт  орталығында  баскетбол,  футбол,  гандбол  ойнайға 

мүмкіншілік бар; 

«Yunus  Emre  Kampüsü»  және  «İki  Eylül  Kampüsü»  арасында  тікелей  автобус  жұмыс 

жасайды. Автобусқа қатысты тағы бір мәселе, бір топ студент 2014 жылдың желтоқсанында 

өткен  «Google»  компаниясының  «DevFest  2014»  іс-шарасына  баруға  тілек  білдірген  еді. 

Студенттердің  осы  іш-шараға  барып  қайтын  деп  университет  өз  автобусын  берді,  тек 

студенттерден жағар-жанармай үшін аз көлемде ақша алынды. 

2.  Аса  көп  қаржы  мен  уақытты  қажетпейді.  Атап  өткендей  университеттің  басты 

кампусында бес қабатты кітапхана бар, оның жалпы ауданы - 12330 м

2

 , 290000-нан астам 

дереккөздері  жиналған.  Оның  Қазақстандағы  университет  кітапханаларынан  басты 

айырмашылығы: 

а) 24 сағат ашық болуы, түскі үзілістің жоқтығы, мейрамдарда, демалыстарда жұмыс істеуі; 

ә) өзіне керек кітапты кітапханадағы арнайы орналасқан компьютерлер арқылы қай қабатта 

және қай сөреде жатқан біле аласын; 

б) сол тақырыптағы кітаптардың бір-біріне жақын орналасқаны;  

в) әр қабатта 2-3 кітапхана қызметкерлері студенттерге көмектесуге дайын;  

г) бейне бақылаудың жүргізілуі; 

ғ) тамақ жеуге, сусындар ішуге, шулауға, телефонмен сөйлесуге тыйым салынады; 

д)  әр  қабатта  4  немесе  5  жеке,  жалғыз  орындық  бөлмелер  бар,  әр  қабаттағы  кітапхана 

қызметкерінен кілтті алып, құлыпталып, сабақ оқысаңыз болады. 

е) түнгі 12 мен 1 арасында студенттерге ыстық сорпа, шай, кофенің тегін үлестірілуі;  

Кітапханадан  керекті  кітабыңызды  алу  процесін  түсіндіре  кетейін.  Ең  алдымен, 

кітапхана ғимаратына кіргенде сіз дүкендерде көріп жүрген ұрлыққа қарсы жүйеден өтесіз. 

Содан соң, арнаулы компьютерден керекті дереккөзінің атың немесе тақырыбын жазасыз. 

Экранда  көрсетілген  кодты  жазып,  керекті  қабат  пен  сөре  барып,  кітабыңызды  аласыз. 

Алғаннан  кейін,  арнаулы  аппаратқа  жақындап  студенттік  билет  арқылы  кітапты  өз 

атыңызға жаздыртасыз. Кітапханадан шығар кезде ұрлыққа қарсы жүйеден өтесіз, егерде 

кітапты  тіркемесеңіз  немесе  ұрлап  бара  жатқан  болсаңыз,  күзет  сізді  тоқтатып,  кітапты 

тіркеуді  сұрайды.  Егер  қандай  да  сұрағыңыз  болса,  кітапханашылар  сізге  көмектесуге 

дайын тұрады. 

Екінші қарастыратын мәселе – асхана. Анадолу университетінің енгізген жаңалығы – 

түскі немесе кешкі асты алдын ала резерв жасау арқылы алу. Ол үшін: 

а) Асхана сайтына студенттік билет нөмері арқылы кіріп кампусты және тамақ түрін, яғни 

түскі және кешкі асты, жейтін күнен 2 күн бұрын резерв жасайсыз. Мысалы, дүйсенбі күні 

жейтін болсаңыз, жұма күні резерв жасауыңыз керек. Бірдең бірнеше аптаға немесе бір айға 

алсаңыз болады.  

ә) Таңдағаннан соң, төлем түрін: карта арқылы немесе қолма-қол ақша түрін таңдайсыз. 

б) Қолма-қол ақшамен төйлейтін болсаңыз, асхана жаңындағы кассаға студенттік билетті 

көрсетіп, ақшаңызды төйлейсіз. 

Ерекшелігі: тек кешенді ас беріледі; арнайы турникет арқылы өтіп түскі ас аласыз. Ал еңді 

бастысы:  кешенді  ас  1  түрік  лирасы,  яғни  менің  Түркияда  болған  кезде  1  лира  80  теңге 

көлемі болған, яғни қалған ақшаны университет тарапы төлейді.Және тамақ кестесі бір айға 

алдын ала шығады. 

3. Студенттерге арналған іш-шаралар. 

946 

 



 

Ататүрк  атындағы  мәдениет  орталығында  студенттердің  өздері  ұйымдастырған 

театрлық қойылымдар, концерттер (ұлттық, классикалық секілді) жасалады.  



 

Кинотеатрда  түрік  және  ағылшын  тілдерінде  әр  түрлі  жанрдағы  фильмдер 

көрсетіледі. Бағасы да қол жетімді. 



 

Қызығушылық  бойынша  әр  түрлі  студенттік  клубтар  (би,  музыка,  электриктер, 

компьютер, көшбасшылық сияқты клубтар) жұмыс жасайды. 



 

Кез келген компьютерлік лабораторияларға кіріп компьютерде жұмыс жасай алады. 

4.  Студент  пен  мұғалімге  қатысты.  Сабақтарда  сабаққа  қатысым  студенттік  билет 

арқылы  жүзеге  асыралады,  яғни  әр  аудитория  есігінің  жанында  студенттік  билетті 

оқытатын аппарат орналасқан. Бұның басты жақсы жағы  –  уақыт үнемдеу, 5-10 минутқа 

көбірек сабаққа уақыт бөлу. Сабаққа қатысым үшін баға қойылмайды, бірақ 3 рет жіберген 

болса, емтиханға жіберілмейді. 

ҚОРЫТЫНДЫ 

Қорыта  келгенде,  келесі  оқу  жылында  Сулейман  Демирель  Университетіне 

төмендегідей нәрселерді енгізуге болады: 



 

Кітапхананың  24  сағат  жұмыс  істеуі,  ол  үшін  күндіз  қазір  жұмыс  істеп  жүрген 

апайлар  болса,  кешке  және  түнде  жаңа  жұмыс  орынға  студенттерді  алуға  болады  және 

кітапханадағы тамақ жеймеу,шуламауды қадағалау. 



 

Асханадағы  кешенді  түскі  ас  бағасын  төмендету,  мысалы  200  теңге  көлемі  және 

алдын  ала  резерв  жасау  арқылы,  сол  кезде  тамақ  студенттерге  жетеді  және  артылып 

қалмайды. 



 

СДУ-да  Алматы  қаласында  тұратын  көп  студент  оқиды  және  олар  жиі  сабақарға 

кешігіп  келеді.  «Сайран»  автовокзалынан  таңертең  сағат  8:25-  де  университетке  қарай 

автобус жүрсе және кешке сағат 17:30-да университеттен «Сайран»-қа қарай автобус жүрсе. 

Жанармай үшін студенттерден ақша алынса, екі жаққа тиімді болады. 



 

Студенттерді кампус аумағына тек студенттік билетті тексеру арқылы кіргізу. 



 

Red  Hall-ды  студенттерге  концерттер  ұйымдастыруға,  қойылымдарға  жасауға 

мүмкіндік беру, апта соңында кино көрсету, Қазақстанда танымал, өз мақсаттарына жеткен 

іскер адамдарды шақырып бизнес тренингтер ұйымдастыру.  

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 

1.

http://el.kz/m/articles/view/content-4021

 

2.https://www.anadolu.edu.tr/ 

УДК 808.5 

 

ОБУЧЕНИЕ ОРАТОРСКОМУ ИСКУССТВУ: ОБЩИЕ ПРИНЦИПЫ И 

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНТЕЛЛЕКТ-КАРТ 

Е. Жардемов 

Университет имени Сулеймана Демиреля 

 

 

The paper is dedicated to one of the most important language skills such as public 

speaking.  The  author  considers  conceptual  map  as  one  of  effective  ways  in  public  speaking 

teaching. 

 

Статья  посвящена  ораторскому  мастерству  как  одному  из  наиболее 

актуальных  навыков  в  сфере  устной  речи.  Автор  приводит  примеры  интеллект-карт, 

рассматривая их как эффективный способ обучения технике речи.  

 

Key words: public speaking, conceptual map 

947 

 

Ключевые слова: ораторское мастерство, интеллект-карта 

 

 

Ораторское  искусство  –  один  из  наиболее  ценных  навыков,  который  помогает 

красиво и грамотно донести свою позицию широкому кругу слушателей. Немногие имеют 

врожденную способность к таким выступлениям. Те же, кто освоил секреты ораторского 

мастерства,  имеют  все  шансы стать  интересной  личностью и  достичь  ошеломляющего 

успеха практически в любой сфере, будь то бизнес, политика, искусство и т.п. 

Настоящий  оратор  должен  обладать  рядом  качеств,  которые  делают 

его асом публичных  выступлений.  Во-первых,  ему  необходимо  быть  эрудированным  и 

начитанным,  для  того  чтобы  в  нужный  момент  подбирать  правильные  слова  для 

оформления  своих  мыслей  .  Во-вторых,  речь  оратора  должна  быть  грамотной  и  четкой, 

понятной  целевой  аудитории  слушателей.  В-третьих,  профессионал  должен  подчинять 

волнение своей воле и сохранять хладнокровное спокойствие в процессе презентации. 

ОБЩИЕ  КРИТЕРИИ,  КОТОРЫМ  ДОЛЖЕН  СООТВЕТСТВОВАТЬ  ИСКУСНЫЙ 

ОРАТОР 

В первую очередь нужно иметь четкое произношение и хорошо поставленный голос, 

поскольку они являются залогом красивой и внятной речи. Достичь этого можно правильно 

выговариваемыми  согласными  и  чистыми  гласными  звуками.  Для  того  чтобы  ваша  речь 

доставляла вам и вашим слушателям удовольствие, практикуйте упражнения для развития 

голоса.  

Самое  главное  в  ораторском  мастерстве  -  это  замечать  мелочи,  из  которых 

складывается успех или неудача выступающего.  

Критерии,  которые должен соблюдать оратор: 

1) Дружественность 

2)Искренность 

3)Краткость  

4)Лаконичность  

5)Энергичность  

 

Особую  роль  в  формировании  ораторского  мастерства  может  сыграть 

использование в обучении такого эффективного инструмента, каким является интеллект-

карта.  Это  современная  технология  обучения,  и,  по  нашему  мнению,  она  может 

использоваться  в  такой  специфичной  сфере,  как  выработка  навыков  публичной  речи. 

Определение  интеллект  карты  таково:  «Интеллект  карта  –  это  техника  представления 

любого  процесса  или  события,  мысли  или  идеи  в  комплексной,  систематизированной, 

визуальной (графической) форме. Mind-maps (термин может переводиться как «интеллект 

карты»,  «карты  ума»,  «карты мыслей»,  «карты мышления»,  «ментальные карты»,  «карты 

памяти»   или  «карты  разума»)  –  информация,  изображаемая  в  графическом  виде  на 

большом  листе  бумаги.  Она  отражает  связи  (смысловые,  причинно-следственные, 

ассоциативные  и  т.д.)  между  понятиями,  частями  и  составляющими  рассматриваемой 

области.  Это  понятнее,  чем  привычное  изложение  мыслей  словами  в  письменном  виде. 

Ведь  словесное  описание  порождает  массу  лишней  информации,  заставляет  наш  мозг 

работать в несвойственной ему манере. В итоге это приводит к потере времени, к снижению 

концентрации и к быстрой утомляемости»/1/. Для успешной подготовки будущего оратора 

необходимо  избегать  рутины,  всего,  что  ведет  к  утомлению  и  снижению  интереса. 

Напротив,  интеллект  карта  стимулирует  мыслительные  процессы,  что  ведет  к 

концентрации  внимания  и  памяти,  а  также  стимулирует  формирование  логически 

выстроенной,  грамотной  речи.  Приведем  несколько  примеров  интеллект  карт,  которые 

используются в обучении ораторскому мастерству:  

  

948 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

949 

 

 

 

Другой  аспект  обучения  ораторскому  искусству  –  изучение  отрицательного 

материала, т.е. наиболее типичных ошибок, которые совершают многие мастера слова. Так, 

очень часто, выступая перед аудиторией, люди строят слишком сложные предложения и 

используют  длинные  слова.  Во-первых,  это  может  сбить  самого  выступающего,  а,  во-

вторых, путает слушателей. Так что лучше избегать подобного формата построения речи.  

Кроме того, нередко начинающие ораторы делают ошибку, употребляя безличные 

предложения.  Такой  формат  общения  с  аудиторией  может  вызвать  недоверие,  поэтому 

больше употребляйте определенно-личных местоимений.  

Особое  значение  в  обучении  искусству  речи  придается  психологическим 

установкам:  Не  следует  проявлять  нерешительность.  Делайте  больше  утверждений  и 

держитесь самодостаточно.  

Оценивайте аудиторию правильно, и не используйте сленговые выражения, которые 

могут  не  понять  ваши  слушатели.  Продумывайте  каждое  предложение,  каждый  тезис, 

каждую шутку и т.п. 

Найдите  идеальный  баланс  между  утвердительными  и  вопросительными 

предложениями. Разбавляйте свою речь мягкими вставками типа «также», «помимо всего 

прочего» и т.п. 

Кроме того, очень часто неумелые ораторы терпят неудачу, не задавать вопросы в 

аудитории. Помните, что если вы хотите вывести ваших слушателей на активный диалог, 

то в этом вам помогут только открытые вопросы. 

Ну  и  напоследок,  никогда  не  уводите  взгляд  от  аудитории.  Поддерживайте 

зрительный контакт, и тогда ваше выступление будет более ярким и убедительным. 

 

В  заключение  хотелось  бы  привести  слова  Х.  Леммермана:  «Цель  любого 

оратора — создание на основе общих риторических правил совершенно индивидуального, 

особенного стиля речи» /2/ . 

Использованная литература 

 

1  Интеллект-карты:  область  применения  и  рекомендации  по  составлению 

http://constructorus.ru/uspex/intellekt-karty.html

 

2 

Леммерман 

Х. 

Учебник 

риторики 

http://www.orator.biz/library/books/uchebnik_ritoriki/ 

 

 

 

950 

 

УДК 81’276.6

  

 

ИЗУЧЕНИЕ СПОРТИВНОЙ ТЕРМИНОЛОГИИ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ 

РУССКОМУ ЯЗЫКУ 

 

Д.Калтай, М. Расул, К. Сериков 

Университет имени Сулеймана Демиреля 

 

 

The paper is dedicated to one special type of terminology such as terminological 

units related to the sphere of sport. The authors analyze specific characteristics of the given terms 

and underline students’ interest to this type of terminology. 

 

Статья посвящена  рассмотрению  спортивной терминологии  на занятиях  по 

русскому  языку.  Авторы  акцентируют  внимание  на  специфических  характеристиках 

спортивных терминов и на их привлекательности для студенческой аудитории.  

 

Key words: terminology,  football 

Ключевые слова: ораторское мастерство, интеллект-карта 

 

Футбольные  термины  -    одна  из  самых  больших  подсистем  спортивной 

терминологии. К сожалению, изучая русский язык, мы не всегда обращаем внимание на эту 

сравнительно  новую  сферу  терминологии.  А  ведь  в  последние  десятилетия  язык  спорта 

очень интенсивно развивался, и поэтому, рассматривая закономерности  в этой сфере‚  мы 

можем увидеть закономерности развития русского языка в целом. Наш словарный запас в 

последних годах постоянно пополняется новой спортивной лексикой. 

Рассматривая спортивные термины, функционирующие в русском языке ХХI века, 

мы  обратили  внимание  на  некоторые  тенденции.  Так,  существует  стремление  к 

обогащению  лексического  состава  спортивной  терминологии  путем  заимствования 

терминов из английского языка.  Как пишет Igor Mahal, «в конце XX в. язык русского спорта 

значительно  пополнялся  разными  видами  американизмов‚  которые  очень  быстро 

закрепились в спортивной лексике разного уровня и сфер употребления» /1/. 

Спортивные заимствования из английского языка в русском языке   ХХ века в основном 

представляли  собой  названия  спортивных  игр  и  видов  спорта‚  названия  спортсменов‚ 

названия  движений‚  приемов‚  состояний‚  положений‚  названия  спортивного  инвентаря‚ 

названия  ошибок‚  нарушений‚  наказаний‚  названия  спортивной  площадки‚  ее  частей‚ 

названия типов и частей состязаний /2, с.19/ (ср. Богословская 2002, 19).  

Источником большинства новых слов и выражений является английский язык. Из 

английского  языка  в  русский  пришло  множество  терминологических  и  жаргонных 

выражений из сферы спорта; при этом большинство из них осваивается языком и попадает 

в число наиболее широко используемых лексических единиц.  

В  сфере  футбольной  терминологии    достаточно  типичны  слова,  произношение 

которых нехарактерно для русского языка (ср. офсайд, аут, пенальти и пр.) В то же время 

фонетически  непривычные  слова  достаточно  быстро  осваиваются  и  начинают 

восприниматься как исконные, так что обычный носитель языка уже не ощущает их связь с 

английским языком.  

«Спортивные  англицизмы  в  русском  языке  осваиваются  достаточно  быстро.  В 

лексико-семантическом  плане  полностью  освоено  большое  количество  как  ранее 

заимствованных  англицизмов‚  которые  с  течением  времени  адаптировались  к  системе 

русского  языка  и  стали  семантически  автономными‚  так  и  заимствований  последнего 

десятилетия» /1/. 

Интересно,  что  термины  вообще  –  это  нейтральные  слова.  О  спортивной,  и  в 

особенности  –  о  футбольной  терминологии  этого  сказать  нельзя.  Многие  из  этих  слов, 

сравнительно  недавно  пополнивших  русский  язык,  уже  стали  эмоциональными, 

выразительными.  приобретает эмоционально-экспрессивную окраску.  

951 

 

Среди  рассмотренных  нами  спортивных  терминов  преобладают  термины-

существительные. Это вполне понятно, т.к. процессы в футболе называются в основном с 

помощью  общей  лексики;  терминология  применяется  там,  где  речь  идет  о  результате 

действия, либо о его специфике, либо о субъекте.  

Спортивная терминология является неотъемлемой частью профессионального языка 

спортсменов‚  тренеров‚  судей‚  и  является‚  конечно‚  языком  СМИ.  Язык  спорта 

характеризует  ряд  специфических  черт  –  простота‚  широкий  круг  пользователей‚ 

динамизм‚  слабая  отграниченность  от  общелитературной  лексики‚  оценочный  характер 

наименований‚  наличие  значительного  числа  синонимов  и  близость  к  технической 

терминологии.  

 Как  указывает  Igor  Mahal,  язык  спорта  можно  разделить  на  основании  того‚  где 

конкретные спортивные термины употребляются: 

1) общенаучные и межотраслевые термины‚ а также термины‚ заимствованные из других 

сфер  деятельности ‚  ср.: психологическая  подго-товка‚  атлетизм‚  брюшной  пресс‚ 

физическая  подготовка (из  сферы  медицины), пассэ,  релеве,  рон  де  жамб (из  сферы 

искусства); мотоцикл, рессора ‚ киль‚ парус (из транспортной сферы) и т.д. ; 

2) общеспортивные 

термины (отраслевые), 

употребляющиеся 

во 

всех 

видах спорта ‚ ср.: судья‚ победа‚ поражение‚ тренер‚ тренировка‚ турнир‚ соревнование‚ 

финал‚ подготовка и др.; 

3) узкоотраслевые (межспортивные) термины, функционирующие в двух или более видах 

спорта ‚ ср.:клюшка, мяч, ловля мяча, гол, вратарь, защитник, удар, укол, бой на ближней 

дистанции, бег, прыжок, ракетка, удаление, тайм, хет-трик, миттельшпиль, матч и т.п.; 

4) узкоспециальные  термины,  встречающиеся  только  в  одном  виде  спорта, например,  в 

футболе‚  ср.:инсайд,  корнер,  пенальти ;  в  баскетболе: блок-шот,  зонная защита  1-2-1 ;  в 

бейсболе: бьющий,  иннинг ;  в  фехтовании: клинок,  рапира,  шпага ;  в  парусном 

спорте: четвертьтонник, тричетвертитонник и др. 

Футбольные термины русского языка можно распределить по трем группам /3, с.5/: 

1. Общеупотребительные  слова ‚  которые  приобрели  специальное  значение‚  мало 

отличающиеся от общелитературного: мяч, игрок;  

2. Общеспортивные термины ‚ которые есть в терминосистемах хотя бы двух видов спорта 

и 

имеют 

в 

них 

специальные 

значения‚ 

существенно 

отличающиеся 

от 

общеупотребительных‚ 

либо 

это 

такие 

лексемы‚ 

которые 

несвойственны 

общелитературному языку‚ например: офсайд, штанга, перекладина, угловой удар;  

3. Собственно футбольные термины : пенальти, корнер.  

Формирование футбольных терминов часто связано с обращением к разным сферам 

деятельности. Например‚ футбольное соревнование часто заимствует термины из военной 

среды:  атака‚  контратака‚  бомбардир‚  снайпер‚  оборона. Можно  привести  и  примеры 

футбольных терминов, которые пришли из сферы науки‚ техники и производства:  техника 

(подачи  и  пр.)  Встречаются  также  общественно-политические  слова  и  выражения: клуб‚ 

лига‚ лидер.  

Мы считаем, что одной из целей изучения терминологии в сфере футбола является 

привлечение  внимания  к  этим  интересным,  специфическим  словам,  которые  пока  мало 

исследованы.  Поэтому  в  ходе  рассмотрения  терминологии  мы  предложили  подготовить 

небольшой  словарь  футбольных терминов,  который  был  бы  полезен  как  для  проведения 

занятий и освоения этого слоя русской терминологии, так и для дальнейшего ее изучения. 

Фрагмент нашего мини-словаря мы приводим здесь:  

•

 

жүктеу/скачать 15,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: