Қазақ филологиясы кафедрасы
Тақырыбы: Мақыш Қалтаев және ХХ ғасыр басындағы кітап шығару ісі. Дәріс мазмұны
жүктеу/скачать 0,74 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс мақсаты
| Тақырыбы: Мақыш Қалтаев және ХХ ғасыр басындағы кітап шығару ісі.
Дәріс мазмұны: Мақыш Қалтаевтың өмірінен деректер келтіру Мақыш Қалтаевтың шығармаларының тарихы туралы деректер Кітап шығару ісі Дәріс мақсаты: Мақыш Қалтаевтың өмір жолымен таныстыру.Оның шығармаларындағы ерекшеліктерді студенттерге ұғындыру. 20ғасыр басында баспа ісі жоспарлы түрде дамыды. Ол қатаң бақылауда болды. Әдебиетте социалистік реализм әдісі қолданылды. Партиялық қағида сақталды. Сондықтан қазақ баспа ісі еркін дамыды деп айта алмаймыз. Ғалым бір шығармасын жазса, ойында басқа дүние тұрды. Ашық шындықты жаза алмады, бұл кеңестік дәуірдегі әдебиеттің бәріне тән жағдай болды. Мақыш Қалтайұлы (1869, Ақмола маңы – 1916) – ағартушы, ақын. Мақыш Ақмола, Петропавл, Көкшетау уездерінде және Троицк қаласында мұғалім болған. «Насихат қазақия» (1907), «Қалтайұлының қазақ ахуалын бәйіт еткен манзұмасы» (1909), «Мәшһүр Қалтаев» (1910), «Қазақтың айнасы» (1910), «Тура жол» (1912), «Бар оқиға» (1913) өлеңдер жинағы жарық көрген. Мақыш татар тілінен «Бұлбұл құс» (2 тарау, 1910), Ж.Кәрімовтің «Айна» (1913) кітаптарын қазақ тіліне аударды. «Тұрмыш» қолжазбалық журналын шығарды. Өзінің айтуы бойынша Мақыш 1907 жылдан бастап, жазушылықпен айналысады, кітаптар жазып, бастырады. Ол өз жанынан алты кітап жазған да, татар тілінен төрт кітап аударған, барлығы үлкенді-кішілі он кітап жазып бастырған. Көп еңбек, мол өазына. Мақыштың өз жанынан жазған кітаптары: «Насихат қазақия» (1907 жыл), «Мәшһүр Қалтаев» (1910 жыл), «Қазақтың айнасы» (1910 жыл), «Тура жол» (1912 жыл), «Бар оқиға» (1913 жыл); татар тілінен аударған кітаптары: «Бұлбұл құс. Бірінші бөлім» (1910 жыл), «Бұлбұл құс. Екінші бөлім» (1911 жыл), «Айна» (1913 жыл), «Сақ-сұқ» (1913 жыл) деп аталады. Бұлар тоғыз-он жыл көлемінде жазылып, басылған кітаптар. Ревалюциядан бұрынғы қазақ ақын-жазушыларының арасында Мақыштай көп кітап жазып, бастырғандар кемде – кем десе болады. Мақыш – ақын. әлгі кітаптарын ол тегіс өлеңмен жазған. Мақыштың өлеңдері қазақтың, Шығыстың бұрынғы ауызша, жазбаша дәстүрінде өлең-жыр, дастан-қисса, назым мыас, назира үлгісінде. Ол шығармаларныда кітаби, халықтық сөздерді, сөз тіркестерін әрі көп, әрі орынды пайдаланған. Қазақ халқының өлең мәдениетін игерген. Мақыш өлең-жыр, дастан-қиссалармен қатар мақалалар да жазған. Қолдан жазып, «Тұрмыш» атты журнал шығарған. Оның мағыналы, көлемді мақалары «Қазақ әйелінің бас бостандығы», «Қазақ тілінде газет шығарудың керектігі» туралы деп аталады. М.Қалтаев шығармашылығындағы діншілдік сарынның басымдылығы. Жалпы адамзаттық имандылыққа көбірек үндеуі. Дінді адам жанының рухани тазаруы ретінде ұсынуы. М.Қалтаев XX ғасырдың басында ең көп кітап жазған ақын екендігі. М.Қалтаевтың «Қалтайұлының қазақ ахуалынан бәхас еткен манзұмасы» (1907), «Қазақтын айнасы» (1910), «Біраз ғибрат сөз» (1910), «Насихат қазақия» (1911), «Бар оқиға» (1912), «Тура жол» (1912) атты жинақтарына тән өзіндік ортақ тақырыптар бар екені. Татар ақындары З.Кәрими мен Ғ.Рашидиден аударған «Айна», «Сақ сұқ» өлеңдер жинағындағы төл туындылық белгілер. Діни көзқарас жетегінде бола тұра Мақыштың өз кезінде замана шындығын дұрыс пайымдай білуі. Оның жинақтарына енген өлеңдерінде («Аалотондай адамдар кедей болып» т.б.) әлеуметтік теңсіздікті көре білуі. Ақынның дүние, тіршілікке өз көзқарасын білдіріп, өзіндік ой-пікір қорыта алуы. Шығармаларында алданы сүю, Мұхамметтің үмбеті болу тәрізді діни уағыздарды алға қою басым болуымен қатар, ой астарында өмірдің қиындығына төзу, басымдылығы. М.Қалтаев өлеңдерінде ұлттық мүдде жоғары қойылып, Отанға, туған жерге деген сүйіспеншіліктің жырлануы. «Қазақтың айнасы», «Біраз ғибрат сөз» жинақтарының сөз жүйелілігі, сапасы жоғарлығы. «Біраз ғибрат сөз» жинағындағы мысал өлеңдерінің («Есектің ойнауы», «Аз үмітпен көп зарар берер», «Бал құрты мен шыбын», «Жақсылыққа жамандық», «Пақырлық пен Байлық» т.б.) тәрбиелік мәні. М.Қалтаев шығармашылығына тән басты ерекшелік адамдық, адамгершілік қасиеттерді ардақтап, жалпыға ортақ ілгершілікті қолдайтыны. Мақыш Қалтаевтің өмірден түйгендерін, оқыған-білген нәрселерін қарапайым қазақы тілмен ұйқас, ырғаққа түсіріп, баяндау тәсілінде жазуға бейім екені. М.Қалтаев поэзиясының идеялық маңыздылығы, мазмұн байлығы, көбіне уақыт тынысын дәл танып, күрделі ойларды арқау еткен пікірлер толғайтыны. М.Қалтаев поэзиясында жалаң дидактиканың көрініс беріп қалуы. Ақынның тіл шұбарлығына жол беріп алатындығы. Өлең жолдары Араб, Парсы, Татар тілдеріндегі сөздермен араласып, қазақ тіліне тән ұйқас, үндестік заңдарының бұзылып отыратындығы. Жалпы алғанда, М.Қалтаевтың өз дәуіріндегі күрделі мәселелерді қозғап, халықты оятуға күш салып, өнер-ғылымды насихаттап ағартушылық әдебиетке елеулі үлес қосқаны. жүктеу/скачать 0,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|